همراه با برپایی نمایشگاه «هشتادسالگی کلیسای سنت نیکلای تهران»
نشست بررسی تأثیر داستایفسکی بر درک الهیات مسیحی در ایران برگزار شد
نشست «داستایفسکی و تأثیر او بر درک الهیات مسیحی در ایران» روز چهارشنبه ۲۶ آذر ۱۴۰۴، از ساعت ۱۰ تا ۱۲، در تالار قلم مرکز همایشهای بینالمللی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، نشست «داستایفسکی و تأثیر او بر درک الهیات مسیحی در ایران» به همت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و با همکاری کلیسای سنت نیکلای تهران و مؤسسه مطالعات ایران و اوراسیا برگزار شد. در این نشست، غلامرضا امیرخانی، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، یگومن وارلام (دولسکی)، کشیش کلیسای سنت نیکلای تهران، زهرا محمدی، عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات روسی دانشگاه تهران و مترجم ادبیات روسی، و آبتین گلکار، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس و مترجم ادبیات روسی، به ایراد سخنرانی پرداختند.
در ابتدای نشست، غلامرضا امیرخانی با قدردانی از بانیان این نشست، بهویژه زهرا محمدی، و با اشاره به همکاری کلیسای سنت نیکلای تهران گفت: «نشست امروز هم به بررسی جایگاه داستایفسکی، این نویسنده بزرگ، اختصاص دارد و هم به تجلیل از یک چهره برجسته فرهنگی کشور، آبتین گلکار. در کنار آن، اسنادی که در نمایشگاه دیده میشوند، روایتگر هشتاد سال تاریخ کلیسای سنت نیکلای تهران است؛ کلیسایی که ریشه در دورهای حساس از تاریخ معاصر و در بستر تحولات دهه ۱۹۴۰ میلادی دارد؛ زمانی که به دلیل شرایط خاص جنگ جهانی دوم، امکان شکلگیری چنین مکانی برای جامعه ارتدکس در تهران فراهم شد.»
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با اشاره به پیشینه معماری این کلیسا اظهار داشت: «این بنا بهدست نیکلای مارکوف، معمار شناختهشده روس، ساخته شده است؛ معماری که آثار شاخصی در تهران از او بهجا مانده و مسجد فخرالدوله نیز از جمله بناهای اوست.»
وی در بخش دیگری از سخنان خود با تأکید بر ضرورت گفتوگوی ادیان در جهان امروز گفت: «در عصری که انسان معاصر با بحرانهای عمیق معنوی و روحی مواجه است و نوعی فاصلهگیری از دین در جوامع دیده میشود، همدلی و گفتوگوی میان ادیان میتواند نقشی مؤثر ایفا کند. این نشستها، میتوانند گامی در جهت تأکید بر اشتراکات ادیان باشند؛ اشتراکاتی که همه آنها در جستوجوی معنا و پرستش خدای یگانهاند.»
امیرخانی در پایان با تأکید بر مأموریت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران خاطرنشان کرد: «ما فارغ از مرام، دین یا اعتقاد، میراثدار گنجینه مکتوب ایران هستیم. حفظ، صیانت و در عین حال اطلاعرسانی و ارائه خدمات پژوهشی در حوزه کتاب، اسناد و نشریات، وظیفهای است که در کتابخانه ملی و آرشیو ملی دنبال میشود و امیدواریم اینگونه برنامهها زمینه بهرهگیری بیشتر پژوهشگران و گفتوگوی عمیقتر فرهنگی را فراهم کند.»
یگومن وارلام (دولسکی)، کشیش کلیسای سنت نیکلای تهران، با ابراز خرسندی از حضور در این نشست، ضمن خوشامدگویی به حاضران گفت: «کلیسای سنت نیکلای تهران امسال هشتادمین سال تأسیس خود را پشت سر گذاشت و خوشحالم که امروز، با حمایت طرف ایرانی، این فرصت فراهم شده تا هم درباره تاریخ مسیحیت ارتدکس و جامعه ارتدکسی در ایران سخن بگوییم و هم به تأثیر ویژه و منحصربهفرد داستایفسکی در فهم مسیحیت در ایران بپردازیم.»
