تاریخچه دسترسی آزاد تعریف داده های علمی باز، بررسی شد

به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، نشست تخصصی «مدیریت داده‌های پژوهشی: روند جهانی و چشم‌انداز ایرانی» با حضور سید ابراهیم عمرانی دبیر شورای تأمین منابع علمی وزارت عتف، علی مقصودی دانشیار گروه ژنتیک کمّی دانشگاه زابل، اسماعیل وزیری دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش شناسی و مدیر برنامه، بودجه و تحول اداری دانشگاه زابل و با مدیریت سیامک محبوب عضو هیات علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران برگزار شد.

داده های پژوهشی مهمترین بخش تعریف علم باز است

سید ابراهیم عمرانی دبیر شورای تأمین منابع علمی وزارت عتف در ابتدای این نشست با طرح پرسش هایی میزان مدیریت داده‌های پژوهشی و اهمیّت و اولویت آن در ایران و سیر تحول آنها در جهان و تأثیرات بر سازوکار تحقیق را مورد بررسی قرار داد و گفت: دسترسی آزاد، روشی برای دسترسی آنلاین و رایگان است که اجازه استفاده از نتایج را به محقق می دهد. از همین رو در زمینه تحقیق و توسعه، ‌دسترسی آزاد معمولاً بر مقاله های علمی که داوری شده اند و داده های پژوهشی تمرکز دارد.

وی در ادامه با اشاره به این مطلب که دسترسی آزاد در سه حوزه جغرافیایی که بیشترین مقاله ها،‌ مجله های علمی با ناشر تجاری و مجلات معتبر انجمن های علمی را دربر می گیرد؛ اظهار داشت: دسترسی آزاد به لحاظ جغرافیایی با در نظر گرفتن ویژگی ها در ایالات متحده آمریکا، بریتانیا و اتحادیه اروپا متمرکز است. به این ترتیب که در فوریه سال 2002 در بوداپست پایتخت مجارستان اولین بیانیه دسترسی آزاد تصویب شد.

عمرانی افزود: ایالات متحده آمریکا اولین تصمیم گیرنده در بحث دسترسی آزاد بود و در مرحله اول مقاله های پزشکی با بودجه عمومی پژوهش و تحقیق شده بود، به صورت رایگان و 6 ماه پس از انتشار در دسترس عموم قرار گرفت. دولت بریتانیا در سال 2012 موضوع دسترسی آزاد را پذیرفت و در سال 2011 موضوع دسترسی آزاد در اتحادیه اروپا مطرح شد که با مقاومت ناشران روبرو شد و درنهایت در سال 2018 پذیرفته شد. کمیسیون اروپایی نیز بر اساس سند «رهنمودی بر دسترسی آزاد به انتشارات علمی و داده های پژوهشی در افق 2020» بر دو مدل طلایی و سبز دسترسی آزاد به عنوان انتشار نتایج تحقیقات در اتحادیه اروپا از شروع سال 2013 تأکید می کند و اظهار امیدواری کرد که در سال 2020 همه داده های پژوهشی و انتشارات علمی این قاره به صورت رایگان در اختیار قرار گیرد.

دبیر شورای تأمین منابع علمی وزارت عتف در توضیح علم باز و داده های باز پژوهشی گفت: علم باز، علم قرن 21 است و داده های پژوهشی مهمترین بخش تعریف علم باز محسوب می شود.

این استاد دانشگاه درباره فعالیت برخی از کشورها در حوزه دسترسی آزاد یادآور شد: کشور مصر، طی چند سال گذشته با افزایش مبلغی روی قبض های آب و برق توانسته دسترسی به مقاله های علمی را برای کل کشور دسترس پذیر کند. کشور ترکیه نیز دو کنسرسیوم قوی در این زمینه دارد و کشور هند هم در سال 2018 اعلام کرد که پ‍نجمین تولید کننده مقالات علمی بعد از آمریکا، چین، انگلیس و آلمان است.

سید ابراهیم عمرانی درباره فعالیت ایران در حوزه دسترسی آزاد گفت: از زمان تشکیل کمیته علم سنجی دانشگاه تهران در اواخر دهه 80 توصیه شد که دسترسی آزاد رسمی شود و تنها به باز بودن دسترسی به مقاله ها در پایگاه های آرشیو مجلات اکتفا نکنند. مکاتبات بسیاری با مراکز مختلف انجام شد که یا متوقف شد و یا با وعده های عملیاتی نشده مواجه شدیم.

علی مقصودی دانشیار گروه ژنتیک کمّی دانشگاه زابل در این نشست درباره جایگاه دانشگاه در تولید داده های ژنتیک کمّی، هزینه تولید داده ها و دسترسی به جمعیت آماری صحبت کرد و اسماعیل وزیری دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش شناسی و مدیر برنامه، بودجه و تحول اداری دانشگاه زابل در پایان این نشست درباره علم کتابداری و جایگاه آن در دانش شناسی سخن گفت. او در این نشست بر تولید داده ها به منظور پاسخگویی به دانشجویان در مقاطع مختلف تحصیلات تکمیلی و استفاده از داده های به اشتراک گذاشته شده برای انجام مطالعات تأکید کرد.