28 مرداد ، شصتمین سالگرد وقوع کودتا
مقدمه
روز م28 مرداد، یادآور کودتای ننگین و سیاهی است که شیرینی نهضت ملی شدن صنعت نفت را در کام ملت ایران تلخ کرد. طرح کودتای نظامی 28م مرداد را باید در اصل، یک طرح انگلیسی دانست. انگلیس که پس از کوتاه شدن دست خود از صنعت نفت ایران، منابع بسیاری را در منطقه و به خصوص ایران از دست داده بود، با قطع امید از رسیدن به توافق، وارد مطالعه طرح کودتای نظامی شد. نیروهای انگلستان با فعال كردن شبكه‌های جاسوسی خود و نفوذ در تشكیلات نیروهای ملی و مذهبی و ایجاد تفرقه در میان آن ها از یك سو و همراه كردن امریكائی‌ها و برخی عوامل سرسپرده با خود از سوی دیگر، زمینۀ كودتا را فراهم آوردند.
پیروزی آیزنهاور در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، باعث تغییرات عمده‌ای در سیاست خارجی آمریکا و همراه شدن سران آن كشور با برنامه‌های انگلستان گردید. آمریکا و انگلیس، ستاد مشترکی در ایستگاه اطلاعاتی انگلیس در قبرس تشکیل دادند و عملیات کودتا را طرح‌ریزی کردند. طرح كودتا را آمریكائی‌ها عملیات «تی. پی. آژاكس» نام دادند و كرمیت روزولت، مسئول اجرای آن شد. انگلیسی‌ها نیز كریستوفر وودهاس را مأمور این كار كردند و نام آن را «عملیات چكمه» گذاشتند. در داخل ایران نیز شبكه مخفی شاپور ریپورتر، فرزند اردشیر جی(از حامیان اصلی رضاخان در كودتای سوم اسفند 1299) و اسدالله علم و برادران رشیدیان، تحت حمایت خانوادۀ صهیونیستی، جریان های وابسته به كودتا را حمایت كردند.
نفوذ در رهبری احزاب و سازمان‌های سیاسی و مذهبی، ایجاد ناامنی و هرج و مرج در كشور، تظاهرات متعدد حزب توده به بهانه‌های مختلف، وجود سرلشكر فضل‌الله زاهدی(عامل اصلی كودتا) در مصدر وزارت كشور، رخنه شك‌برانگیز شمس قنات‌آبادی در بیت آیت‌الله كاشانی(با توجه به پیشینه اش در بعد از كودتا)، قتل افشارطوس و ده‌ها عملیات دیگر، زمینه‌ساز اهدافی بود كه درنهایت محمدرضا پهلوی با حمایت دولت‌های آمریكا و انگلیس، فرمان عزل دكترمصدق را از نخست‌وزیری صادر و در شب 25م مرداد 1332 به وی ابلاغ شد، قرار بر این بود که شب 25م مرداد طرح کودتا اجرا شود و روز 25 مرداد کار یکسره شود، اما اجرای نقشۀ کودتا در 25م مرداد شکست خورد و محمدرضا پهلوی پس از این واقعه، همراه با ثریا اسفندیاری همسرش، محمد خاتمی، خلبان و ابوالفتح آتابای، آجودان خود، ابتدا به كلاردشت و رامسر و از آن جا به عراق، سپس به ایتالیا گریخت. اما تلاش های مزورانه عناصر داخلی و خارجی و گرد آمدن دلایل مختلف در كنار هم، باعث شد تا سرانجام در 28م مرداد 1332 کودتا عملی شود و سرلشکر فضل‌الله زاهدی، مجری طرح کودتا به جای مصدق نخست وزیر شود و بدین ترتیب، با قبضه شدن قدرت در دست استبداد داخلی و استعمار خارجی، یکی از ننگین‌ترین دوره‌های استبداد در تاریخ معاصر ایران رقم خورد و موجب حاکمیت 25 سال دیکتاتوری محمدرضاشاه با حمایت مستکبران و خصوصاً آمریکا گردید. این واقع، تاریخی، در‌س‌ها و عبرت‌های فراوانی برای ملت ایران به همراه داشت و به عنوان یکی از تلخ‌ترین روزها، در تاریخ ایران ثبت شده است.
