دیوانسالاری اسلامی، متأثّر از دیوانسالاری ایرانی است
به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانة ملّی ایران، همزمان با اولین روز هفتة کتاب، تازهترین اثر سیّد صادق سجّادی با عنوان «وزارت و دیوانسالاری ایرانی در عصر اسلامی» مورد نقد و بررسی قرار گرفت.
سیّد صادق سجّادی مؤلّف اثر، در توضیح بخشهای مختلف این کتاب گفت: موضوع کتاب «وزارت و دیوانسالاری ایرانی در عصر اسلامی» دربارة چگونگی ایجاد نهادهای حکومتی و دیوانی در دوران اسلامی و خلافت عباسی است و تدوین این کتاب با گردآوری مقالاتی در سال ۱۳۶۵ انجام شده است.
وی افزود: فصل اول این کتاب، به موضوع دیوانسالاری ایرانیان از دبیری تا وزارت پرداخته است. دیوانسالاری در حکومت‌های اسلامی و دستگاه خلافت متأثّر از دیوانسالاری ایرانی بوده است و تقریباً از دوران اموی و زمان خلافت عبدالملک مروان، حضور خاندان‌های دبیران و دیوانی ایرانی در دیوانسالاری ان دوره دیده میشود.
سجّادی اظهار داشت: در ایران خاندان‌هایی وجود داشته که به نسل‌های بعد از خود، آموزش دبیری میدادند؛ چراکه خاندان‌های دیوانسالار در ایران وجود داشتهاند و بر همین اساس در حوزة دریافت خراج و مالیات، آموزش‌ها و مهارت‌های قابل توجّهی وجود داشته است.
مؤلّف کتاب «وزارت و دیوانسالاری ایرانی در عصر اسلامی» بیان کرد: رساله‌ها و نوشته‌هایی درباره دیوانسالاری ایرانی و تأثیر آن بر دستگاه خلافت نوشته شده است. از دوران ساسانی، انتقال دانش دبیران و دیوانسالاری به حاکمان اسلامی شروع شد که پس از فتح ایران توسط اعراب نیز شاهد سپرده شدن ادارة برخی از موضوعات به ایرانیان هستیم.
وی با بیان این مطلب که از زمان حجّاج، برخی اسناد از زبان پهلوی به عربی ترجمه شده است؛ گفت: در ترجمه این اسناد، اصول محاسباتی تغییر نکرد و صرفاً زبان ثبت، عوض شد و همین امر موجب نیازمند شدن حکومت‌ها به دبیران و خاندان‌های دیوانسالار ایرانی شد.
مؤلّف کتاب "وزارت و دیوانسالاری ایرانی در عصر اسلامی" خاطرنشان کرد: نگاه به دیوانسالاری در عصر اسلامی متأثّر از دیوانسالاری ایرانی است و این موضوع سرفصل تازه پژوهشی برای پژوهشگران تاریخ ایران و تاریخ اسلام فراهم میکند.
وی عنوان کرد: در ابتدای کتاب تلاش شده است تا ابتدا اصطلاحات تعریف و سپس به موضوعات دیگر پرداخته شود تا خواننده نسبت به موضوعات مطرح شده، آگاهی نسبی داشته باشد.
«وزارت و دیوانسالاری ایرانی در عصر اسلامی» دانشنامه دیوانسالاری است
در ادامة این نشست، علی بهرامیان پژوهشگر و کارشناس حوزه کتاب گفت: در طول تاریخ، چندین کتاب دربارة نهاد وزارت و دیوانسالاری نوشته شده است، اما با نگاه به کتب حوزه دیوانسالاری، کمتر کتابی به جامعیت کتاب «وزارت و دیوانسالاری ایرانی در عصر اسلامی» بوده است.
وی افزود: لازم است در بزنگاه‌های تاریخی، نقش وزرا در تاریخ با جدّیت بیشتری مطالعه شود، برخلاف عقیدة برخی، تمامی زیرساخت‌های اداری و دیوانی با حملة اعراب به ایران از بین نرفته، بلکه در حکومت‌های بعدی نیز جایگاه خود را حفظ کرده است. در حملة مغولان نیز همینگونه است که شاهد نقشآفرینی و ادامة حضور دیوانسالاری ایرانی در دستگاه حکومتی مغولان بودهایم و این موضوع اهمّیت نقش و فعالیت وزرا در حکومت‌های ادوار تاریخ را نشان می‌دهد.
علی بهرامیان با بیان اینکه در طول تاریخ، کتابهایی دربارة نهاد وزارت و دیوانسالاری نوشته شده است، گفت: با نگاه دقیق به کتابهای حوزه دیوانسالاری متوجه این مهم میشویم که کمتر کتابی به جامعیت کتاب «وزارت و دیوانسالاری ایرانی در عصر اسلامی» به موضوع دیوانسالاری در ادوار مختلف پرداخته است. وی تصریح کرد: به اعتقاد من این کتاب دانشنامه‌ای مختصر در حوزه دیوانسالاری فراهم کرده و امید است این موضوع ادامه داشته باشد و کتابنامه و دانشنامه دیوانسالاری توسعه پیدا کند.
این پژوهشگر و کارشناس حوزه کتاب ادامه داد: تاریخنگاری در ابتدا توسط محدّثان و فقها صورت میگرفته، امّا به مرور شاهد تاریخنگاری توسط دبیران و وزرا بودهایم که تا دورة پهلوی اول نیز ادامه داشته است. امّا موضوعی که جای آن خالی است، نقل و نقد اقوال دیگران درخصوص دیوان و وزرا است و توجه به این موضوع می‌تواند مورد توجّه و پیگیری دانشجویان و محقّقان قرار گیرد.
بهرامیان یادآور شد: یکی از مواردی که باید به آن پرداخت، تفاوت‌ها و رقابت‌های حکومت‌هادر تشکیل و ادارة دیوان‌ها است که این موضوع در حوزة دیوانسالاری، قابل پژوهش است.
امتیاز این اثر، تسلّط نویسنده به منابع مفید و مرتبط با موضوع است
غلامرضا امیرخانی منتقد کتاب، در نشست نقد و بررسی کتاب «وزارت و دیوانسالاری ایرانی در عصر اسلامی»، استفاده از منابع مرتبط با موضوع را امتیاز این کتاب برشمرد و گفت: تسلّط نویسنده کتاب به منابع مفید و مرتبط با موضوع، از جمله امتیازهای این اثر است؛ بهخصوص که جستجو و بکارگیری منابع عربی و فارسی در زمانی که اینترنت رایج نبوده، قابل تحسین است.
وی یادآور شد: موضوعی که سیّد صادق سجّادی مؤلّف کتاب روی آن کار کرده، پژوهش تازهای است که همچنان میتوان در این حوزه تحقیق کرد. کتاب «وزارت و دیوانسالاری ایرانی در عصر اسلامی» دارای مقالههای جالب و نکات خواندنی است که مطالعة آن را به علاقهمندان، توصیه میکنم.