5شهريور، روز داروسازي

مقدمه

از اوایل قرن پنجم میلادی  در زمان شاپور اول، دانشگاه جندی‌شاپور، به مرکز تجمع اندیشه‌های یونان، هند، آسیای غربی و ایران تبدیل شد و علم پزشکی و داروسازی در آن رونق چشم‌‌گیر یافت و برای اولین بار، رشته‌ي پزشکی از داروسازی تفکیک شد و نیز کتاب‌های داروسازی و طبی حکيمان یونانی همچون ارسطو، سقراط و جالینوس، در آن دانشگاه به فارسی ترجمه شد. در دانشگاه جندی‌شاپور، تدریس را پزشکان ایرانی، یونانی، سریانی و هندی به عهده داشتند و زبان رسمی آن دانشگاه یونانی بود، ولی داروسازی به زبان پارسی تدریس می‌شد. زیرا پزشکان ایرانی در امور داروسازی مهارت خاصی داشتند؛ به طوری که اولین كتاب داروسازی در دنیا به دست شاپور پسر سهل نوشته شد. در جندی‌شاپور بالأخره طبی به وجود آمد که برآيند دانش و تجربیات پزشكي ایرانی، یونانی و هندی بود و طب ایرانی قبل از اسلام نام گرفت. این طب، پایه و مايه‌ي طب «ابن سینا» شد.

پس از حمله‌ي اعراب در زمان خلافت عمر، جندی‌شاپور به تصرف ابوموسی اشعری درآمد؛ اما بیمارستان جندی‌شاپور هم‌چنان برقرار بود؛ تا آن که منصور د‌وانيقی، سرسلسله‌ي خلفای عباسی، جبرائیل بن بختیشوع و عده‌ي دیگری از حکيمان و دانشمندان جندی‌شاپور را به بغداد برد. و با این اقدام خلیفه‌ي عباسی، بغداد- که در آن روز پایتخت کشورهای اسلامی بود- مرکز علم پزشکی شد و در زمان مأمون، قسمت عمده‌ي کتاب‌های علمی فارسی، سریانی و هندی، به زبان عربی ترجمه شد. ترجمه‌ي کتاب‌ها به زبان عربی، زمینه را برای پیشرفت علمی ديگر دولت‌هاي اسلامی فراهم آورد. در ایران نیز به محض آن که پادشاهان آل بویه، در۳۲۰ق./922م. استقلال از دست رفته‌ي خود را بازیافتند، عضدالدوله، پادشاه آن سلسله به بغداد رفت و با وجود خلیفه‌ي عباسی، عملاً زمام امور سرزمين‌هاي اسلامی را به دست گرفت و به ترویج علم و تأسیس مؤسسات خیریه پرداخت كه از آن ميان، احداث نخستین بیمارستان به نام « عضدیه» در شهر بغداد بود. پس از آن، به همت بزرگان ایران، نه تنها در بغداد که در بسیاری از شهرهای مهم ایران مانند نیشابور، بلخ، بخارا، دانشکده و بیمارستان‌های مهم دایر شد. در اين بيمارستان‌ها، بخش داروسازی، «شرابخانه» نامیده ‌مي‌شد كه یکی از مهم‌ترین بخش‌‌های بیمارستان به شمار می‌رفت، سرپرست آن را « مهتر» می‌گفتند. بنابراین، ایرانیان را باید پایه‌گذار تشکیلات صحیح داروسازی در بیمارستان دانست.

 در سال 1229ش.- كه به همت اميرکبير، دارالفنون تأسيس شد- در قسمت پزشکي، يک معلم داروساز ايتاليائي، به تدريس اين علم مي‌پرداخت. در سال  1301مدرسه‌ي دواسازي تأسيس گرديد. دوره‌ي داروسازي، پنج سال بود و دانشجويان بجز ساعات درس، مي بايست در يکي از داروخـانه‌هاي تحت نظر  داروسـاز مجرب و معروف، آمـوزش داروسازي مي‌يدند.

در سال 1313 - که دانشگاه تهران تأسيس شد- مدرسه‌ي دواسازي به دانشکده تبديل گرديد. اولين داروخانه با داروهاي گياهي در سال 1227ش. در مريض‌خانه‌ي دولتي- که به دستور اميرکبير تأسيس شد- دايرگرديد. اولين داروخانه به سبک جديد در ايران، به دست شوربن آلماني، معلم داروسازي دارالفنون، در خيابان ناصر خسرو راهاندازي شد. از نخستين ايرانياني که داروخانه تاسيس کردند، دکتر هوشنگ نظامي بود که داروخانه‌ي نظامي را در خيابان چراغ‌برق راه اندازي کرد.

روز پنجم شهريور‌ماه، به پاس نام محمد‌زکریای رازی، پزشک، فیلسوف و شیمی‌دان ایرانی، و صاحب آثار ماندگار در زمینه‌ی پزشکی، شیمی و فلسفه، همو كه به عنوان کاشف الکل و جوهرگوگرد مشهور است، روز داروسازی نام‌گذاری شده است.

آرشيو ملي ايران، با گرامي‌داشت اين روز بزرگ و شاد‌باش آن به جامعه‌ي پزشكان داروساز، نمايشگاهي از اسناد مربوط به اين حرفه، تقديم علاقه‌مندان مي‌نمايد. اين نمايشگاه، با در برداشتن 7 عنوان سند، به معرفي 15 برگ سند مي‌پردازد. قديمي‌ترين سند اين نمايشگاه، متعلق به سال 1310ش. و جديدترين آن، مربوط به 1335ش. است.