دومین همایش بزرگداشت روز تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی روز یک شنبه 24 دی ماه، ساعت 9 در مرکز همایش‌های بین‌المللی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران (تالار قلم) برگزار می‌شود.

در این مراسم حجت الاسلام مصطفی پورمحمدی (رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی)، حجت الاسلام احمد خزائی (رئیس موسسه مطالعات و پژوهش­های سیاسی)، حجت الاسلام سید حمید روحانی (رئیس بنیاد تاریخ پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی)، حجت الاسلام مهدی مهریزی (نویسنده دانشنامه موسسات حوزوی)، زهرا روح الهی امیری (استادیار تاریخ دانشگاه باقرالعلوم قم و سردبیر فصلنامه حیات معنوی)، عباس سلیمی نمین (مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران)، سیدجواد حسینی (رئیس موسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی)، موسی حقانی (رئیس پژوهشکده مطالعات تاریخ معاصر) مطالبی در خصوص اهمیت نقد تاریخ نگاری، تفسیر فرازی از بیانات امام، جوانان و تاریخ نگاری انقلاب اسلامی، و گزارش­هایی از کمیت و کیفیت تاریخ نگاری انقلاب اسلامی ارائه خواهند داد.

گفتنی است مبنای نامگذاری 25 دی ماه به «روز تاریخ نگاری انقلاب اسلامی»، صدور نامه حضرت امام خمینی (ره) به حجت الاسلام سید حمید روحانی در سال 1367 برای تدوین تاریخ انقلاب اسلامی است.

لازم به ذکر است سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران و جمعی از اعضای مجمع هماهنگی مراکز تاریخ پژوهی و بانک های اسنادی ایران (مهتاب) در بهمن سال 1400 ، طی مکاتبه ای با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خواستار نامگذاری روز 25 دی ماه به نام «روز تاریخ نگاری انقلاب اسلامی» شدند که این پیشنهاد در اردیبهشت ماه در جلسه شورای فرهنگ عمومی کشور و سپس شورای عالی انقلاب فرهنگی مورد بررسی و تصویب قرار گرفت.

علاقه مندان می توانند این همایش  را بصورت زنده از آپارات سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران به نشانی (https://www.aparat.com/nlai_ir) مشاهده کنند.

به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، این سازمان در راستای مسئولیت اجتماعی خود و اجرای تفاهم نامه با ستاد طرح محرومیت زدایی و توانمندسازی اجتماع محور 2020 محله کم برخوردار، بیش از 16 هزار منابع کتابخانه ای به مرکز فرهنگی و کتابخانه ­های این مناطق اهداء نمود.

اهداء این منابع که از طریق آموزش و پرورش شهرستان ها و مناطق، دهیاری، سازمان بسیج اساتید و گروه جهادی وارثین به کتابخانه ها، مدارس، خیریه ها و مراکز فرهنگی مناطق کم برخوردار روستایی و عشایری استان­های تهران، البرز، خوزستان، چهارمحال و بختیاری و کرمان اهداء شد، مشتمل بر بیش از 14500 نسخه کتاب، بیش از 250 نسخه نشریه و قریب به 900 نسخه منبع غیرکتابی است.

بر اساس این گزارش بالغ بر 6850 منبع کتابخانه ای به استان خوزستان، بیش از 4750 منبع به استان چهارمحال و بختیاری، بیش از 2600 منبع به استان کرمان و نیز بیش از 1700 منبع به کتابخانه ها و مراکز فرهنگی مناطق کم برخوردار استان تهران و البرز اهداء گردید.

به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، کتاب «واژه و معنای آن از فارسی میانه تا فارسی» نوشته کتایون مزداپور به عنوان ششمین کتاب از سلسله نشست های «صد کتاب ماندگارقرن» که به معرفی صد کتاب موثر و مهم تالیفی یک صدسال اخیر اختصاص دارد، روز یکشنبه یکم بهمن ماه، ساعت 10 در سالن فرهنگ سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران بررسی می شود.

لازم به توضیح است تا کنون کتاب های «تاریخ پیامبر اسلام»، اثر محمدابراهیم آیتی و «نثر طوبی؛ دایره‌المعارف لغات قرآن کریم» اثرعلامه ابوالحسن شعرانی و «بیست مقاله قزوینی» از مجموعه پژوهش های علامه محمد قزوینی و «زندگانی فاطمه زهرا سلام الله علیها» نوشته سید جعفر شهیدی و «مسئله حجاب» استاد شهیدمرتضی مطهری در سلسله نشست های «معرفی صد کتاب ماندگار قرن» معرفی و بررسی شده است.

به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، نشست تخصصی «فرهنگ ها و دستور زبان های فارسی نگاشته شده در شبه قاره هند» به میزبانی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران و با حضور علیرضا مختارپور رئیس این سازمان، فاطمه صدر معاون پژوهش و منابع دیجیتال، جمعی از استادان زبان و ادبیات هند از کشور هندوستان برگزار شد.

در ابتدای این نشست الهام حدادی پژوهشگر و ​کارشناس شبه قاره بنیاد سعدی که دبیری این نشست را به عهده داشت؛ با تاکید بر اشتراکات زبانی میان دو کشور ایران و هند گفت: حضور استادانِ زبان و ادبیات فارسی در ایران و برپایی برگزاری کارگاه های آموزشی نسخه شناسی و فهرست نویسی نسخ فارسی با توجه به میراث غنی در ایران فرهنگی و ایران اسلامی و همچنین مشترکات فرهنگی میان ایران و هندوستان شکل گرفته است.

وی ادامه داد: یکی از وجوه مشترک بین این دو کشور فرهنگ ها و دستور زبان فارسی نوشته شده در شبه قاره هند است که در این نشست تخصصی مورد بررسی قرار می گیرد.

فرهنگ نویسی مهر تاییدی بر اشتراکات زبانی ایرانیان و هندویان است

فرح زاهدی عضو هیئت علمی گروه پژوهش های اسلام شناسی، ایرانشناسی و نسخ خطّی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران درابتدای این نشست ضمن خوش آمدگویی به حاضران گفت: فرهنگ نویسی شاخه ای از علم زبانشناسی و روش علمی پردازش مواد واژگانی زبان است که به خدمت تدوین متون درمی آید به طوری که دیگران بتوانند آنها را دریابند و درک کنند.

وی در ادامه با اشاره به تاریخچه فرهنگ نویسی در شبه قاره هند گفت: فرهنگ نویسی در شبه قاره هند به سه دوره مجزا تقسیم می شود. دوره اول به قبل از مغول یعنی قرن های هفتم تا نهم قمری ( قرن های ١٣ تا پایان ١٥ میلادی) بر می گردد که این دوران عصر گردآوری اولین فرهنگ های زبان فارسی در هند به شمار می رود. دوره دوم،دوره بابریان یا مغول یعنی اواخر قرن نهم تا پایان قرن سیزده قمری ( قرن های ١٦ تا ١٨ میلادی) است دراین دوران رقابت نزدیک میان فرهنگ نویسان زبان فارسی بوده است. دوره جدید هم  قرن های چهارده قمری به بعد را شامل می شود که این دوران تحکیم سنت فرهنگ نویسی نامیده می شود.

عضو هیئت علمی گروه پژوهش های اسلام شناسی، ایرانشناسی و نسخ خطّی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران با بیان این مطلب که کشور ایران و هند ارتباط فرهنگی و اقتصادی غنی از دوران بسیار کهن تا امروز با یکدیگر داشته اند؛ گفت: فرهنگ نویسی فارسی در سرزمین شبه قاره هند از جمله مواردی است که مبیین ارتباط غنی بین فرهنگ ها است. در واقع فرهنگ نویسی مهر تاییدی بین اشتراکات زبانی ایرانیان و هندیان است و این مهم بر هیچ پژوهنده ای پوشیده نیست که نویسندگان، ادیبان و فرهیختگان آن دیار در فرهنگ نویسی فارسی کوشاتر بوده اند.

وی ادامه داد: گفته می شود ایرانیان به سبب آنکه زبان فارسی، زبان مادری شان است، خود را از لغت نامه و فرهنگ فارسی بی نیاز می دانستند. از نخستین فرهنگ های فارسی نوشته شده توسط ایرانیان می توان به اثر ارزشمند حکیم قطران ارموی و سپس لغت فرس اسدی طوسی و بعد سخن نامه نظامی تالیف سعید (یا سعد) بن نصیر بن طاهر بن تمیم غزنوی و سرانجام مجموعة الفرس ابوالعلاء عبدالمومن جاروتی اشاره کرد.

