سوم شهریور سالروز اشغال ایران توسط متفقین
مقدمه
نمایشگاه مجازی اسنادی از قحطی نان در تهران به هنگام جنگ جهانی دوم، به مناسبت سوم شهریور سالروز اشغال ایران توسط متفقین
بلافاصله با شروع جنگ جهانی دوم در اروپا، محمود جم، نخستوزیر وقت، در 11 شهریور 1318ش. با انتشار بیانیهای رسمی، بیطرفی ایران در کارزار صورت گرفته را اعلام کرد. اما صدور این بیانیه نتیجه ای نداشت و بعد از دوسال متفقین در سحرگاه روز سوم شهریور 1320 هجوم خود به مرزهای ایران را آغاز کردند. نیروهای انگلیسی از جنوب و قوای شوروی از شمال و شرق وارد کشور شدند. ارتش ایران در همان روزهای نخست از هم پاشید و راه برای تجاوز متفقین باز شد. راه آهن، بنادر و فرودگاهها به دست متفقین افتاد. دولت سقوط کرد، رضاشاه عزل و تبعید شد و پسرش به جانشینی وی به سلطنت رسید و امور کشور به دست فرماندهان متفقین افتاد.
متفقین پس از دست یافتن به ارکان مختلف کشور، از بیانیة خود در آغاز جنگ که در آن قول داده بودند تا حد امکان برای مردم مشکلی به وجود نیاورند سر باز زدند و مسابقه ای برای بهره برداری بیشتر از امکانات کشور به راه انداختند. آنان، همچنین برخلاف پیمان اتحاد با ایران که می بایست موادغذایی خود را از خارج وارد کنند، سربار ارزاق ایران شدند. با اشغال کشور، اقتصاد به شدت آسیب دید و به بخش کشاورزی به عنوان ستون اقتصاد ایران خسارات جبران ناپذیری وارد شد، نرخ تورم بالا رفت و گرانی و نایاب شدن کالاهای اساسی در نهایت منجر به بروز قحطی در سراسر کشور شد.
بنابراین، ایران که در اواخر دهة بیست دچار مشکل کمبود غله شده بود با اشغال کشور به وضعیت بحرانی رسید. مناطق غلهخیز کشور به تصرف متفقین درآمد شوروی به دلیل جنگ با آلمان و از بین رفتن گندمزارهای خود در جنگ، گندم و برنج شمال را مصادره و انگلستان نیز غلات جنوب را انبار میکرد. آنان، همچنین ساختار حمل و نقل و سوخت کشور را در دست داشتند و بدین ترتیب توزیع غله در شهرهای مرکزی، و به ویژه تهران به خوبی صورت نمی گرفت. ناامنی، احتکار، قاچاق، ضعف دولت مرکزی، کمبود وسیلة نقلیه و شورشهای ناشی از قحطی در دوران اشغال در کنار اقدامات متفقین بر ابعاد قحطی افزود.
در تهران غله به اندازه کافی در نانوایی ها یافت نمیشد. آردی هم که موجود بود آغشته به خاک اره و بسیار بی کیفیت بود. با این وجود مردم از دستیابی به همین نان بی کیفیت هم عاجز بودند و به سختی میتوانستند چند قرص نان سیاه بدست آورند. جمعیت انبوه مقابل نانوایی های تهران اغلب بدون نان به خانه باز میگشتند. از طرف دولت، نانوایی در کنار سیلوی گندم برای جلوگیری از تخلف نانوایی و رفع گرسنگی مردم در نظر گرفته شد. اما نان تولیدی بسیار بی کیفیت بود و باعث بروز مشکلات جسمی در مردم شد.
راهکار دیگر دولت برای تأمین کالاهای اساسی جیره بندی کالا و توزیع کوپن بود. کارمندان دولت با مراجعه به خانه ها و با توجه به تعداد افراد خانوار به آنان کوپن دادند. اما، این روش نیز به دلیل نبود غله، کارساز نبود.