وی افزود: «پس از پایان نمایشگاه در کتابخانه ملی، آثار به کلیسای سنت نیکلای منتقل میشود و به نمایشگاهی دائمی تبدیل خواهد شد که بازدید از آن برای علاقهمندان ایرانی امکانپذیر است؛ نمایشگاهی که تاریخ کلیسای ارتدکس و نسبت آن با اسلام و مسیحیت را روایت میکند و برای نسل جوان آموزنده خواهد بود.»
یگومن وارلام در بخش دیگری از سخنان خود به موضوع نشست پرداخت و گفت: «داستایفسکی از پرخوانندهترین نویسندگان کلاسیک روس در ایران است. آنچه پژوهشگران ایرانی را به اندیشه او جذب میکند، نحوه تجلی مسائل دینی در آثارش است. آثار او بر ارزشهای مشترک انسانی چون محبت و فداکاری تأکید دارد.»
وی با اشاره به نگاه الهیاتی داستایفسکی افزود: «اگر کشیشی اجازه داشته باشد از ثروت سخن بگوید، تنها میتواند از ثروت معنوی و روحانی سخن بگوید؛ ثروتی که نه بید آن را میخورد و نه دزد آن را میرباید. داستایفسکی با پذیرش تمام تاریکیها و رنجهای زندگی، تلاش میکند با نیروی بیپایان عشق بر آنها غلبه کند و در آثارش همواره بشارتی از امید و ایمان دیده میشود؛ ایمانی که ریشه در باور به نیروی الهی و زندهبودن روح انسان دارد.»
کشیش کلیسای سنت نیکلای در پایان تأکید کرد: «کلیسای ارتدکس همواره درهای خود را به روی گفتوگو و ارتباطات فرهنگی میگشاید و برای معرفی غنا و زیبایی فرهنگ روسی به جهان تلاش خواهد کرد.»
زهرا محمدی سخنان خود را با گرامیداشت یاد زندهیاد کامران فانی آغاز کرد و گفت: «پیش از هر چیز لازم میدانم یاد استاد گرانقدر کامران فانی را گرامی بدارم؛ اندیشمندی که خدمات بزرگی به کتاب و فرهنگ این سرزمین کرد و بسیاری از ما، دانسته یا نادانسته، مدیون تلاشهای او هستیم.»
وی با تأکید بر جایگاه خاص داستایفسکی در سنت فکری مسیحی افزود: «داستایفسکی به هیچوجه الهیدان به معنای کلاسیک کلمه نیست و نمیتوان او را با معیارهای مرسوم به یک گفتمان دینی خاص فروکاست. با این حال، آثار او سرشار از ابعاد الهیاتی است؛ بیآنکه وارد الهیات رسمی یا تعالیم نهادیشده مسیحیت شود. رد این الهیات را میتوان در گفتوگوهای تنشآلود شخصیتها، جستوجوهای اخلاقی و پرسشهای بنیادینی دید که او درباره آزادی و گناه، رنج و رستگاری و حضور یا سکوت خداوند مطرح میکند.»
عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات روسی دانشگاه تهران، ادامه داد: «من ترجیح میدهم از الهیاتی سخن بگویم که درونی، ادبی و تجربهمحور است. الهیات داستایفسکی را میتوان در سه محور اصلی بررسی کرد: آزادی و مسئولیت، رنج و مسئله تئودیسه، و تصویر مسیح بهمثابه ناجی. آزادی در آثار او هم سرچشمه امکان شر است و هم امکان دگرگونی؛ قهرمانانش اغلب آزادیای را تجربه میکنند که آنها را تا مرز سقوط میبرد، اما درست از دل همین سقوط، امکان رستگاری پدیدار میشود.»
وی با تأکید بر نقش گفتوگو در جهان داستایفسکی افزود: «نمیتوان از داستایفسکی سخن گفت و از باختین یاد نکرد. چندصدایی و منطق گفتوگویی شاید معنویترین بخش آثار او باشد، زیرا داستایفسکی باور دارد حقیقت تنها در بستر گفتوگو آشکار میشود. او هرگز در جایگاه واعظ نمینشیند و خواننده را نصیحت نمیکند؛ بلکه حق تردید، پرسش و گفتوگو را برای شخصیتها و مخاطب محفوظ میدارد.»