فرح زاهدی با بیان این مطلب که از قرن ششم تا قرن دوازدهم هجری هند به عنوان مرکز اصلی فرهنگ نویسی فارسی به شمار می رفت؛ گفت: گسترش زبان فارسی در هند از آغاز قرن چهارم هجری و  با حمله سلطان محمود غزنوی آغاز شد و منطقه حکمرانی وی علاوه بر ایران کنونی، در شرق ایران بزرگ شامل بخش جنوبی آسیای مرکزی، افغانستان و مناطق گسترده ای از شمال غرب هند بود که زبان فارسی از آن پس درعمل به زبان رسمی ادبی و اداری حکومت مسلمانان هند تبدیل شد.

وی یادآورشد: زبان فارسی به عنوان زبان واسط میان مردمان شبه قاره ای در آمد که هر کدام به زبان متفاوتی تکلم می کردند و آنها را به تاثیرپذیری از فرهنگ های تازه عادت داد. از همین رو سرعت در توسعه روابط بین این دو کشور رابطه مستقیمی با فرهنگ نویسی دارد.

دوره تکامل فرهنگ نویسی در حکومت گورکانیان بوده است

 در ادامه این نشست علی اصغر استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه جواهر لعل نهرو هندوستان، فرهنگ نویسی در کشور هندوستان در دوره گورکانیان را مورد بررسی قرار داد و گفت: از زمانی که آموزش زبان فارسی را آغاز کردم این تمنّا در من بود که خودم به سرزمین شعر، شعور و سخن یعنی ایران زمین برسانم و از این بابت بسیار خرسندم.

وی ادامه داد: فرهنگ نویسی در هند از آغاز پیشرفت زبان فارسی در این کشور آغاز شد. در دوره نخست فرهنگ نویسی در هند شاعران و ادیبان به دنبال کشف واژه ها برای فرهنگ های گوناگون بودند و این مهم در دوره حکومت گورکانیان به اوج رسید. در واقع دوره تکامل فرهنگ نویسی در این دوره شکل گرفته است.

هندیان در دوره اسلامی پیشگام در نگارش دستورزبان فارسی در شبه قاره بودند

ثریا پناهی عضو هیئت علمی بازنشسته گروه شبه قاره فرهنگستان زبان و ادب فارسی با بیان این مطلب که در سیرتاریخیِ قلمرو زبان فارسی، شبه قاره سرزمینی است که روزگاری زبان فارسی در آن متداول و پرکاربرد بوده است؛ گفت: پیش از ورود به بحث دستورهای شبه قاره بازگویی چند نکته تاریخی را ضروری است. نکته نخست اینکه دکتر راویندرگارگش زبانشناس هندی در مقاله ای، پایه و بستر اصلی مطالعات زبان شناسی در هند باستان را زبان سنسکریت می داند.

وی ادامه داد: استاد فتح الله مجتبائی نیز  در اثر خود « نحو هندی ونحو عربی» یادآور می شود که در هند باستان دو تن از نحویان، یکی یاسکه در سدة ششم یا هفتم پیش از میلاد و پس از او پانینی در علم قرائت وداها و دستورزبان سنسکریت که زبان دین و فرهنگ هندوان بوده است و آثاری خلق کردند. از سوی دیگرمطابق بررسی های استاد مجتبائی این نظر مطرح است که در شکل گیری علم نحوِ عرب با نحو و قواعد زبان شناسی هندوان ارتباط هایی بوده و حلقه این ارتباط محیط فکری، فرهنگی ایران و مواریث علمی علمای ایرانی بوده است.

ثریا پناهی تاکید کرد: در روزگار پیش از سیبویه در عهد ساسانی کتابی در صرف و نحو زبان سنسکریت به پهلوی ترجمه شد. موبدان و روحانیان زردشتی می دانستند که زبان اوستا و زبان وداها خویشاوندی بنیادی با هم دارند و قواعد صرف و نحو و اشتقاق آن دو،گاهی همانند است. از این کتاب دستور زبان سنسکریت که به زبان پهلوی نیز ترجمه شده اکنون چیزی در دست نیست.

این عضو هیئت علمی بازنشسته گروه شبه قاره فرهنگستان زبان و ادب فارسی ادامه داد: در ایران  سیبوَیه در قرن دوم هجری دانشمند ایرانی، الکتاب را درنحو زبان عربی تالیف کرد. پس ایرانیان در زمینه  تالیف صرف و نحو عربی پیشرو بودند. درباره پیشگامان فن و دانش دستور نویسی فارسی در ایران هرچند به تدریج علمای فن به تالیف آثاری دربارۀ دستور زبان فارسی نظیر المعجم فی معاییر اشعارالعجم تالیف شمس الدین محمد قیس رازی در قرن هفتم و دیگری منطق الخُرس فی لسان الفرس نوشته ابوحیان نحوی در قرن هشتم به زبان عربی و چند اثر دیگر پرداختند؛  این رویکرد تا دوره قاجار نیز ادامه داشت.

پناهی با اشاره به جایگاه زبان فارسی در دوران ظهور اسلام در شبه قاره هند گفت: از جمله اتفاق های دیگری که در سیر تاریخیِ قلمرو زبان فارسی، در جریان بود، این موضوع بود که در سرزمین شبه قاره یا هند بزرگ با ورود اسلام یعنی دورۀ میانه درهند، فارسی نیز رواج و گسترش یافت و تا ظهور حکومت بابریان یا تیموریان هند یا گورکانیان که بیشترِ مهاجران از شاعران، عارفان، صنعتگرانِ مردم خراسان بزرگ بودند؛ ادامه یافت و زبان فارسی در دربار مغولان هند نیز زبانی رسمی محسوب می شد و پس از آن تا پایان سده 13 هجری قمری/ نوزده میلادی به عنوان گونۀ نوشتاری در مکاتبات رسمی، ادبی، اداری و محاکمات حقوقی کاربرد داشت.

این زبان پژوه در ادامه با بیان این مطلب که همسایگانِ ایران در شبه قاره و  دورۀ میانۀ هندی عنی دوران اسلامی به دلیل رواج زبان فارسی از جملۀ پیشگامان تالیف کتاب های دستور زبان فارسی در شبه قاره بوده اند؛ گفت: ، اهالی یک منطقه یا بومیان آن دیار برای تعاملات با جامعه میزبان و زبان آنان به دستورزبان و هم فرهنگ لغات نیاز داشتند و برای همین به نوشتن کتاب های صرف و نحو و لغت  به زبان فارسی پرداختند.

وی اظهار داشت: نکته در خور توجه این است که در دورۀ میانۀ هند بزرگ ( شبه قارۀ کنونی) تا پیش از دوره معاصر موضوع نگارش و تدوین دستورزبان همچنان جریانی فعال بوده است که نظیر آن کتاب مثمر سراج الدین علی خان آرزو است. البته دربارۀ دستورزبان فارسی لااقل تا قرن 14 قمری این فعالیت مطرح بوده است کتاب خانم شفقت جهان ختک نمونه مستندی است که به معرفی این آثار اختصاص دارد.

پناهی در پایان صحبت های خود به ساختارکتاب های دستور زبان فارسی و دسته بندی آنها اشاره کرد و گفت: ساختارکتاب های دستور زبان فارسی به سه نوع تقسیم می شود. نوع اول کتاب های دستوری با عنوان آمدنامه ها یا آمدن نامه ها است. چون افعال فارسی در ترتیب حروف با مصدر آمدن آغاز می شود، از این رو آمدن نامه نام گرفتند. این کتاب های آموزشی و درسی برای آموزش تصریف افعال فارسی و مشتقات آن بوده و از جمله آثار پرمخاطب محسوب می شد.  نوع دوم دستورهایی که در مقدمه یا موخره برخی از لغت نامه آمده است که دیباچه فرهنگ جهانگیری تالیف جمال‌الدین انجو شیرازی، خاتمۀ فرهنگ مویدالفضل نوشتۀ محمدبن لاد دهلوی، فرهنگ های لغت متاخر مانند هفت قلزم تالیف غازی الدین حیدر از نوع دوم است. دسته سوم کتاب های مستقل، درباره صرف و نحو زبان فارسی است و نخستین نمونۀ آن کتاب اصول فارسی از عبدالصمد ملتانی است.

