تاريخچه بايگانی

بررسی ها نشان می دهد، تا اواسط حكومت مظفرالدین شاه، یعنی سال های منتهی به 1320ق (1280ش)، بایگانی به شیوه امروزین در تشكیلات دولت وجود نداشت؛ گرچه در دربار پادشاه، برخی اسناد نگهداری می‌شد و جایی هم برای این منظور در نظر گرفته شده بود. اما حكام ایالات و ولایات كه به‌عنوان نماینده پادشاه، عهده دار وظایفی چند از جمله، جمع آوری مالیات و سرباز گیری بودند، انجام امور اصلی، با تكیه بر بنیچه هایی بود كه در آن، تعداد سرباز و میزان مالیات مشخص شده بود. در این میان مكاتباتی كه درامور مختلف مناطق تحت حاكمیت با پایتخت و اهالی رد و بدل می شد، نزد حاكم می ‌‌ماند و تلقی او از این اسناد، به مانند اموال شخصی بود. لذا زمانی كه حاكم منطقه ای تغییر می كرد، آنچه به نفر بعدی منتقل می شد همان بنیچه ها بود و بقیه اسناد یا امحا می شدند و یا توسط حاكم معزول، به خانه و محل استقرار جدیدش انتقال می یافت. وضعیت پیش گفته، كمابیش در وزارتخانه ها نیز برقرار بود. این مسئله خود به خود، منجر به خروج اسناد از تشكیلات دولتی و انتقال آن به خانه ها می گردید. در كنار آن، اقشار مختلف مردم به مناسبت و حسب موقعیت اجتماعی، اسنادی را تولید و یا از تشكیلات دولتی و دربار دریافت می كردند. نمونه آن، فرامین، احكام، وقفنامه ها، قباله های مالكیت، صلحنامه، هبه نامه ها و نوشته های دیگری است كه به مرور و پس از گذشت ایام، به عنوان شاخص ترین نمونه های اسناد ملی و منابع متقن در شناخت تاریخ و هویت ملی محسوب می گردند و به فراوانی نزد افراد و خانواده ها موجود است. لذا شناسائی، جمع آوری و حفاظت آن ها وظیفه ای ملی و نیازمند عزم ملی است .

 

 

عملكرد آرشيو ملی برای گردآوری اسناد

آرشیو ملی ایران برای عمل به وظایف قانونی در زمینه فراهم آوری و حفاظت و نگهداری اسناد ملی، راهكارهای مختلفی را مورد توجه قرار داده است. جهت اطلاع یادآوری این نكته لازم می نماید كه ورودی اسناد سازمان از دو طریق پیش بینی شده است:

  • شناسایی، ارزشیابی و انتقال اسناد دستگاه های مختلف دولتی نخستین و مهمترین ورودی اسناد به سازمان است كه پس از طی تشریفات قانونی، اینكار صورت می گیرد.
  • دومین ورودی اسناد به سازمان، اشخاص‌، خانواده ها و به طور كلی بخش خصوصی و نهادهائی است كه در داخل و یا خارج از كشور به نوعی اسناد ملی ایران را، در اختیار دارند. اما در دایره تشكیلات دولتی قرار نمی ‌گیرند.برای اینكه اقدام آرشیو ملی در بخش دوم با موفقیت همراه گردد، راهكار متفاوت بكار گرفته می شود.

 

تشویق و ترغیب دارندگان اسناد به اهدای مجموعه های خود به آرشیو ملی

به جرأت می توان گفت مجموعه های اسناد اهدائی به سازمان اسناد و كتابخانه ملی، از غنی ترین اسناد موجود در آرشیو ملی ایران محسوب می شوند، طوریكه قدیمی‌ترین سند سازمان كه بیش از 700 سال قدمت دارد، توسط یك خانواده فرهیخته و فرهنگی اهدا گردیده است. بر این اساس، از ابتدای شروع فعالیت آرشیو ملی، جلب مشاركت عمومی در غنا بخشی به آن، از برنامه های اصلی شمرده شده است. در این راستا، بویژه از دهه 1370 به بعد، بیش از 400 مجموعه ارزشمند اهدا گردیده است. از میان آن ها می توان به مجموعه های خانواده های مرحوم علی اصغر حكمت، جمالزاده، ملك الشعرای بهار، پروین اعتصامی و ... اشاره كرد.

فرصت را غنیمت شمرده و از همه ایرانیان و ایران دوستان دعوت می نمائیم تا در این اقدام مهم، یاورمان باشند. مشاركت شما در اهدای اسناد خود به آرشیو ملی و نیز تبلیغ، تشویق و راهنمائی دیگران در همراهی و پیروی از شما در این حركت فرهنگی، آینده ای با تاریخ و هویت روشن تر را برای كشورمان رقم خواهد زد. (با ما تماس بگیرید.)