ادارهکل خدمات آرشیوی (اداره ارتباطات آرشیوی)، بهمناسبت سوم شهریور، سالروز اشغال ایران توسط متفقین، نمایشگاهی مجازی با عنوان «اسنادی از قحطی نان در تهران به هنگام جنگ جهانی دوم»، در برگیرندة 14 عنوان، با معرفی 19 برگ سند، آمادهسازی و در وبگاه سازمان به نمایش گذاشته است.
- نامه وزارت کشور به وزارت دارایی برای شکایت از عملکرد مأموران جمع آوری مازاد غله در زمان تحویل گرفتن جنس
- کاهش ذخیره آرد مصرفی انبار غله کرج و درخواست بخشدار از فرمانداری تهران برای مذاکره با وزارت خواروبار برای اقدام سریع در این خصوص
- گزارش وزیر خواروبار به نخست وزیر در باره تخلفات نانوایی ها و توطئه نسبت به اتومبیل های حامل خواروبار متفقین
- نامه به نخست وزیر در موضوع وضعیت نامساعد تقسیم نان در تهران و بروز مشکل برای مردم با بیان علل و ارائه راه حل برای حل آن
- نامه وزیر خواروبار به نخست وزیر در انتقاد از عدم همراهی سایر وزراتخانهها در حمل گندم به تهران و کاهش موجودی غله شهر و بینان شدن آن
- نامه به شهرداری تهران برای بیان راهکارهای لازم به منظور رسیدگی به وضعیت نانوائی ها و جلوگیری از تخلفات آنها
- نامه شهردار تهران به وزارت کشور، در خصوص نحوه جیره بندی نان و اعلام همکاری کارمندان شهرداری با اداره آمار در طرح جیره بندی و سرشماری و تقسیم کوپن در بین خانوارها
- نامه درخواست از نخستوزیر برای برقراری مجدد سهمیه آرد نانوایی واقع در خیابان اسلامبول
- گزارش فرماندار نظامی تهران از وضعیت نامساعد نانوایی های تهران به دلیل کاهش سهمیه آرد و امکان طغیان مردم و درخواست از نخست وزیر برای تحویل گندم و آمادگی وزارت جنگ برای برقراری نظم در صورت وقوع هر گونه پیشامد
- نبود نانوایی و بروز مشکلات برای مردم ساکن اطراف آسیاب دوم فرمانفرما در گرفتن سهمیه نان خود و درخواست از نخست وزیر برای صدور پروانه نانوائی جهت رفع مشکلات مردم آنجا
- درخواست مدیرکل نان شهر و نانواخانه مرکزی از اداره ژاندارمری کل برای جلوگیری از تهاجم افراد ژاندارم به نانوائی ها و ایجاد مزاحمت برای مردم در گرفتن نان روزانه خود
- اعلام نتیجه بازجویی صورت گرفته در پرونده حمل بدون پروانه آرد و تحویل آرد توقیفی به انبار غله
- رونوشت نامه عده ای از اهالی تهران به مجلس شورای ملی در اعتراض به کمبود گندم، وجود ناخالصی در آردها و بروز مشکلات جسمی در استفاده کنندگان و عدم دخالت نانواها در پایین بودن کیفیت نان
- اخبار خبرگزاری رویترز از نا آرامیهای تهران، اردوی نیروهای انگلیسی در خارج از شهر برای محافظت از مؤسسات نفتی و مخازن لشکری پایتخت و نتیجه گیری آنان از ارتباط اوضاع تهران به دلیل تحریک مقامات رسمی و عدم ارتباط موضوع نان با اغتشاش ها
نامه وزارت کشور به وزارت دارایی برای شکایت از عملکرد مأموران جمع آوری مازاد غله در زمان تحویل گرفتن جنس
- شماره : ۱۶۱۲-۲۴۰
- تاریخ : ۱۳۲۲/۰۸/۱۹