زندگی سیاسی آیت الله مدرس به مناسبت 10 آذر سالروز شهادت وی و روز مجلس
مقدمه
نمایشگاه مجازی زندگی سیاسی آیت الله مدرس به مناسبت 10 آذر سالروز شهادت وی و روز مجلس
آیت الله سیدحسن مدرس(1249-1316ش.)، فقیه، سیاستمدار و از نامداراترین رجال استبدادستیز دوره قاجار و پهلوی است. زندگی سیاسی وی انقلاب مشروطیت و عضویت در انجمن ولایتی آغاز شد. با فتح تهران و گشایش دوره دوم مجلس و بر اساس متمم قانون اساسی - که در آن اشاره شده بود که قوانین مصوب مجلس باید زیرنظر هیئتی از علما و مجتهدان تراز اول باشد - با پیشنهاد مراجع نجف در زمره 5 عالم برای نظارت بر مصوبات مجلس و تطبیق آنها با شرع انتخاب شد. آیت الله پس از ورود به تهران در جلسه 195 مجلس دوم سوگند یاد کرد.
با آشنایی مردم تهران با مدرس و درخواست آنان، آیت الله در سال 1293 و در بهبوحه جنگ جهانی اول به وکالت از مردم تهران وارد مجلس سوم شد. با نقض بیطرفی ایران در جنگ جهانی اول و لشکرکشی روسها به قزوین و خطر رسیدن آنان به تهران، مدرس پیشنهاد مهاجرت به قم و تشکیل دولت سایه در کنار دولت اصلی را داد. با سقوط دولت مرکزی کابینه مهاجرت تشکیل و مدرس عهده دار وزارت عدلیه آن شد. مهاجران با حمله روسیه مجبور به عقب نشینی و خروج از کشور شدند. مدرس به ترکیه رفت و در مدارس آنجا به تدریس علوم دینی پرداخت. با پایان جنگ، دولت مرکزی خواستار بازگشت مهاجران شد و تعدادی از آنان از جمله مدرس به کشور بازگشتند.
با افشای مفاد قرارداد 1919 مدرس از جمله مخالفان این قرارداد بود و تا زمان لغو آن از هیچ تلاشی فروگذاری نکرد. با کودتای 1299 رضاخان و سیدضیاءالدین طباطبایی آیت الله مدرس نیز همانند بسیاری از سیاستمداران وقت دستگیری و زندانی و سپس به قزوین تبعید شد.
با برگزاری انتخابات، مدرس باز هم به نمایندگی از مردم تهران وارد مجلس چهارم شد. در این دوره وی به تصویب اعتبارنامه نمایندگان توجه ویژه ای داشت. در مجلس پنجم با توجه به اندیشه های رضاخان برای تغییر رژیم از مشروطه به جمهوری مدرس و یاران او که در اقلیت بودند با طرح مخالفت با اعتبارنامه ها باعث به تعویق انداختن طرح جمهوریت و ممانعت از پیروزی رضاخان شدند.
یکی از اقدامات مدرس در این مجلس استیضاح کابینه رضاخان بود. وی با اعلام سه مورد سوء استفاده نسبت به داخله و خارجه، قیام و اقدام بر ضد قانون اساسی و حکومت مشروطه و توهین به مجلس شورای ملی و تحویل ندادن اموال مقصرین و غیره به خزانه دولت طرح استیضاح رئیس الوزرا را مطرح کرد. گرچه طرح با حمله مزدوران به نمایندگان اقلیت و ضرب و شتم آنان مسکوت ماند.
از دیگر رخدادهای مجلس پنجم موافقت با خلع قاجار بود. مدرس در سمت نمایندگی مردم تهران تلاش کرد تا با طرح نداشتن رئیس در مجلس غیرقانونی بود مصوبه را اعلام کند. ولی برنامه های وی برای ممانعت ناکام ماند و اکثریت مجلس سلطنت را به رضاخان تفویض نمودند.
در مجلس بعدی با وجود کارشکنیهای دولت مدرس با همراهی مردم تهران بار دیگر وارد مجلس شد و ریاست سنی آن را بر عهده گرفت. در این دوره نیز مدرس تلاش بسیار کرد با همراهی چند تن از وکلای مخالف دولت با اعتبارنامه وکلای فرمایشی مقابله کند.
آیت الله مدرس در طول زندگی خود چندین بار ترور شد. آخرین بار در صبح روز 7 آبان 1305 و در حالیکه قصد رفتن به مسجد سپهسالار را داشت ترور و به گفته خود تیرباران شد. مدرس در این واقعه مجروح و به مدت دو ماه در بیمارستان بستری شد.
