نقش ویژه گفتمان مشروطه در مدرن‌سازی آموزش پزشکی در ایران
در نشست نقد کتاب «پزشکی در ایران، حرفه، تخصص، سیاست»، به تأثیر گفتمان مشروطه بر مدرن‌سازی پزشکی تاکید شد.
به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، نشست نقد و بررسی کتاب «پزشکی در ایران، حرفه، تخصص، سیاست» نوشته هرمز ابراهیم‌نژاد، روز دوشنبه ۱۷ شهریورماه ۱۴۰۴ در ساختمان آرشیو ملی ایران برگزار شد.
در این نشست هرمز ابراهیم‌نژاد، نویسنده اثر، به‌صورت مجازی، مرتضی ویسی مترجم کتاب و علیرضا ملائی توانی به‌عنوان منتقد حضور داشتند. دبیری این رویداد را دل‌آرا مردوخی، عضو هیئت علمی سازمان، بر عهده داشت.
مردوخی ضمن معرفی کوتاه نویسنده گفت: «دکتر ابراهیم‌نژاد متخصص تاریخ ایران معاصر و مدرس دانشگاه ساوت‌همپتون انگلستان است. او در حوزه تاریخ پزشکی و سلامت در ایران آثار متعددی منتشر کرده است. این کتاب به مسیر رویارویی پزشک سنتی و پزشکی مدرن در ایران دوره قاجار می‌پردازد.»
سپس هرمز ابراهیم‌نژاد در پیامی تصویری روند پژوهشی خود را شرح داد و گفت: در اوایل دوره قاجار، اطبای ایرانی در رساله‌های پزشکی خود به تدریج به مشاهدات و مباحث بالینی بیشتر توجه کردند و به نوشته‌های اروپاییان نزدیک‌تر شدند.
وی با اشاره به اصلاحات اداری و نظری در این حوزه افزود: تأسیس دارالفنون به دستور امیرکبیر زیرساخت آموزش پزشکی را متحول کرد و در میان اطبا سه گروه سنتی، میانه‌رو و مدرن شکل گرفت که به تدریج راه را برای گسترش پزشکی جدید در ایران هموار کردند.
او همچنین تأکید کرد: گفتمان مشروطه و تلاش برای دسترسی سریع‌تر به توانایی‌های علمی جهان، فرایند مدرن‌سازی آموزش پزشکی در ایران را نهایی کرد.
در ادامه، مرتضی ویسی، مترجم کتاب، با اشاره به آشنایی خود با نویسنده گفت: پرسش از ضرورت مدرن شدن همواره در تاریخ معاصر ایران وجود داشته است. بیماری‌هایی چون آبله و وبا بیش از وقایع سیاسی مردم را متوجه نیاز به تغییر و مدرن شدن کرد. مدرنیته تنها از مسیر روشنفکران وارد ایران نشد، بلکه از دل نیازهای روزمره مردم به زندگی آنان راه یافت و در نتیجه پزشکی به عرصه‌ای برای گفت‌وگوی سنت و مدرنیته تبدیل شد.
علیرضا ملائی توانی، استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در ادامه به نقد کتاب پرداخت و افزود: این اثر تلاشی موفق در ترکیب دو قلمرو متفاوت، یعنی پزشکی و تاریخ است. پرسش اصلی ایرانیان در دوره قاجار این بود که چگونه باید مدرن شد؛ آیا به بهای حذف داشته‌های سنتی یا با رویکردی خلاقانه؟ این پرسش‌ها باعث شکل‌گیری گفت‌وگوهایی میان سنت و مدرنیته شد که نهایتاً به پیدایش دانش پزشکی نوین در ایران انجامید.
وی افزود: بر اساس این پژوهش، حکومت قاجار به تدریج وظیفه خود را علاوه بر تأمین امنیت نظامی، حفظ سلامت فردی و اجتماعی نیز دانست و دریافت که پزشکی دانشی همگانی است. اهمیت کتاب در آن است که نشان می‌دهد چگونه مدیریت تعامل میان سنت و مدرنیته موجب شد تنش کمتری ایجاد شود و تغییرات به آرامی در زندگی مردم نفوذ کند.
ملائی همچنین این اثر را نقدی غیرمستقیم بر دیدگاهی دانست که سنت و مدرنیته را دو مسیر کاملاً مجزا تلقی می‌کند و گفت: این کتاب به‌خوبی نشان می‌دهد که راهی جز گفت‌وگو میان این دو مسیر وجود نداشت. هر یک ضعف‌های دیگری را پوشاند و مسیر تحول را هموار ساخت.
وی در پایان پیشنهاد کرد که کتاب از منظر متخصصان تاریخ علم نیز مورد بررسی قرار گیرد.