جلسه پرسش و پاسخ بخش دیگری از این نشست بود در بخش پایانی علی اصغر استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه جواهر لعل نهرو  سروده خود را در وصف ایران و مردمان اش ارائه داد:  

سرزمین عاشقان و مهربانان است ایران
همچون هندوستان را و مرا جان است ایران

سرزمین حافظ و خیام و سعدی و سنایی
خاک مردان بزرگی همچون سلمان است ایران

سرزمین انقلاب و حکمت و قرآن و عرفان
از لحاظ دین و دانش بس چراغان است ایران

حضرت خورشید دارد همچنان پیر خراسان
از عرب ها بیشتر حتی مسلمان است ایران

حاج قاسم دارد و مردانِ مردی همچو چمران
عشق هم سر می زند خاک شهیدان است ایران

داریوش و کیقباد و رستم و سام و نریمان
سرزمین عشق و خاکِ پهلوانان است ایران

شاد زی ای مهدِ فکر و فلسفه و شعر و حکمت
سرزمین علم و عشق و عقل و برهان است ایران

به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، در آستانه اختتامیه چهاردهمین جشنواره ملّی پژوهش و فناوری سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، در این کارگروه تخصصی، آثار پژوهشگران غیرهیئت‌علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران با حضور اعضایاین  کارگروه بررسی شد.

کارگروه تخصصی انتخاب پژوهشگر برگزیده غیرهیئت‌علمی چهاردهمین جشنواره ملّی پژوهش و فناوری سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران با حضور فرح زاهدی، اعظم نجفقلی‌نژاد، صدیقه روحی اعضای این کارگروه تخصصی و سعیده اکبری‌داریان دبیر علمی جشنواره برگزار شد.

براساس این گزارش آثار سیزده پژوهشگر غیرهیئت‌علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران بر اساس جدول محاسبه امتیاز پژوهشگران دستگاه‌های اجرایی دفتر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی وزارت علوم تحقیقات و فناوری و نیز آئین‌نامه ارتقای مرتبه اعضای هیئت‌علمی آموزشی، پژوهشی و فناوری مورد ارزیابی اعضای کارگروه قرار گرفت.

 پژوهشگر برگزیده غیرهیئت‌علمی سازمان در مراسم اختتامیه چهاردهمین جشنواره ملی پژوهش و فناوری سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران اعلام خواهد شد.

به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، معاون پژوهش و منابع دیجیتال سازمان در توضیحاتی درباره جایگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران واهمیت این نهاد مرجع در نگهداری از اسناد ارائه کرد و گفت: اسناد و کتاب‌های خطّی یا چاپ سنگی بسیاری در خانه ها نگهداری می شوند که در معرض آسیب هستند؛ در حالی که با اهدا یا فروش آن به سازمان و مرمت و اسکن و دیجیتال‌سازی، می‌توان این سرمایه‌های تاریخی را در اختیار پژوهشگران و سیاست‌گذاران و حکمرانان قرار داد.

معاون پژوهش و منابع دیجیتال سازمان تاکید کرد: این منابع، ارزش هویتی یا علمی برای هر کشوری دارند ولذا نگهداری درست و بهره‌برداری علمی از آنها بسیار مهم است که این وظیفه به سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران سپرده شده است.

در ادامه این مراسم جعفر رزمی سرپرست معاونت امنیتی و انتظامی استانداری آذربایجان شرقی گفت: کشورها برای خود هویت‌سازی جعلی و تاریخ سازی می‌کنند ولی با اسناد می توان ادعای کذب آنان را حذف کرد. به عنوان مثال اسناد مهمی در خصوص مالکیت ایران بر جزایر خلیج فارس وجود دارد؛ کذب بودن ادعای کشور های عربی را ثابت می‌کند.

رزمی در پایان صحبت های گفت: آقای سلمانیان روحیه پژوهشگرانه دارند و می توانند در حوزه اسناد کارهای ارزشمندی انجام دهند.

غلامعلی پاشازاده مدیر سابق مرکز اسناد و کتابخانه ملّی منطقه شمال غرب کشور در ادامه گزارشی از فعالیت های انجام گرفته در زمان مدیریت خود در این مرکز اسنادی ارائه کرد. که جمع آوری اسناد مربوط به دفاع مقدس، فهرست نویسی و اسکن اسناد و همچنین جذب مبلع یک میلیارد تومان بودجه از منابع استانی، نمونه هایی از فعالیت وی در این مرکز است.

جهانبخش سلمانیان، سرپرست جدید مرکز اسناد ملّی شمال غرب کشور نیز ضمن خوش آمدگویی و تشکر از مدعوین و مهمانان محترم به اهمیت اسناد اشاره کرده و محافظت از اسناد را مهم عنوان کرد و افزود: در این مسیر باید در دو سو حرکت کنیم. اول جلب نگاه مسئولین به حوزه اسناد و دیگری جذب مشارکت مردم جهت اهدا یا فروش اسناد به این مرکز.

سلمانیان ارتقاء بخش آرشیو تاریخ شفاهی را یکی از اهداف خود در مرکز اسنادی منطقه شمال غرب کشور عنوان کرد و گفت: تلاش خواهیم کرد این مرکز صرفا به آرشیو تبدیل نشود و کتاب هم جایگاه خود را حفظ کرده و ارتقاء یابد.

در انتهای مراسم فاطمه صدر حکم سرپرستی جهانبخش سلمانیان را قرائت کرد و از زحمات غلامعلی پاشازاده نیز تقدیرو تشکر نمود.

به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران؛ پنجمین کتاب معرفی شده در سلسله نشست‌های «صد کتاب ماندگار قرن» به منظور پاسداشت نگاشته‌های برتر ایرانیان در یک قرن اخیر، یکشنبه، 17 دی؛ با بررسی کتابِ «مسئله حجاب» اثر استاد شهید مرتضی مطهری  با حضور برخی از اعضای خانواده استاد شهید مطهری، علیرضا مختارپور رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، امیر سرتیپ نبی سهرابی جانشین رئیس بنیاد حفظ آثار و ارزش های دفاع مقدس، سرتیپ دوم عباس بایرامی رئیس سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس، محمود شالویی رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، حامد علامتی مدیر عامل کانون پرورشی فکری کودکان و نوجوانان  و برخی از پژوهشگران در اندیشگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران برگزار شد.

 در این مراسم محمدتقی کرمی عضو هیئت علمی و دانشیار گروه مطالعات زنان دانشگاه علامه طباطبایی و زهرا داورپناه عضو هیئت علمی گروه مبانی نظری پژوهشکده زن و خانواده به‌عنوان کارشناسان این نشست از زوایای مختلف کتاب «مسئله حجاب» را بررسی کردند و فرحناز افضلی‌قادی عضو هیئت علمی گروه ایرانشناسی و اسلام شناسی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران به عنوان دبیر، مدیریت این جلسه را بر عهده داشت.

هدف شهید مطهری، خودباوری مردم درباره آرای دین اسلام در مواجهه با نقش زن

فرحناز افضلی‌قادی دبیر این نشست در ابتدا ضمن گرامیدشت یاد شهدای حمله تروریستی در چهارمین سالگرد شهادت سردار سپهبد شهید حاج‌قاسم سلیمانی گفت: با توجه به این موضوع که 17 دی، سالروز واقعه کشف حجاب در سال 1314 خورشیدی است، در این نشست «صد کتاب ماندگار قرن» به معرفی کتاب «مسئله حجاب» و بررسی ابعاد مختلف و تأثیرگذاری این کتاب در حوزه مطالعات بنیادی و اجتماعی در ساحت مباحث اندیشه‌ورز مبانی حجاب در حوزه انقلاب اسلامی می پردازیم. کتاب «مسئله حجاب» شهید مطهری یکی از آثار پُربسامد استاد به‌شمار می‌رود که حاصل سخنرانی‌های ایشان در انجمن اسلامی پزشکان بوده و تا شهریور 1402 خورشیدی 137 چاپ را تجربه کرده‌است.

وی خاطرنشان کرد: 10 چاپ این اثر قبل ‌از انقلاب و مابقی به بعد از دوران انقلاب اختصاص دارد. همچنین 82هزار نسخه طی 10 چاپ قبل ‌از انقلاب و بیش‌از یک میلیون و 400هزار نسخه در پس 137 چاپ بعد از انقلاب شکوه‌مند اسلامی از این کتاب منتشر شده ‌است.