در انتخابات مجلس هفتم با دخالت دولت و نظامیان مدرس و همفکرانش به مجلس راه نیافتند. در این دوره او ضمن تدریس در مدرسه سپهسالار پیرامون مسائل مملکتی نیز صحبت میکند. برنامه های دولت برای متقاعد کردن مدرس نتیجه نداده و سرانجام در شب 15 مهر 1307 مأموران وی را دستگیر و بر اساس حکم تبعید از پیش صادر شده وی را به خواف در مرز افغانستان میفرستند. مدرس در خواف ممنوع الملاقات بود و تا 1316 در آنجا زندانی بود. بعد از نه سال به کاشمر منتقل و در 10 آذر 1316 هنگام غروب و در حالی که روزه بود مسموم و سپس خفه و به قتل میرسد. پس از آن شهربانی کاشمر گزارش میدهد سیدحسن مدرس به مرگ طبیعی درگذشته است.
ده آذر سالروز درگذشت این عالم بزرگ و سیاستمدار معروف ایرانی است. به همین مناسبت گروه ارتباطات آرشیوی منتخب اسنادی از زندگی سیاسی وی را در 14 عنوان و در قالب 19 برگ آماده و در وبگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران به نمایش گذاشته است.
- گزارشی از گفتگوی صورت گرفته در باره طرح استیضاح مجلس از دولت در منزل آیت الله مدرس و اظهارات وی در این خصوص
- نامه آیت الله مدرس به مستوفی الممالک در باره نرفتن وی به مجلس به واسطه کسالت و نقاهت
- نامه آیت الله مدرس به رئیس الوزرا در رابطه با رسیدگی به درخواست زنان، مادر و اطفال محبوسین و لزوم چاره جویی در این خصوص
- نامه سیدحسن مدرس به رئیس الوزرا در خصوص لزوم کمک مالی به مستخدمین درباری از اعتبار دولت و رسیدگی به وضعیت محبوسین
- رأی دادگاه در موضوع شکایت سرهنگ پاشاخان منشر از صاحب امتیاز و مدیر مسئول جریده آزادگان در انتشار مقاله و انتساب وی به اتهام شرکت در قتل آیت الله مدرس و ارجاع پرونده به دیوان عالی جنایی تهران
- رونوشت نامه آیت الله مدرس به وزارت عدلیه برای انتقاد از ممانعت از کار کسبه دوره گرد و هامش نامه به نظمیه برای اشاره به خلاف قانون نبودن آن
- شکایت شیخ الاسلام ملایری، نماینده مجلس و وصی آیت الله مدرس، در خصوص به قتل رساندن وی در کاشمر و معلوم نشدن پول همراه وی در زمان تبعید و گزارش مأمور بازپرس تهران از چگونگی تبعید و کشته شدن آیت الله مدرس در کاشمر، مداخله کنندگان در این امر و مشخص شدن مقصد پول مورد ادعا
- گزارش ارسالی به رضاخان از ترور آیت الله مدرس، عمل وی در بیمارستان دولتی و اقدامات عدلیه و نظمیه برای دستگیری متهمان و درخواست مجلس از هیئت دولت برای کشف حقیقت
- درخواست هیئت علمیه قزوین از رئیس الوزرا برای کشف قضیه ترور آیت الله مدرس و مجازات مجرمان
- تلگراف اهالی لاهیجان به تهران برای بیان تأثرات و تألمات خود از ترور آیت الله مدرس و درخواست کشف مسبب آن
- سواد گزارش ویس کنسولگری نجف راجع به استفساریه حجت الاسلام سید ابوالحسن اصفهانی در خصوص شایعه گذاشتن نظامی درب منزل تعدادی از علما در تهران و توقیف آیت الله مدرس
- چند تابلوی نقاشی از چهره آیت الله مدرس
- تابلوهای خوشنویسی به خط غلامحسین امیرخانی با نقل قولهایی از آیت الله مدرس
- تابلوی خوشنویسی نصراله افجه ای از جمله امام خمینی(ره) با عنوان «مدرس زنده است تا تاریخ زنده است»
گزارشی از گفتگوی صورت گرفته در باره طرح استیضاح مجلس از دولت در منزل آیت الله مدرس و اظهارات وی در این خصوص
- شماره : ۱۸۴۴-۲۱۰
- تاریخ : اول بهمن ۱۳۰۵ش