محمدی در پایان با اشاره به نسبت این مفاهیم با مخاطب ایرانی گفت: «تصویر مظلومیت قدیسان مسیحی و چهرههایی که داستایفسکی میآفریند، برای ذهن ایرانی آشناست؛ مفهومی که در فرهنگ شیعی نیز قابل درک است. فهم داستایفسکی از مسیحیت، فهمی آکادمیک نیست، بلکه درونی، احساسی و معنوی است. تردید و پرسش، نه مانع، بلکه نخستین گام رستگاریاند.»
آبتین گلکار با قدردانی از هیئت داوران جایزه بینالمللی داستایفسکی، دریافت جایزه ستاره داستایفسکی را فرصتی برای تعمیق روابط فرهنگی دانست و گفت: «از توجه و لطف هیئت داوران نسبت به آثار ترجمهشدهام صمیمانه سپاسگزارم و امیدوارم چنین مناسبتهایی بتواند به تعمیق روابط فرهنگی ما با دیگر کشورها، بهویژه روسیه، کمک کند. برای من افتخار بزرگی است که این جایزه به نام داستایفسکی مزین شده؛ نویسندهای که در سالهای اخیر، هر بار درباره ادبیات روس سخن گفتهام، در نهایت به او رسیدهام.»
وی با اشاره به جایگاه محوری داستایفسکی در ادبیات روسیه افزود: «در ادبیات شوروی شعاری وجود داشت که میگفت لنین به همه پرسشها پاسخ میدهد؛ اما در عرصه ادبیات، به نظر میرسد داستایفسکی به همه پرسشها پاسخ میدهد. وقتی با دقت به مسائل اخلاقی مطرحشده در آثار نویسندگان روس نگاه میکنیم، میبینیم داستایفسکی پیش از همه، جامعتر و عمیقتر این پرسشها را طرح کرده و حتی راه پاسخ به آنها را نیز نشان داده است.»
این مترجم ادبیات روسی با اشاره به خوانش متفاوت آثار داستایفسکی در سنین مختلف گفت: «تجربه شخصی من این بوده که داستایفسکی در هر دورهای از زندگی بهشکل متفاوتی خوانده میشود. در جوانی، قهرمانان منفی آثار او اغلب جذابتر به نظر میرسند؛ راسکولنیکف یا دیمیتری کارامازوف برای بسیاری از خوانندگان جوان شخصیتهایی گیرا هستند. اما هرچه جلوتر میرویم، بهتدریج درمییابیم نسخهای که داستایفسکی برای اصلاح جهان پیشنهاد میکند، نه در قهرمانان منفی، بلکه در شخصیتهای مثبت او نهفته است.»
وی با تأکید بر پیام اخلاقی داستایفسکی ادامه داد: «شاید این شخصیتهای مثبت در نگاه نخست منفعل، مظلوم یا بیتأثیر به نظر برسند، اما پیام اصلی داستایفسکی روشن است: انسان در هیچ شرایطی حق ندارد دست به شر بزند، حتی اگر هدفش خیر باشد. اصل معروف «هدف، وسیله را توجیه نمیکند» در آثار او بهروشنی دیده میشود.»
گلکار در بخش پایانی سخنان خود تأکید کرد: «داستایفسکی هرگز نمیگوید در برابر شر نباید ایستادگی کرد؛ اتفاقاً ایستادگی لازم است، اما نه با ابزار شر و خشونت. این نوع مقاومت، دشوارتر اما عمیقتر است و داستایفسکی نمونه اعلای آن را در زندگی مسیح میبیند؛ جایی که مسیح حاضر نشد حتی به بهای نجات جان خود، مرتکب دروغی کوچک شود. این، بهگمان من، مهمترین درسی است که داستایفسکی از مسیح گرفته و در آثارش به ما منتقل کرده است.»
در پایان این نشست، با حضور غلامرضا امیرخانی، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، و یگومن وارلام (دولاسکی)، کشیش کلیسای سنت نیکلای تهران، با اعطای لوح تقدیر و نشان «ستاره داستایفسکی» از آبتین گلکار، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس و مترجم ادبیات روسی، تجلیل به عمل آمد.