افضلی‌قادی با اشاره به این مطلب که هدف شهید مطهری از نگارش این کتاب پیوند دادن امواج زندگی با حکمت و معارف اسلام در مقوله حجاب و جایگاه زن در تعالیم اسلامی است گفت: قلم شهید مطهری در این اثر به دنبال آن بود تا مردم بتوانند به خودباوری درباره آرای دین اسلام در مواجهه با نقش زن و تأثیرگذاری آن در جامعه دست پیدا کنند.

افضلی‌قادی در معرفی کتاب «مسئله حجاب» شهید مطهری با بیان این نکته که این کتاب در پنج فصل به رشته تحریر درآمده اظهار داشت: فصل نخستین کتاب به «تاریخچه حجاب در بین ملت‌های دیگر» ارجاع و اشارت دارد و به این مسئله تأکید می‌کند که پیش‌از ظهور دین مبین اسلام نیز مقوله حجاب میان مردم جاری و ساری بوده ‌است. فصل دوم به «علل پیدایش حجاب از ابعاد فلسفی، اجتماعی، اقتصادی، روانی و فردی» ورود می‌کند و مسئله حیا، ستر و پوشش را برای زن به‌ مثابه ارزش‌هایی که می‌تواند او را در جامعه به تعالی برساند معرفی می‌کند.

وی ادامه داد: در فصل سوم، «فلسفه پوشش در اسلام» و مسئله حجاب و استحکام خانواده و اجتماع مورد بحث قرار می‌گیرد. فصل چهارم، «پاسخ به شبهات، آسیب‌ها و آراء مخالفانی است که در باره مقوله حجاب نظرات خود را عنوان می‌کنند» که با قلم شیوا بیان استدلالی شهید مطهری این شبهات پاسخ داده می‌شود و درنهایت در فصل پنجم، «ترسیم نمای فقهی و قرآنی درباره مقوله حجاب و ارتباط آن با جایگاه زن در جامعه با استناد به آیات، روایات مستند و معتبر» مورد پژوهش قرار گرفته است.

فهم «مسئله حجاب» استاد مطهری از منظر رویداد فرهنگی و اجتماعی

بعد از توضیحات مقدماتی دبیر نشست؛ دکتر محمدتقی کرمی عضو هیئت علمی گروه مطالعات زنان دانشگاه علامه طباطبایی؛ به‌عنوان نخستین کارشناس و سخنران این نشست، سخنان خود را با بیان این موضوع که کتاب «مسئله حجاب» استاد مطهری امروز باید از زاویه دید یک رویداد فرهنگی و اجتماعی مورد فهم قرار گیرد آغاز کرد و گفت: اهمیت نگرش به کتاب «مسئله حجاب» از زاویه دید یک رویداد فرهنگی و اجتماعی و فهم آن به این مهم بازمی‌گردد که دریابیم که صحبت کردن درباره مؤلفه حجاب قبل و بعد از نگارش کتاب «مسئله حجاب» رنگ‌وبوی متفاوتی پیدا کرده‌است.

وی با تاکید بر این مطلب که خود شهید مطهری با توجه به آثار مختلف و متعددی که به رشته تحریر درآورده‌اند؛ کتاب «مسئله حجاب» را یکی از مهم‌ترین آثار خود نام برده‌اند خاطرنشان کرد: یکی از علت‌هایی که می‌تواند این کتاب را میان آثار شهید مطهری از زاویه دید ایشان نیز اثری والا قلمداد کند به آثار روشنگری و آگاهی‌بخشی ای است که در این کتاب حوزه حجاب بین سال‌های 1347 تا 1357 نگارش این کتاب در بازار نشر با خود به‌همراه داشت. طی دهه یادشده شاهد واکنش‌های مختلف نسبت‌به این کتاب بوده‌ایم. این واکنش‌ها تا جایی ادامه داشته که چهار، پنج نقد مخرب نیز درباره این کتاب از زاویه دید مخالفان به رشته تحریر درمی‌آید و این نشان‌دهنده جایگاه والای اثرگذاری این کتاب در جامعه آن روز به‌شمار می‌رود.

کرمی به بازخورد مثبتی که شهید مطهری از عمل و رفتار طیف جوان و دانشجو در مواجهه با مقوله حجاب بعد از نگارش کتاب «مسئله حجاب» داشته‌اند اشاره کرد و افرود: اینکه آن رویکردها و بازخوردها توسط نسل جوان به‌ویژه زنان و دختران با مبحث اندیشه‌ورزی و طرح پرسش مورد توجه قرار می‌گیرد ازجمله مؤلفه‌هایی است که می‌تواند به جریان‌سازی این کتاب و انتشارش در آن سال‌ها تاکید ویژه‌ای داشته باشد.

شیرینی تایید امام راحل(ره) بر استقامت استدلال قلم شهید مطهری

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به این مهم که شهید مطهری در این اثر در قامت یک فقیه ظاهر می‌شود اما در گام نخست هدف فقهی در نگارش این اثر برای او مترتب نبود بیان کرد: ماهیت و محتوای این کتاب نشان می‌دهد که شهید مطهری از زاویه دید یک فقیه، ردی درخشان در حوزه ورود به مسئله حجاب دارد و این طرح اندیشه‌ورزانه را به‌خوبی در کتای «مسئله حجاب» با مخاطبانش قسمت کرده است.

این کارشناس و پژوهشگر حوزه مطالعات اجتماعی و مرتبط با مقوله حجاب با بیان آنکه نظر امام راحل(ره) بر استقامت استدلال و هم چنین مُهرتاییدی که بر مباحث فقهی مطرح‌شده در کتاب زده شده خود به فصل دیگری از شیرینی این اثر و نگارش آن برای شهید مطهری، مقبول واقع شدن آن در جامعه میان عموم افراد و همچنین تحصیل کرده‌های حوزه علمیه بدل شده ‌است.

وی با اشاره به آنکه دو کتابنامه درباره مقوله حجاب با معرفی بیش‌از 550 کتاب با محوریت حجاب در کشورمان وجود دارد یادآور شد: با مداقه بر مآخذ و ادبیات کتاب‌های نوشته‌شده درباره حجاب می‌توان به این مسئله پی برد که ادبیات مطرح‌شده درباره مقوله حجاب قبل و بعد از نگارش کتاب «مسئله حجاب» شهید مطهری، جریان‌ساز بودن و مرکز ثقل بودن این کتاب را در حوزه گفتمان‌های اجتماعی مرتبط با مسئله حجاب و تأثیری که کتاب شهید مطهری در حوزه و ورود ساحت گفت‌وگوهای مرتبط با مقوله حجاب با خود به‌همراه داشته است را به اثبات می‌رساند.

اقدام بی‌بی‌سی در منحرف ساختن ذهن جامعه نسبت به حجاب

کرمی در فصلی دیگر از سخنان خود به ایجاد دو گفتمان متفاوت به‌دنبال کتاب «مسئله حجاب» که از زمان نگارش؛ این اثر تا به امروز با خود به‌همراه داشته اشاره کرد و افزود: گفتمان نخست در دست قدرت در دوران پهلوی بود. با توجه به آنکه تمامی ابزارهای فرهنگ اعم از سینما، تئاتر، موسیقی و... در دست رژیم پهلوی بود، قصدی برای نزاع با این کتاب نداشته‌اند. چراکه پیش خود می‌انگاشتند که نگارش یک کتاب چگونه می‌تواند در برابر دیگر ابزار قدرتمند فرهنگی نقشی را برای به چالش کشیدن آن‌ها ایفا کند.

وی ادامه داد: گفتمان قالب دوم به سال 1402 و اقدامی که بی‌بی‌سی با رویکرد معرفی « کتاب های برگزیده» که یکی از آن کتاب‌ها به کتاب «مسئله حجاب» شهید مطهری بود بازمی‌گردد. هدف بی‌بی‌سی از تهیه آن مستند این بود که گفتمانی را در جامعه قالب کند که ما اتفاق آن را در نیمه دوم سال 1401 خورشیدی در جامعه دیدیم. گفتمانی که به‌اصطلاح و با خوانش بی‌بی‌سی از این کتاب به‌دنبال آن بود که نشان دهد در اسلام مسئله پوشش سر و برخی نقاط دیگر بدن زن مطرح نشده است!

