غزلیات حافظ به خط سلطانعلی مشهدی در گنجینه مخطوطات کتابخانه ملی ایران

به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، غلامرضا امیرخانی درخصوص نسخه خطی دیوان حافظ به خط سلطانعلی مشهدی عنوان کرد: حافظ در سال 791 یا 792 هجری قمری فوت کرده و دیوان حافظ به قلم سلطانعلی مشهدی که کتابخانه ملی آن را در سال 1396 خریداری کرده تاریخ انجامه آن برای سال ۸۷۸ هجری قمری است که کمتر از یک قرن پس از فوت حافظ کتابت شده است.

وی افزود: این دیوان به زمان حیات حافظ نسبتا نزدیک است ولی از جهت قدمت و متن؛ دیوان‌های قدیمی تر نیز وجود دارد که مربوط به اوایل یا اواسط قرن نهم هستند، ولی آن چیزی که درباره این دیوان مهم است مسئله هنری آن است وعلت آن این است که کاتب و نویسنده این دیوان یعنی سلطانعلی مشهدی یکی از بزرگترین خوشنویسان تاریخ ایران است.

امیرخانی ادامه داد: سلطانعلی مشهدی بدون تردید جزو برترین خوشنویسان ایران است و در خط نستعلیق جزو سرآمدان بوده است. سلطانعلی به دلیل اینکه شاگرد اساتید اولیه خط نستعلیق بوده و خودش تکامل دهنده این خط بوده جایگاه بسیار مهمی دارد.

وی تصریح کرد: کاتب این نسخه خطی عمر طولانی داشته و آثار متعددی را نگاشته و در زمان خود یعنی اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم، فرد شناخته شده ای بوده و در دربار سلطان «حسن بایقرا» در هرات صاحب جایگاه و مورد احترام بوده است.

مشاور ریاست سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران افزود: این دیوان بی‌تردید به خط سلطانعلی مشهدی بوده زیرا اساتید بزرگی همچون استاد محمد حسن سمسار و استاد آیدین آغداشلو، این دیوان را بررسی و بر اصالت این نسخه صحه گذاشتند، همچنین این نسخه از نظر کل غزلیات حافظ نیز نسخه نسبتا کاملی است.

امیرخانی تصریح کرد: نکته مهم در این نسخه خطی دیوان حافظ این است که این نسخه دو برگ مینیاتور و نگارگری دارد و با این وجود که در کتابخانه ملی هزاران نسخه خطی نفیس وجود دارد ولی نسخه مصور و دارای مینیاتور کمتر داشتیم به‌خصوص از قرن نهم و دهم که اوج هنر نگارگری ایرانی است که شاهد پیدا شدن مکتب شیراز، هرات، قزوین و تبریز در نگارگری هستیم.

وی گفت: از این نوع شاهکارها تا سال 1396 در کتابخانه ملی نسخه‌ ای نبود خوشبختانه در همان سال 1396 چند نسخه مصور و دارای مینیاتور تهیه شد ولی از نظر قدمت و اهمیت کاتب؛ این نسخه بسیار ارزشمند است زیرا وقتی یک کاتب سرشناس چنین نسخه‌ای را می‌نگارد قاعدتا نگارگر و نقاش مهمی هم روی نسخه کار کرده. گرچه این تصاویر امضا ندارند زیرا معمولا رسم بوده نگارگرها و تصاویر در نسخ خطی فاقد امضا بوده و بعدها به تدریج  رایج شد که نگاره ها امضا داشته باشند.

امیرخانی افزود: دو مینیاتور مذکور در نسخه خطی دیوان حافظ به سبک تیموری و مکتب هرات است، در انجامه نسخه نیز قید شده که این نسخه در مشهد کتابت شده است، ما نسخه‌های دیگری نیز از سلطانعلی مشهدی سراغ داریم که در یکی دو سال قبل و بعد از  کتابت این نسخه دیوان حافظ، در شهر مشهد کتابت شده و این مشخص می‌کند سلطانعلی مشهدی در مشهد هم آثاری را پدید آورده ولی بیشتر در هرات زندگی کرده است و در سال 926 قمری نیز در هرات فوت می‌کند ولی نهایتا این افتخار را دارد که در حرم امام رضا (ع) و در مقابل پنجره فولاد دفن شود.

امیرخانی عنوان کرد: نسخه حاضر از حیث سبک شناسی نیز حائز اهمیت است، زیرا خط نستعلیق در آن زمان یعنی در سال 878 دقیقا مراحل تکوین خود را طی می‌کرده است.

وی ادامه داد: سلطانعلی مشهدی شاگرد بزرگان خوشنویسی در هرات بوده و کاملا تحت تاثیر آنها قرار داشته و ادامه دهنده و تکامل بخش خط نستعلیق بوده، همچنین بعد از سلطانعلی مشهدی نیز خط نستعلیق توسط بزرگانی چون «میرعلی هروی» ادامه پیدا می‌کند و در نهایت ختم می‌شود به بزرگترین خوشنویس در خط نستعلیق یعنی «میرعماد حسنی قزوینی»  که از سرآمدان هنر خوشنویسی ایرانی بوده که خوشنویسی را در دوره صفوی به اوج می‌رساند.

امیرخانی عنوان کرد: آن چیزی که در ارتباط این نسخه خطی مهم است این است که نسخه از نظر تاریخ هنر و تکامل خط و خوشنویسی و نگارگری بسیار با ارزش و نفیس است و خوشبختانه با خرید این نسخه خطی یک گنجینه به مجموعه ذخایر و نفایس کتابخانه ملی اضافه شد و این اثر قابلیت آن را دارد که به صورت عکس به عنوان اثری نفیس چاپ شود.

مشاور ریاست سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران خاطرنشان کرد: نسخه خطی دیوان حافظ به خط «سلطانعلی مشهدی» سرنوشت جالبی داشته زیرا از ایران خارج شده و خوشبختانه طی یک فرایندی به ایران باز می‌گردد.

پایان مطلب//