راه شناسایی و جمع آوری اسناد ملی در قبال پرداخت هزینه است.

خرید اسناد

در توجیه اقدام آرشیو ملی برای خرید اسناد، شاید ساده ترین دلیل این باشد كه به هر حال، یكی از واقعیت های امروز جامعه وجود بازار وسیع خرید و فروش و جابجایی اسناد مربوط به كشور های مختلف در جهان است و افراد، سازمان ها ودولتمردان با انگیزه های مختلف در این عرصه فعال می باشند. از سوی دیگر برخی از دارندگان اسناد به لحاظ نیاز مالی و یا دلایل دیگر حاضر به اهدای مجموعه خود نمی باشند، لذا در صورت اقدام نكردن آرشیو ملی، عاقبت و سرنوشت اینگونه مجموعه ها چندان خوشایند نخواهد بود.

بنظر می رسد، این دلیل به تنهایی كافی باشد تابتوان مسئولیت آرشیو ملی و اقدام آن در جمع آوری اسناد خارج از تشكیلات دولتی در قبال پرداخت وجه را به عنوان حركتی مثبت توجیه كرد و برای ادامه آن تلاش نمود.

با توجه به زمینه فوق و دلایل دیگر، پس از تاسیس سازمان اسناد ملی ایران در سال 1349، و در همان سال های اول، این نیاز احساس شد و شناسائی و خرید اسناد مورد توجه قرار گرفت. برطبق خاطرات اولین رئیس سازمان مذكور (دكتر سیروس پرهام)، ازجمله اولین اسنادی كه ازاین طریق به سازمان انتقال یافت، متمم قانون اساسی مشروطه بوده است. اما با این وجود، حركت جدی در این زمینه، در دهه هفتاد آغاز شد واین در حقیقت پس از بازدید، رئیس جمهور وقت از سازمان اسناد ملی و اختصاص بودجه خاصی برای این منظور بود كه ماحصل تلاش در دوره جدید، انتقال بیش از یكصد هزار برگ سند با ارزش به آرشیو ملی می باشد.

این اسناد كه دوره تاریخی آن ها از صفویه تا دهه اول انقلاب اسلامی را در برمی گیرد، مشتمل بر فرامین، عقدنامه های ازدواج، وقفنامه ها، مبایعه نامه ها، صلحنامه ها، احكام، دستخط های پادشاهان، شاهزادگان، در باریان، وزرا، نمایندگان مجلس، نویسندگان، شعرا، اساتید، مكاتبات خصوصی و اداری، عكس با موضوعات متنوع، نقشه های تاریخی، خوشنویسی و آثار خطاطی خوشنویسان معروف و.... است. و برای علاقه مندان به پژوهش در تاریخ ایران، به ویژه در دوره‌های مورد اشاره بسیار با اهمیت می باشند.

نحوه خرید و اهدای اسناد

روال شناسایی و انتقال اسناد خریداری بدین گونه است كه در ابتدا صاحبان حقیقی یا حقوقی آن ها از طرق مختلف به سازمان معرفی می شوند؛ سپس مجموعه تحویلی توسط كارشناسان متخصص مورد بررسی قرار گرفته و با تهیه فهرست توصیفی، جهت تعیین قیمت به كمیته ویژه خرید اسناد تحویل می گردد.

پس از تعیین ارزش اسناد ارائه شده برای فروش و در صورت رضایت مالكان به قیمت تعیین شده، مجموعه خریداری شده برای ساماندهی آرشیوی و آماده سازی برای استفاده پژوهشگران در چرخه كاری قرار گرفته و در نهایت به خزانه منتقل می گردد. لازم به یاد آوری است كه از سال 1373ش. تاكنون، بیش از 400 مجموعه خریداری شده اند و اسنادی كه شماره سه رقم سمت چپ آن ها با 296 شروع و در اصطلاح به آن ها اسناد خزانه گفته می شود در برگیرنده اسناد خریداری هستند.

تماس با واحد

دبیرخانه اسناد اهدایی و خریداری

برای اجرائی كردن راهكارهای اول و سوم در تشكیلات اداره كل شناسائی و فراهم آوری اسناد ملی، دبیرخانه ویژه اسناد اهدائی و خریداری پیش بینی و فعال گردیده است، شما خواننده محترم چنانكه اسنادی در اختیار دارید و مایل به اهدا و یا فروش آن به سازمان هستید، می توانید به روش های زیر اقدام فرمائید:

الف) تماس با شماره تلفن های22258735، 22900275-22900285، داخلی 2343 و22255416  

ب) مكاتبه با صندوق پستی الكترونیكی donationrecords@nlai.ir

ج) مراجعه حضوری به محل دبیرخانه با آدرس: اتوبان شهید حقانی به سمت شمال، جنب ورزشگاه شهید كشوری، ساختمان آرشیو ملی، طبقه سوم