این پژوهشگر و عضو هیئت علمی دانشگاه تصریح کرد: آنها این گفتمان را در قالب فضای مجازی به گفتمانی معاند و مخالف با انگاره‌هایی که شهید مطهری با دانش مبتنی بر فرایض دین اسلام در مواجهه با مقوله زن و مسئله حجاب، ستر و عفاف مطرح می‌کند بدل ساختند.

کرمی با با بیان این مطلب که گفتمانی که بی‌بی‌سی در بطن آن مستند به‌دنبال آن بود، گام برداشتن برای نقد و تخطئه این کتاب به شمار می‌رفت اظهار داشت: حال آنکه اهمیت کتاب «مسئله حجاب» آن است که باید به این اثر به‌عنوان یک رخداد فرهنگی غالب و مبتنی بر خوانش فرهنگی انقلاب اسلامی توجه ویژه شود.

رفتار رضاخان در پروژه کشف حجاب؛ ادای روشنفکری بود

زهرا داورپناه، عضو هیئت علمی گروه مبانی نظری پژوهشکده زن و خانواده؛ به‌عنوان کارشناس و سخنران دوم این نشست سخنان خود را با اشار به این مطلب که در مواجهه با پروژه کشف حجاب رضاخانی اغلب این‌گونه گمان می‌شود که هدف او برداشتن گام برای ورود به دنیای مدرن بود و در گام نخست قصد ستیز و مبارزه با مبانی و شعائر اسلامی نداشته یادآور شد: مسئله این است که شکست خوردن این پروژه به‌دلیل خلأ و شکافی بود که در جامعه سنتی آن زمان با خود به وجود آورد.

وی ادامه داد: ادامه حرکت رضاخان نشان داد که هدف او به‌هیچ‌وجه گام برداشتن و منطبق کردن تاریخ ایران با دوران مدرن نبود چرا که او به هیچ‌ یک از دیگر مؤلفه‌های دوران مدرن در مواجهه با حق زنان مانند مسئله‌ «حق رأی برابر» و یا «ورود زنان در کارزارهای اجتماعی» اهمیتی قائل نبوده است.

این پژوهشگر فلسفه اسلامی و مطالعات اجتماعی رفتار رضاخان در پروژه کشف حجاب را پوسته ظاهری و ادای روشنفکری عنوان کرد و گفت: همین اقدام نسنجیده به طرد شدن جامعه نخبگانی زن سنتی در آن دوران و روی کار آمدن طبقه‌ کوچکی از زنانی منتج شد که با زن متدین و سنتی در ستیز و نزاع بودند. این ستیز و نزاع تا جایی ادامه پیدا کرد که با روی کار آمدن پهلوی دوم؛ فرزند رضاشاه مجبور شد که بر روی مقوله کشف حجاب اجباری قلم قرمز بکشد.

تاکید پهلوی دوم بر کشف حجاب از مسیر رفتارهای فرهنگی

داورپناه با بیان این موضوع که ادامه جریان پهلوی دوم برای استمرار مقوله کشف حجاب بیشتر با رویکرد رفتارهای پیچیده فرهنگی و بهره بردن از ابزارهای فرهنگی مانند سینما، تئاتر، موسیقی، تلویزیون و ابزاری از این ‌دست همراه بود خاطرنشان کرد: اینجاست که می‌توان به نظریه ظهور و سقوط تمدن‌ها ارجاع داد و تأکید کرد که وقتی در جامعه سنتی با غلبه تفکر دینی در مواجهه با زنان و مردان جامعه مواجه هستیم؛ وقتی تفکری که صاحب قدرت است مسئله اختلاط را مطرح می‌کند؛ اندیشمندان و صاحبان تفکر جامعه ماند شهید مطهری باید وارد میدان شوند تا خوانش خود را در حوزه شعائر دین اسلام و جایگاه افراد ازجمله زنان در چهارچوب قوانین و فرایض دین اسلام بازتاب دهند.

وی تصریح کرد: اینجاست که نقش کتاب «مسئله حجاب» و تأثیرگذاری علمی و ذهنی آن بر روی عموم افراد جامعه به‌ویژه زنان، دختران دانشجو و اهل اندیشه بیشتر رخ‌نمایی می‌کند.

«مسئله حجاب»؛ خط بطلانی بر دروغ‌های منتسب به اسلام در مواجهه با مقام زن است

عضو هیئت علمی گروه مبانی نظریه پژوهشکده زن و خانواده با تأکید بر این مطلب که یکی از مهم‌ترین رویکردها و نگرش‌های جدیدی که شهید مطهری در کتاب «مسئله حجاب» آن را مطرح می‌کند خط بطلان زدن بر این تفکر دروغ است که اسلام در مواجهه با زن او را پرده‌نشین می‌خواند تصریح کرد: شهید مطهری بر این نکته تأکید می‌کند که اسلام برای حضور اجتماعی زنان منعی قائل نیست. شاید بر مدار تشویق این امر بر نیاید اما در چهارچوب نقش‌آفرینی زنان در تعاملات اجتماعی تأکیدی ویژه دارد.

گوش دادن به سوالات زنان و پاسخ به آنها دغدغه امام راحل بود

این پژوهشگر و تحصیل‌کرده حوزه فلسفه در فصلی دیگر از سخنان خود با اشاره به آنکه در مواجهه با مسئله زن در جامعه اسلامی با دو جبهه مواجه هستیم یادآور شد: جبهه نخست؛ جبهه‌ای است که می‌خواهد حرف خود را داشته باشد و تنها مقلد تفکر اندیشمندان فمینیست نباشد. جبهه دوم؛ جبهه‌ای است که تلاش می‌کند بر روی باریکه حقیقت بایستد. سهم، جایگاه و حق زن مسلمان را در جامعه با مؤلفه‌های حجاب و فراگیری مسئله و دستاوردهای حجاب که عامل تعالی زن دغدغه‌مند و اثرگذار در حوزه فعالیت‌های اجتماعی است را بازتاب ‌دهد.

داورپناه تصریح کرد: اینکه امام راحل(ره) و متفکران اطراف او در مواجهه با زنان برخلاف تبلیغات مسموم دشمنان؛ آنها را به سکوت و آرامش دعوت نکرده‌اند و تمام‌قد به سؤالات آنها گوش داده‌اند و در مقام پاسخ برآمده‌اند؛ نشان‌دهنده نوع تفکر ناب اسلام، انقلاب و نگاه معطوف آن به جایگاه زن در تعالی بخشی جامعه است.

داورپناه صحبت‌های خود را این‌گونه به پایان برد و گفت: ماحصل کتاب «مسئله حجاب» آن است که برای جریان‌سازی و نقش‌پذیری زنان در جامعه باید پذیرفتن هزینه‌ها را مدنظر داشته باشیم. تا زمانی ‌که این مقوله را نپذیریم نمی‌توانیم برای ترویج علم و دانش ناب با محوریت مبانی اندیشه‌ورز و لبریز از تفکر شعائر و فرائض اسلام در مواجهه با زن پاسخی قطعی و قانع‌کننده داشته باشیم.

مهمترین فایده کتاب «مسئله حجاب» از زاویه دید شهید مطهری

کرمی؛ فصل دوم این نشست را با طرح این پرسش که اگر بخواهیم امروز کتاب شهید مطهری را با نگاه پژوهشی مورد طبقه‌بندی قرار دهیم آن را متعلق به کدام دسته و طبقه اندیشه‌ورز می‌دانیم گفت: مسئله این است که آیا این کتاب؛ کتابی فقهی است یا تبلیغی؟ علت به وجود آمدن این پرسش به نقد یکی از مراجع حوزه علمیه بازمی‌گردد که برخی از مؤلفه‌های محتوای این کتاب را با مداقه‌های فقهی در تعارض می‌داند.

وی ادامه داد: البته به نکات و اشکالاتی که از زاویه دید آن مرجع بر این کتاب وارد شده از زاویه دید مراجع دیگر و تحصیل‌کرده‌های حوزه علمیه پاسخ داده شد که نقد واردشده اگرچه ممکن است صحیح باشد اما بر حواشی این کتاب استوار است و به بطن و متن این اثر که متکی بر حوزه اندیشه‌ورزی شهید مطهری و دامنه عمیق مطالعاتی او در حوزه آگاهی‌سازی و آگاهی‌بخشی عمومی جامعه استوار است وارد نیست.

