نمایشگاه انقلاب - حماسه 30 مهر

مقدمه

در روز سی‌ام‌مهر سال 1357 دانش‌آموزان دبیرستان دخترانه آذر هنگام خروج از دبیرستان به سردادن شعار علیه رژیم پرداختند. علاوه بر این دبیرستان‌، هنرجویان هنرستان صنعتی سپهبد زاهدی (دیباج فعلی) دست به تظاهرات گسترده‌ای زدند، که منجر به درگیری با مأمورین گردیده و گروهی مجروح شدند؛ تظاهرکنندگان در خیابان‌های سپهبد زاهدی، امامزاده عبدالله و باباطاهر به حرکت خود ادامه دادند، که مجدداً در خیابان باباطاهر با مأمورین شهربانی درگیر شده، پلیس از گاز اشک‌آور استفاده کرده و با شلیک گلوله راه آنان را سد نمود. تظاهرات فرهنگیان، دانشگاهیان و مردم همدان در روز سی‌ام‌مهرماه بی‌سابقه بود و شهدا و مجروحین زیادی را درپی داشت. در این تظاهرات که تا ساعت دو بعدازظهر صدای شلیک گلوله از گوشه و کنار شهر به گوش می‌رسید، عده‌ای از مدرسه آخوند بین تظاهرکنندگان مواد آتش‌زا توزیع می‌کردند. گروهی از تظاهرکنندگان نیز که در پشت‌بام‌ها کمین کرده‌بودند، به سوی مأموران پلیس مواد منفجره و آتش زا پرتاب می‌کردند. خیابان شورین (شهدای فعلی) نیز مرکز تظاهرات خونین همدان بود.

بعدازظهر همین روز مجروحان به بیمارستان‌های همدان منتقل شدند و مردم برای اهدای خون به زخمی‌ها جلوی بیمارستان‌های مذکور صف کشیدند. ساعت 9 شب حدود یک‌هزار نفر از بستگان شهدا و مجروحان در محوطه بیمارستان اکباتان اجتماع کردند و از مسئولان خواستند پلیس در کار مجروحان که در اتاق عمل یا بخش‌های عادی بستری هستند، دخالتی نکنند. دکتر ریاحی، رئیس بیمارستان به آنان قول داد که پلیس در داخل بیمارستان هیچ دخالتی نکند. همچنین رئیس بیمارستان موافقت کرد که قبل از طلوع آفتاب پیکر شهدای تظاهرات در اختیار بستگان آنان قرار گیرد. عده زیادی از مجروحان از ترس اینکه به دست پلیس بیفتند، به بیمارستان‌ها مراجعه نکردند و در خانه‌های خود بستری شدند.

به دنبال تظاهرات گسترده سی‌مهرماه در ساعت 17 همان روز شورای تامین استان همدان تشکیل و قرار شد تیپ زرهی نیروهای بیشتری را در اختیار شهربانی محل قرار دهد. مسئولان شهر می‌دانستند که در مراسم تشییع جنازه شهدا تظاهرات عظیمی علیه رژیم برپا خواهد شد، لذا مأموران انتظامی سعی کردند که پیکر شهدا را بدون اطلاع خانواده‌های آنان دفن نمایند تا مشکلی به وجود نیاید. به همین دلیل در روز اول آبان ماه سال 1357 گروهی از مأموران انتظامی به بیمارستان اکباتان رفتند تا پیکر شهدا را گرفته و بی‌سر و صدا دفن نمایند اما در اثر مخالفت دادستان و مردم، هدف مأموران ناکام ماند. در صبح روز اول آبان پیکر شهدا در میان تدابیر شدید امنیتی به باغ بهشت جهت تدفین منتقل شد. دراین روز تمام مدارس و مراکز آموزش عالی و بازار به عنوان اعتراض به وقایع دیروز تعطیل شد. و از سوی دیگر شهر به طور کامل در کنترل نیروهای زرهی و خودروهای ارتش بود. در همین روز اسامی شش نفر از شهدایی که تا آن لحظه اعلام نشده‌بود، اعلام گردید و تعداد مجروحین نیز 28 نفر بیان شد در حالی‌که از تعداد و سرنوشت دستگیرشدگان اطلاعی در دست‌ نبود.

حضرت امام خمینی که در این زمان به تازگی به پاریس تبعید شده بود در روز دوّم آبان در جمع ایرانیان و دانشجویان حاضر در ابتدای سخنان خود فرمود: «قبلاً این علت را به مردم می‌دادند که تا هفتم شهدا مهلت باشد تا چهلم مهلت باشد در چهلم باز یک جنایت واقع شود امروز وضع ایران اینطوری شده است که الان که من با شما صحبت می‌کنم در همدان از سه روز پیش تا حالا بین مردم و پلیس درگیری است.» حضرت امام علت درگیری و خونریزی در همدان را چنین تشریح کرد: «مگر همدان چه کرده‌ است. همدان یک کلمه گفته است و دنبالش ریختند و دخترها را گرفتند یکی از دخترها را که خلاف عفت با او کردند هم خود‌کشی کرده... به قول کارتر آزادی خیلی تندی به اینها داده‌اند شاه آزادی تند داده به ملت! آزادی تندش همین است که الان در همدان چه کردند باید ملت زود کلکش را بکند تا فارغ شود از این.»

تظاهرات دانشجویان و دانش‌آموزان به همراه مردم علیه رژیم در سی‌ام مهرماه که حمله مأمورین رژیم به آنان را به دنبال داشت، باعث واکنش مجامع و گروه‌های مختلف کشور گردید و آنان به حمایت گسترده از دانشجویان، دانش‌آموزان و مردم همدان پرداختند. به دنبال وقایع سی‌ مهر همدان و کشته‌شدن تعدادی از تظاهرکنندگان توسط نظامیان، دانشگاهیان و دانشجویان بوعلی‌سینا که خود در بطن واقعه حضور داشتند، در اعتراض به این کشتار و برقراری حکومت نظامی در همدان، دست به اعتصاب غذا زدند، از طرف دیگر دانشجویان مدرسه عالی بهداشت همدان که از هشتم مهرماه دست به اعتصاب زده بودند به این اعتصاب پیوسته و خواستار آزادی زندانیان سیاسی و مجازات مسبب این حوادث اخیر کشور از جمله 17 شهریور تهران، سینما رکس آبادان، کشتار همدان و کرمان شدند و اعلام کردند تا تحقق خواسته‌هایشان از حضور در کلاس خودداری خواهند کرد.

دانش‌آموزان کبودرآهنگ در همبستگی با دانش‌آموزان همدان چند روز بعد یعنی 5 آبان ماه تظاهرات کردند که چند نفر هم در این تظاهرات شهید شدند. سیزده آبان هم دانش‌آموزان تهران به طرفداری از قیام همدان تظاهرات کردند که معروف به سیزده آبان شد. یکی از شعارهای دانش آموزان در تهران این بود: "درود بر همدان برادر قهرمان"؛ به نوعی 30مهر همدان نقش شتاب‌دهندگی برای حضور دانش‌آموزان در تظاهرات قبل از پیروزی انقلاب داشت و این اقدامات نهایتا به پیروزی انقلاب رسید.