قیام گوهر شاد؛ یک برگ از کارنامه سیاه استعمار و یک برگ از شهامت و شهادت جریان اسلامی

به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، علیرضا مختارپور در ابتدای نشست ضمن خیرمقدم به میهمانان و شرکت کنندگان اهمیت اینگونه نشست ها را ارائه دقیق و صحیح حوادث مهم تاریخی دانست.

قصور و تقصیر امروز ما در روایت دقیق حوادث مهم قضاوت ناروای نسل آینده را در پی خواهد داشت

وی ادامه داد: سوگمندانه باید اعتراف کنیم ما در روایت حوادث مهم کشور و انقلاب اسلامی ایران دارای ضعف های بسیاری هستیم و اگر نسل جوان و نسل های بعدی ما را مورد سوال و مواخذه قرار دهند و دلیل برخی از اشتباهات، خطاها یا قضاوت های ناروای خودشان یا رسانه های دیگر را کم کاری، بدعملی یا بی عملی ما در انتقال درست روایت های حوادث مختلف انقلاب بدانند، بی تردید حق با آنان است.

رییس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران افزود: امیدوار هستم این دست از برنامه ها که خوشبختانه در دوره جدید معاونت اسناد ملی و سایر بخش های سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در حال برنامه ریزی و اجراست، حداقل اندکی از حجم تقصیر و قصور دوره های مختلف را بکاهد.

معاونت اسناد ملی کشور میراث دار دانش، مدیریت بومی ایرانیان و وقایع تاریخی خاص است

در ادامه، محمدجواد جعفریان معاون اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران ضمن تبریک ولادت حضرت امام موسی کاظم(ع) گفت: این برنامه از این جهت شاید مهم است که اتصال به حضرت شمس الشموس دارد. واقعه مسجد گوهرشاد واقعه دردناکی است از این جهت که چنین رویداد دردناکی در حرم امن الهی امام رضا (ع) رخ داد و اولین جسارت حاکم داخلی به حریم قدس رضوی بود، البته در کنار این امر نیروهای خارجی نیز هجوم و هتک حرمت به این حریم داشته اند.

وی با بیان این مطلب که این حادثه تمام ارکان حکومت را تحت الشعاع خود قرار داده بود، ادامه داد: وقایعی که حکومت شاهنشاهی را تحت تاثیر قرار داد بسیار پنهان شده بود، اما نخست وزیر قدرتمند وقت و مورد تایید شاه برکنار شد، از بسیاری از سمتش هایش کنار گذاشته شد و کل کابینه به واسطه این اتفاق تغییر می کند.

جعفریان یادآور شد: تا یک و نیم دهه بعد از این اتفاق، در مکاتبات محرمانه و بازشناسی شخصیت های این حادثه در حکومت این موضوع تداوم داشت، امروز روایتی را بر اساس اسناد این واقعه در سازمان اسناد و کتابخانه ملی جستار می کنیم که اسناد آن برای نخستین بار است که به نمایش عموم درآمده و در اختیار پژوهشگران قرار گرفته است، به اعتقاد من این اسناد را باید اسناد گمشده نامید.

معاون اسناد ملی تاکید کرد: این وظیفه تاریخی و مهم باید مورد توجه قرار گیرد و امید است پس از این، چنین عرضه های جدیدی را در حوزه رونمایی از اسناد تاریخی داشته باشیم.

وی با بیان این مطلب که معاونت اسناد ملی کشور میراث دار دانش و مدیریت بومی ایرانیان و وقایع تاریخی خاص است، اظهار داشت: اسناد هر سه ماه در اختیار پژوهشگران قرار می گیرد و رویکرد تولید از اسناد تقویت خواهد شد. بر همین اساس نخستین مورد آن به زودی محقق می شود، به طوری که حدود 10هزار سند جدید از شکل گیری صنعت آب و برق در ایران و در ادامه اسناد مهم و ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی به نمایش درخواهد آمد و در اختیار پژوهشگران و اهالی علم و دانش قرار می گیرد.

جعفریان با تاکید بر اهمیت افزایش سطح دسترسی پذیری علاقه مندان و پژوهشگران، ابراز داشت: در همین راستا در معاونت اسناد ملی برنامه هایی چون  «سندنگار» و «عصر سند» پیش بینی شده است.

وی خاطرنشان کرد: ما در معاونت اسناد ملی با اسناد مواجه هستیم. اسناد، زبان ندارند اما گوش، حافظه و ذهن دارند. روایت‌ها تاریخ نیستند، اما ورق به ورق تاریخ را بازگو می‌کنند.

قیام گوهر شاد؛ یک برگ از کارنامه سیاه استعمار و یک برگ از شهامت و شهادت جریان اسلامی

در ادامه استاد قاسم تبریزی در  نشست «گوهر یاد» که ویژه رونمایی از اسناد مربوط به قیام گوهر شادی گزار شد؛ این قیام را نتیجه کارنامه سیاه استعمار از سویی و از سوی دیگر شهامت و ایستادگی جریان اسلامی دانست.

قاسم تبریزی پژوهشگر تاریخ معاصر گفت: بحث قیام مسجد گوهرشاد یک فاجعه بود؛ فاجعه‌ای که یک برگ از آن کارنامه سیاه استعمار و استبداد بود و برگ دیگر، شهامت، شهادت و ایثار در یک جریان اسلامی بود. تفسیر آن‌چه در این واقعه گذشت، از زبان هرکسی، غیرممکن است.