وی با اشاره به سخنی از شهید مطهری درباره کتاب «مسئله حجاب» گفت: ایشان به این مسئله تأکید کرده بودند که قبل‌از نشر کتاب «مسئله حجاب» با مراجع عظام مختلف صحبت کرده‌اند و دراین‌میان نقدشان به برخی از تندروی‌ها بود و گفته‌اند که از نگرش‌های تندروانه و خشکه مذهب‌ها هراس دارم. شهید مطهری گفته، کمترین فایده‌ این کتاب آن است که محتوای آن امکان برقراری ارتباط و ظرفیت برای بسط مفاهیم ارزشمند اسلام در مواجهه با زنان و مقوله حجاب را به شکل عمومی و ساده با مردم مطرح می‌کند.

کرمی با تأکید بر آنکه کتاب «مسئله حجاب» کتاب عقاید است و نه احکام تصریح کرد: شهید مطهری در این کتاب تمام تلاش خود را به‌کار بست تا عقاید یک نسل را در برابر مسئله حجاب، مؤلفه‌های اسلام در مواجهه با زن و مقوله حجاب تصحیح کند و تمامی آن دروغ‌هایی که به اسم اسلام و حجاب در مواجهه با مقوله زن بازتاب داده شد را آشکار سازد.

کرمی صحبت‌های خود را این‌چنین به پایان برد که کتاب «مسئله حجاب» هم‌اکنون و امروز نیز نیاز جامعه است و امیدوارم که این نیاز و برگزاری چنین نشست‌هایی برای نقد، بررسی و درک صحیح آنچه که شهید مطهری در این کتاب درباره مقوله زن و جایگاه زن در اسلام بازتاب داده بیش‌از پیش مورد توجه قرار گیرد.

در بخش پایانی از این مراسم حجت الاسلام و المسلمین محمد مطهری معاون پژوهشی بنیاد علمی و فرهنگی شهید مطهری در پاسخ به سئوالی مبنی بر وجوه فقهی دو کتاب «مسئله حجاب» و «نظام حقوق زن در اسلام» گفت: در ابتدا مراتب تشکر خود از برگزاری چنین جلسه ای را به جای می آورم و یادآور می شوم با توجه به این موضوع که کتاب «مسئله حجاب» همواره مخالفت های جدی داشته است؛ اگر از جهت فقهی هم مورد و مسئله ای داشت قطعا صحبت ها و نقدهایی روی آن صورت می گرفت. واقعیت این است با توجه به شناختی که از استاد مطهری دارم ایشان تا مطلبی را از زوایای مختلف بررسی نمی کرد و درک عمیقی نسبت به آن نداشت به هیچ عنوان آن را بیان نمی کرد که این مهم درباره کتاب «مسئله حجاب» هم صدق می کند.

معاون پژوهشی بنیاد علمی و فرهنگی شهید مطهری ادامه داد: یکی از ویژگی های تحقیق و پژوهشی پدرم یادداشت برداری درباره مباحث مختلف بود و از 15 سالگی در مواجهه با موضوعات مختلف یادداشت برداری می کرد و در بیان دیدگاه و نظرات خود بسیار دقیق بود بنابراین همه این موارد قرائن و شواهدی از جایگاه فقهی این کتاب است.

 حجت الاسلام و المسلمین محمد مطهری خاطرنشان کرد: استاد مطهری 80 روز بعد از انقلاب زنده بود و در همان زمان هم در مساجد و پای منابر مختلف درباره موضوعاتی چون «نقش زن در جمهوری اسلامی»، «موضوع آزادی در انقلاب» و غیره سخنرانی می کرد. به اعتقاد من شهید مطهری همواره در تلاش برای تبیین مسائل در حوزه اندیشه و تفکر بود. ایشان بارها از امام خمینی (ره) اجازه خواسته بود تا از شورای انقلاب استعفا دهد و به مباحث مربوط حوزه تفکر و اندیشه بپردازد چون همواره نگران مسائل فکری در جامعه بودند.

وی در پایان صحبت های خود یادآور شد: به یاد دارم که برخی از دانشجویان خارجی، درباره کتاب « نظام حقوق زن در اسلام» شهید مطهری بحث می کردند. یک طلبه نیوزلندی می گفت ترجمه انگلیسی کتاب « نظام حقوق زن در اسلام» را خوانده است و معتقد بود این کتاب به تمام سئوالات و شبهاتی که یک زن در غرب با آن روبرو می شود پاسخ داده است. به اعتقاد من اگر استاد شهید مطهری در قید حیات بودند درباره سوالات و مسائل فکری تحقیقات گسترده ای انجام می داد و برای مجموع مسائل فکری راه حل پیدا می کرد.  

در پایان این نشست از انتشارات صدرا، ناشر کتاب های استاد شهید مرتضی مطهری و خانواده این شهید مجاهد تجلیل به عمل آمد.

لازم به توضیح است، تا کنون کتاب های «تاریخ پیامبر اسلام»، اثر محمدابراهیم آیتی، «نثر طوبی؛ دایره‌المعارف لغات قرآن کریم» اثرعلامه ابوالحسن شعرانی، «بیست مقاله قزوینی» از مجموعه پژوهش های علامه محمد قزوینی، و «زندگانی فاطمه زهرا سلام الله علیها» نوشته سید جعفر شهیدی در سلسله نشست‌های «معرفی صد کتاب ماندگار قرن» معرفی و بررسی شده است.

به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، نشست تخصصی «فرهنگ ها و دستور زبان های فارسی نگاشته شده در شبه قاره هند»  با حضور ثریا پناهی عضو هیئت علمی بازنشسته گروه شبه قاره فرهنگستان زبان و ادب فارسی، فرح زاهدی عضو هیئت علمی گروه پژوهش های اسلام شناسی، ایرانشناسی و نسخ خطّی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران و علی اصغر استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه جواهر لعل نهرو هندوستان  برگزار می شود و الهام حدادی پژوهشگر و ​کارشناس شبه قاره بنیاد سعدی دبیری این نشست رابه عهده دارد. 

این نشستِ تخصصی از جمله برنامه های دوره دانش افزایی استادان زبان و ادبیات فارسی دانشگاه های هند است که امروز 18 دی ماه، ساعت 14 در محل اندیشگاه فرهنگی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران برگزار می شود.

به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد وکتابخانه ملّی ایران، در ابتدای این نشست فاطمه صدر معاون پژوهش و منابع دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران ضمن خوش آمدگویی به استادانِ زبان و ادبیات فارسی از کشورهای هندوستان گفت: با توجه به وجود میراث غنی در ایران فرهنگی و ایران اسلامی و همچنین مشترکات فرهنگی میان ایران، هندوستان و بنگلادش، سفر استادانِ زبان و ادبیات فارسی به ایران از سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران به عنوان نهاد مرجع و حافظ میراث کهن ایرانیان آغاز شده است.

وی ادامه داد: در این حضورِ یک هفته ای، کارگاه های آموزشی متعددی با موضوع نسخه شناسی و فهرست نویسی نسخ فارسی و کارگاه آموزش آشنایی با نسخه های ارزشمند خطّی به زبان های کهن و باستان ایران همچون اوستایی، پهلوی، پازند و پارسی نویسی برگزار خواهد شد.

در ادامه این نشست بلرام شِکلا رایزن فرهنگی هندوستان در ایران با بیان این مطلب که زبان فارسی در کشور هندوستان مفاهیم بسیاری دارد گفت: در ابتدا خرسند هستم که کارگاه های آموزشی نسخه شناسی و فهرست نویسی نسخ فارسی به منظور دانش افزایی برای استادانِ زبان و ادبیات فارسی کشورهای هندوستان و بنگلادش برگزار می شود.

رایزن فرهنگی هندوستان ادامه داد: کشور هندوستان مهد علم و فرهنگ است که بذرهای فرهنگی، ادیان و مذاهب مختلف در آنجا نگهداری می شود. اما جایگاه زبان و ادبیات فارسی در میراث مردمان ما از اهمیّت ویژه ای برخوردار است. بیش از نیم میلیون نسخ خطّی در کشور هندوستان وجود دارد که غنی ترین نسخِ مربوط به نسخ خطّی زبان فارسی است. در واقع پل ارتباطی ما با کشور ایران اشتراکات زبان فارسی است که با برپایی چنین برنامه هایی این ریسمان فرهنگی را بیش از پیش تقویت می کنیم.

بلرام شکلا  تصریح کرد: هند با کشورهای گوناگونی روابط سیاسی و اقتصادی دارد، اما ارتباط ما با ایران از جنس سیاسی نیست و از گذشته دور تا کنون قرابت، هم ریشگی و برادری با یکدیگر داشته ایم. به این معنا که دولتمردان می آیند و می روند ولی زبان فارسی به واسطه اساتید و دلسوختگان فرهنگ برای نسل های آینده می مانند.

شهروز فلاحت‌پیشه معاون امور بین‌الملل بنیاد سعدی با بیان این مطلب که این بنیاد در بیش از 60 کشور در حوزه گسترش زبان و ادب فارسی فعالیت می کند؛ گفت: بنیاد سعدی در کشورهای متعددی در حوزه گسترش زبان و ادب فارسی فعالیت می کند اما توجه ویژه ای به آموزش زبان فارسی در کشورهای هند و ترکیه دارد. به همین منظور دفاتر تحقیقات زبان و ادب فارسی در این دو کشور به شکل ویژه فعالیت می کنند.

وی اظهار داشت: آنچه به عنوان زبان و ادب فارسی در کشور هند موجود است در واقع میراث این کشور به شمار می رود. در همین راستا در سال 2023 تدریس زبان فارسی به عنوان یک زبان کلاسیک در هندوستان تصویب شده است.

علیرضا مختارپور رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران ضمن خوش آمدگویی به مهمانان و استادان زبان و ادبیات فارسی هند و بنگلادش، گفت:  متاسفانه این روزها در کشور ما حمله ناجوانمردانه و تروریستی به هموطنان عزیزمان صورت گرفته است و تعدادی از کودکان، زنان و مردان به خاک و خون کشیده شده اند که از جمله یکی ازهمکاران ما در مرکز اسناد و کتابخانه ملّی استان کرمان، هشت تن از عزیزانِ خود را از دست داده است. بنده هم صحبت های خود را از همین زاویه آغاز می کنم.

وی ادامه داد: عصر فعلی را به جریان های مختلفی چون فرهنگ، ضدّ فرهنگ، اخلاق، ضدّ اخلاق، ادب، ضدّ ادب، انسان و ضدّ انسان می توان تقسیم کرد که متاسفانه جریان های ضدّ اخلاق، ضدّ فرهنگ و ضدّ انسان به نهایت سبعیت و درنده خویی خود رسیده و به هیچ ارزشی نه به جان انسان و نه میراث کهن در عالم پایبند نیستند.  در همین دو ماه اخیر شاهد بودیم که رژیم صهیونیستی کتابخانه عمومی و مرکز اسناد غزه را از بین بُرد. بنابراین نه برای جان انسان ها و نه برای دین انسان ها احترام و ارزش قائل نیستند.

رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران با بیان این مطلب که ارزش در دین اسلام کتاب، اخلاق و انسان است؛ گفت: پیامبر ما حضرت محمد (ص) برای تکمیل مکارم اخلاقی مبعوث شد  و امر نبوت با کلمه اقْرَأْ که امر به خواندن است، آغاز شده و در نهایت سوگند خداوند در قرآن هم به نام قلم است و در عین حال انسان در روزهای بازپسین بازهم با امر خواندن و کتاب که همانا کتابِ وجود و عملکرد انسان است، سر و کار دارد. یعنی وجود آدمی به کتاب محصّل و مختوم تبدیل می شود و ارزیابی بشر منوط به کتاب عملکرد او است .

مختارپور ادامه داد: همین محتوا و فرهنگ در میراث ایرانیان و در زبان و ادب فارسی بیشترین و بهترین حضور را دارد. انسان اهلِ مطالعه در کدام زبان می تواند معارفِ اخلاقی، صلح ، مدارا ، انسانیت و مهربانی را یکجا با هم بیابید که به اعتقاد بنده این عناوین عناصر اصلی میراث کهن زبان فارسی است که در نسخ خطّی، آثار ادبی، آثار دینی و آثار فرهنگی به کرات به بهترین شکل  آمده است و طبیعتا شما استادانِ زبان و ادب فارسی به محتوای این آثار نیز توجه ویژه دارید.

وی در پایان تاکید کرد: شما استادان فن در زبان و ادبیات فارسی به دور از نگاه تاجرمابانه نسبت به این میراث، می خواهید از دل این نسخ حرف سعدی، حافظ، نظامی و دیگر عرفا، فلاسفه و دانشمندان علوم مختلف را دریابید. زیرا آنها بودند که این جهان متعالی را ساختند و از این پس هم با حضور انسان های مهربان، دیندار و با اخلاق باید ساخته شود. بنابراین فرقی نمی کند در چه قرنی زندگی می کنیم زیرا جهان همواره با انسان، ضدّ انسان، اخلاق و ضدّ اخلاق مواجه است و آنچه می تواند نسل های بعدی به خصوص جوانان را به جریان دین، اخلاق و مدارا در تمام نقاط جهان پیوند دهد؛ همین میراث کهن، نسخه ها و از همه مهمتر  شما استادانِ گرامی هستید که می توانید معارف و فرهنگ را به بهترین زبان به نسل های بعد منتقل کنید.  

لازم به توضیح است هفت کارگاه تخصصی آموزش نسخه شناسی و فهرست نویسی نسخ فارسی برای استادان زبان و ادبیات فارسی از کشورهای هندوستان و یک نشست تخصصی با عنوان « فرهنگ ها و دستور زبان های فارسی نگاشته شده در شبه قاره هند» امروز 18 دی ماه برگزار می شود.

به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، کارگاه آموزشي تجزيه و تحليل داده‌ها با پايتون با تدریس امیررضا تجلی به همت معاونت پژوهش و منابع ديجيتال سازمان اسناد و کتالبخانه ملّی ایران و در راستاي مضمون اصلي چهاردهمين جشنواره ملي پژوهش و فناوري این سازمان، در مرکز همایش های بین المللی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران (سالن حکمت) برگزار شد.

در این کارگاه آموزشی، کارشناسان سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران با فراخوانی دادگان به ابزار، تحلیل اکتشافی دادگان، تجزیه و تحلیل آماری دادگان، پیش پردازش دادگان، مصورسازی دادگان، یکسان‌سازی و استانداردسازی دادگان، الگو‌سازی مبتنی بر یادگیری ماشین، اعتبارسنجی و ارزیابی الگوهای پیشگویانه آشنا شدند.

به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، مراسم رونمایی از کتاب «پرتو مشکوة : مجموعه مقالات در گرامیداشت آیت الله سید محمد مشکوة بیرجندی» از منشورات مشترک سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران و خانه کتاب و ادبیات ایران با سخنرانی نجفقلی حبیبی  پژوهشگر فلسفه و متون و عضو هیات امنای سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، سید صادق سجادی پژوهشگر تاریخ و متون و حسن سیدعرب عضو هیئت علمی بنیاد دایرة المعارف اسلامی و با حضور علیرضا مختارپور رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، علی رمضانی مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران، فاطمه صدر معاون پژوهش و منابع دیجیتال برگزار شد.

در ابتدای این مراسم غلامرضا امیرخانی دبیر این مراسم؛ با اشاره به کتاب «پرتو مشکوة : مجموعه مقالات در گرامیداشت آیت الله سید محمد مشکوة بیرجندی» گفت: کتابخانه مجلس شورای اسلامی حدود 20 سال پیش بانی برگزاری برنامه حمایتی با عنوان «حامیان نسخ خطّی» شد، که این برنامه از دوره نهم به کتابخانه ملّی ایران منتقل شد و تقدیر از فعالان نسخ خطّی از جمله فعالیت های حمایتی بود. در کنار این تقدیرها یک چهره برگزیده که یا در قید حیات بود و یا از دنیا رفته بود را به جامعه پژوهشی معرفی می کردند که اساتیدی چون عبدالله انوار، دانش پژوه، حائری، منزوی و غیره از منتخبین این بخش بودند و سید محمد مشکوة یکی از چهره هایی بود در این بخش معرفی شد.این کتاب دربرگیرنده دربرگیرنده ۳۸ مقاله و یادداشت درباره مرحوم سیدمحمد مشکوة است که بخش عمده ای از گردآوری و تدوین این مجموعه به کوشش و همت سیدصادق سجادی صورت گرفت.

انتشار این کتاب تلاشی برای ماندگار شدن افرادی است که برای فرهنگِ این مرز و بوم از جان مایه گذاشتند

فاطمه صدر معاون پژوهش و منابع دیجیتال در ادامه این نشست ضمن قدردانی از تلاش دست اندرکاران انتشار این کتاب گفت: فرآیند طولانی برای ویراستاری این کتاب طی و با همکاری خانه کتاب آماده صفحه آرایی شد. انتشار آثاری از این دست تلاشی برای ماندگار شدن نام افرادی است که برای فرهنگِ این مرز و بوم از جان مایه گذاشتند و انتشار کتاب هایی از این دست موجب احیای نام و یاد این فرهیختگان و معرفی آنها به جامعه پژوهشی می شود.