وی ادامه داد: در این واقعه سوالاتی ایجاد می‌شود؛ چرا واقعه گوهرشاد به وجود آمد؟ چه کسی مسبب بود؟ طراحان و مدیران پشت پرده چه کسانی بودند؟ رضاخان مجری بود یا طراح این ماجرا؟ پادشاهان دیگری چون ناصرالدین شاه، آقامحمدخان و غیره هم مانند رضاخان مستبد بودند و ظلم می‌کردند، اما آنها مامور استعمارگران نبودند؛ در استبداد و جنایت مانند رضاخان بودند، اما رضاخان هم جنایت‌کار بود، هم مجری استعمار. به قول آیت‌الله مدرس، او دزد خانگی بوده، آیت‌الله مدرس در جمهوریت هم که مبارزه می‌کرده، معتقد بوه که این جمهوری، جمهوری انگلیسی بوده است.

تبریزی افزود: در ایران سه دین رسمی زرتشت، مسیحیت و یهودیت داشتیم که تا قبل از قاجار دین‌های مستقلی بودند، اما بعد از آن تلاش شد به استعمار وابسته شوند. در بررسی واقعه گوهرشاد باید استعمار  و نقش استعمار در این جریان را بشناسیم. بعد از این ماجرا امر به معروف و نهی از منکر ممنوع می‌شود. اولین گام استبداد در این دوره، نادیده گرفتن قانون بود.

پژوهشگر تاریخ معاصر ، همچنین به وضعیت تاریخ‌نگاری در کشور نیز اشاره کرد و اظهار داشت: تاریخ، هویت یک جامعه و انسان است. امانتی را که از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی به ما به امانت سپرده شده، باید حفظ کنیم.  امروز دانشگاه‌ها در بخش تاریخ‌نگاری ضعیف عمل می‌کنند و باید این روند تغییر کند. مرحوم شهید آیت الله بهشتی، انتقادی در این باره دارد مبنی بر اینکه حوزه‌های علمیه به بخش تاریخ‌نگاری وارد نشده‌ است و امروز حوزه کم‌تر به این بخش پرداخته است. البته مراکز اسناد کارهایی را در این زمینه آغاز کرده‌اند و نسل جوان هم اهل قلم است و کارهای خوبی را تاکنون انجام داده‌اند. اما این نسل جوان نیازمند مدیریت است و باید امکانات بیشتری در اختیار آن‌ها قرار گیرد. در واقع جامعه‌ای که تاریخش را نمی‌داند، مانند کودکی است که حافظه ندارد.

وی یادآور شد که رضاخان توان طراحی چنین کاری را نداشته، بر همین اساس باید در این زمینه به سیر تطور حوادثی که منجر به حادثه مسجد گوهرشاد شد و واکنش حکومت رضاخانی نسبت علما و افراد معترض به کشف حجاب پرداخت.

در ادامه نرجس جاویدی کارشناس اسناد دیداری و شنیداری سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران به قانون متحدالشکل شدن البسه در 6 دی 1307 اشاره و اسنادی را در این باره تشریح کرد .

وی همچنین به جاگزینی کلاه پهلوی با کلاه شاپو در خرداد 1314 اشاره کرد و افزود: تفاوت‌های قانون جدید با قانون ۱۳۰۷ در این بود که  کلاه شاپو محصولی کاملاً غربی و واردارتی (مغایر با فرهنگ ایرانی)‌ ناشی از سفر شاه به ترکیه بود، استثنا در این نوع از پوشش، تنها شامل مراجع و مجتهدین و پیشنمازان مساجد بود و روحانیان بقیه اقلیت‌های دینی و مذهبی ایران، ملزم به پوشیدن کلاه شاپو شدند و گروه مستثنی شده در فوق، تنها در محل کارشان می‌توانستند لباس روحانیت بپوشند.

وی با اشاره به تنش میان جامعه، دولت و حکومت در اجرای قانون و برخورد با متخلفین، گفت:‌ اختلاف نظر میان فتح‌الله پاکروان استاندار خراسان و ولی‌اسدی نایب‌التولیه آستان قدس رضوی درخصوص اجرای قانون کلاه شاپو و برخورد با بست‌نشینان مسجد گوهرشاد ازجمله این موارد بود.

جاویدی ضمن تشریح ارتباط قیام گوهرشاد با الزام تغییر پوشش زنان، اظهار داشت: واقعه قیام گوهرشاد و در اعتراض به تغییر کلاه پهلوی به شاپو در نتیجه کپی برداری از روش ترکیه پس از سفر شاه به آنجا و بیم از ادامه روند تغییر لباس که با کلاه شاپو درمورد لباس مردان شروع شده بود، اینبار در مورد بانوان ازجمله مواردی است که می توان در ارتباط با قیام گوهرشاد با الزام تغییر پوشش زنان دانست.

 وی سندی از پایان تلگراف جمعی از اهالی خمین به نخست‌وزیر، علی سهیلی، و ارسال رونوشت به وزارت کشور، آیات عظام قمی، خوانساری، صدر و بهبهانی و نشریات، درخصوص الزام بانوان به حجاب و جلوگیری از مفاسد اخلاقی مربوط به  19شهریور 1322 شمسی را تشریح کرد.

در پایان این آیین با حضور مسئولان حاضر، مهم‌ترین اسناد قیام مسجد گوهرشاد رونمایی شد.