بخش نسخ خطّی دانشگاه تهران با مجموعه نسخ خطّی اهدایی این فرهیخته پایه گذاری شد

در ادامه این مراسم سید صادق سجادی پژوهشگر تاریخ و متون با بیان این مطلب که انتشار این کتاب ادای دین به سیدمحمد مشکوة است؛ گفت: وی در سال 1319 قمری در بیرجند به دنیا آمد. او به دلیل علاقه بسیاری که به تحصیل علم داشت به تشویق پدر به مدرسه معصومیه بیرجند رفت و بعد هم در مشهد ادامه تحصیل داد. علاقه او به تحصیل علوم و فنونِ زمان خویش به اندازه ای بود که او را مشكاة الشريعة می نامیدند وبه همین دلیل نام فامیل خود را از «رضا زاده» به مشکوة تغییر داد. وی در مسیر زندگی خود برای تحصیل به عتبات رفت و در نهایت در مدرسه سپهسالار درس خواند و در عین حال به دانش آموزان در سطوح پایین تر نیز درس داد و در سال 1313 زمانی که دانشگاه تهران تاسیس شد همراه با اساتیدی دیگر به دانشگاه تهران پیوست و دانشجویان بسیاری را تربیت کرد.

این پژوهشگر تاریخ و متون یادآور شد: در مدت زمانی که سیدمحمد مشکوة در دانشگاه تهران مشغول تدریس بود بیش از 140 رساله زیر نظر او دفاع شد و خود ایشان هم نزدیک به 140 اثر نوشته با تصحیح کرده است.

سید صادق سجادی نویسنده کتاب «تاریخ مختصر ایران در عصر اسلامی» متذکر شد: زنده یاد سیدمحمد مشکوة بی چشمداشت و با زحمت فراوان در طول بیست و پنج سال بی وقفه در صدد جمع آوری نسخ خطّی اصیل و ناب بود و همه ثروت خانوادگی خود را برای خرید نسخ نایاب و معتبر صرف کرد و در نهایت همه این نسخ را به کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران اهدا کرد که بخش نسخ خطّی دانشگاه تهران با مجموعه نسخ خطّی اهدایی این فرهیخته پایه گذاری شد. به اعتقاد من یکی از دلایل ماندگاری این سرزمین وجود زنان و مردانی است که برای فرهنگ این مملکت و زنده نگه داشتن زبان و ادب فارسی از جان و مال خود گذشتند تا این سرزمینِ عزیز را حفظ کنند.  

اثر درخشان سیدمحمد مشکوة تصحیح و چاپ «درة التاج» است

نجفقلی حبیبی  پژوهشگر فلسفه و متون با بیان این مطلب که سیدمحمد مشکوة در دانشگاه تهران مورد احترام استادان بود؛ بیان کرد: همانطور که اشاره شد بخش نسخ خطّی دانشگاه تهران به اعتبارِ اهدای نسخ ارزشمند خطّی این استاد فرهیخته پا گرفت. یکی از آثار درخشان سیدمحمد مشکوة تصحیح و چاپ «درة التاج» علامه قطب الدین شیرازی است اما بقیه فصول این کتاب همچنان نیاز به تصحیح دارد ولی متاسفانه تا کنون هیچ مصححی در تلاش برای تصحیح آن بر نیامده است.

حسن سیدعرب عضو هیئت علمی بنیاد دایرة المعارف اسلامی در ادامه این نشست با اشاره به جنبه های متفاوتی از حضور زنده یاد سیدمحمد مشکوة در عرصه فرهنگ، گفت: وقتی نام سیدمحمد مشکوة به میان می آید، اغلب او را از جنبه اهدای نسخ خطّی یاد می کنند. اما آنچه درباره این عالم فرهیخته مغفول مانده است، اشراف او به علوم اسلامی و علوم نقلی و عقلی است که مجموع این علوم را هم در دانشگاه درس داده و هم به زبان عامه مردم بیان کرده است. بنابراین وی دیدگاه ویژه ای به فلسفه اسلامی داشته است.

سیدمحمد مشکوة از موافقان فلسفه اسلامی است

وی ادامه داد: یکی از پرسش هایی که همواره مطرح می شود وجود فلسفه اسلامی است که مخالفان و موافقانی دارد. عده ای قائل به فلسفه اسلامی نیستند و معتقدند آنچه به عنوان فلسفه وجود دارد مربوط به نظریات افلاطون و ارسطو است و در عهد اسلامی فلسفه ای به این نام وجود ندارد. یه عبارتی معتقدند نه فلسفه اسلامی وجود دارد و نه اسلام فلسفی.

عضو هیئت علمی بنیاد دایرة المعارف اسلامی اظهار داشت: اما موافقان معتقدند پاسخ مجموعه پرسش هایی که فیلسوفان از هستی می کنند در دین اسلام وجود دارد و پاسخ به مجموع این پرسش ها، فلسفه اسلامی را تشکیل می دهد و سیدمحمد مشکوة از موافقان فلسفه اسلامی است. وی نگاهی تاریخی به میراث عقلی ما داشت و معتقد است مسلمانان یک رشته علوم عقلی به نام فلسفه اسلام دارند که هنوز به شکل کامل روی آن کار نشده است.

حسن سیدعرب ادامه داد: سیدمحمد مشکوة اگر فرصت می کرد و روی مقدمات کار می کرد داشته های خوبی درباره دین و فلسفه اسلامی برای ایرانیان به جای می گذاشت.ولی متاسفانه روی این مقدمات کار نشد و پس از او هم ادامه پیدا نکرد. ولی شرق شناسانی چون هانری کُربَن با دقت به این مقدمات نگاه کردند و هم رای با مشکات در حوزه فلسفه اسلامی بود منتها موافقت شخصی مثل کُربَن درباره فلسفه اسلامی با موافقت شخصی چون آقای مشکوة خیلی متفاوت است زیرا آقای مشکات از درون این سنت و ماهیت دین اسلام برخاسته است.

وی تصریح کرد: سیدمحمد مشکوة در کمال فروتنی مطالبی را در باب فلسفه اسلامی نوشته که متاسفانه تا کنون آنگونه که باید مطرح نشده است و جای خوشحالی دارد که سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران و خانه ادبیات کتاب و ادبیات ایران مجموعه مقالات درباره این فرهیخته بزرگوار را منتشر کرده اند.

فریبا افکاری دبیرشورای کتابخانه های دانشگاه تهران در بخش پایانی این مراسم درباره نسخ اهدایی سیدمحمد مشکوة گفت: در سال 1369 به خواست استاد زنده یاد محمد تقی دانش پژوه نخستین دوره نسخه شناسی در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران با همراهی زنده یاد ایرج افشار و همکاری کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران ایجاد شد و بنده توفیق داشتم در اولین دوره شرکت کنم و فارغ التحصیل شوم.

وی خاطر نشان کرد: این دوره به منظور تربیت نیروی انسانی برای فعالیت در عرصه نسخ خطی طراحی و تشکیل شد و مجموعه پژوهشی و تحقیقاتی که ما به عنوان دانشجویان این رشته از آن بهره مند می بردیم، اهدایی های نسخ خطّی زنده یاد سیدمحمد مشکوة بود. بنابراین بنای ایجاد شده از مجموعه پژوهشی دانشگاه تهران با اهدای 1320 جلد از مجموعه نسخ خطّی ارزشمند از سوی ایشان بود که مرحوم دانش پژوه در 7 جلد فهرست مستقل موضوعی از این 1320 نسخه خطی مدّون کرد.

در پایان این مراسم با حضور علیرضا مختارپور رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، علی رمضانی مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران، نجفقلی حبیبی  عضو هیات امنای سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، فاطمه صدر معاون پژوهش و منابع دیجیتال سازمان، سید صادق سجادی پژوهشگر تاریخ و متون و حسن سیدعرب عضو هیئت علمی بنیاد دایرة المعارف اسلامی از کتاب «پرتو مشکوة: مجموعه مقالات در گرامیداشت آیت الله سید محمد مشکوة بیرجندی» رونمایی شد.