- استقرار تانك‌ها، نفربرها و نيروهای كودتا در يكی از خيابان‌های تهران
- دكتر‌عبدالله معظمی، عضو جبهه ملی، عضو هيئت مختلط مأمور خلع يد از شركت نفت و رئيس مجلس شورا قبل از كودتا، و دكتر صالح ارانی مشهور به اللهيار صالح
- آيت‌الله كاشانی و دكترمصدق
- آيت‌الله كاشانی در جمع خبرنگاران
- دكتر مصدق همراه با تعدادی از اعضای كابينه‌اش
- گردهمائی گروهی از مردم، در محل رأی دهندگان موافق با انحلال مجلس هفدهم
- جمعی از طرفداران و حاميان كودتاچيان در مقابل مجلس شورای ملی
- گروهی از چماقداران حامی كودتا
- سپهبد فضل الله زاهدی(نخست وزیر) در دفتر کار خود در نخستین روزهای پس از کودتای ۲۸ مرداد
- تظاهرات خیابانی اصناف و دانش آموزان در حمایت از آیت¬الله کاشانی و دكترمصدق
- تصویری از امیرمختار کریم پور شیرازی
- تظاهرات مردم آبادان، در حمایت از دولت مصدق
- دکترمحمد مصدق، آیت الله کاشانی، احمد رضوی و دکترحسین فاطمی
- محمدرضا پهلوی، در کنار مقامات لشکری و برخی از عوامل کودتا(تیمور بختیار، نعمت الله نصیری و نادر باتمانقلیچ)
- حضور نيروهای نظامی كودتا و مردم در جریان کودتای مرداد
- دکترمصدق، در جمع گروهی از کارگران کارخانه های اصفهان و حامیان دولت
- تحصن جمعی از مردم در تلگرافخانۀ تبریز، در حمایت از دولت دكترمصدق
- دکترحسین فاطمی، وزیر امور خارجۀ ایران در دولت مصدق و از مخالفان نظام سلطنتی
- بازگشت محمدرضا پهلوی از خارج به ایران پس از کودتا
- شعبان جعفری(بی مخ)، هنگام شعار دادن علیه دولت مصدق در روز ۲۸ مرداد
- پائين کشيدن مجسمۀ محمدرضا پهلوی به دست مردم در ميدان بهارستان در۲۵ مرداد ۱۳۳۲ش.
- مردم انقلابی، به هنگام پائين کشيدن مجسمۀ رضاشاه پهلوی در ميدان توپخانۀ تهران در۲۵ مرداد ۱۳۳۲ش.
- دکترعلی شایگان، استاد دانشگاه و نماینده مجلس شورای ملی در دوره هفدهم
- فضل‌الله زاهدی، در ميان طرفداران رژيم پهلوی در روز كودتای ۲۸ مرداد
- نظاميان در کنار اتومبيل به آتش کشيده شدۀ [محمد مصدق] در جريان کودتای ۲۸ مرداد
- کودتاچیان و اوباش طرفدار کودتای ۲۸ مرداد در میدان توپخانه مقابل ساختمان شهرداری تهران
- عبور تانک های ارتش از یکی از خيابان های تهران در روز کودتای ۲۸ مرداد
- دستگیری یکی از مخالفان کودتای ۲۸ مرداد به دست سربازان حکومت نظامی تهران
- کرمیت روزولت، عامل سیا و فرمانده آمریکائی عملیات «تی.پی.آژاکس» در کودتای ۲۸ مرداد
- اسدالله رشیدیان
- دستور سرلشكر‌زاهدی به فرمانده گارد سلطنتی
- اعلام جرم علیه کابینه دکتر مصدق
- اعلام جرم علیه آقای شایان، فرماندار تهران، به دليل اقدام خلاف قانون و کوشش برای زوال قوه مقننه
- ابراز تنفر از عاملان قتل سرلشکر افشار طوس و تقاضای مجازات مسببان آن
- متن نامه آیت الله کاشانی به دکترمصدق
- گزارش تلگرافی سرگرد واثقی
- گزارش مأمور ویژه شهربانی فارس
- ابلاغ دستور ستاد ارتش به شهربانی فارس
- گزارش شهربانی فارس
- اعلاميه منتسب به «جنبش آزادی بخش ايران»
- اعلام برگزاری ميتينگ در عصر روز ۲۵م مرداد ۱۳۳۲ در ميدان بهارستان
- گزارشی از تلاش های سرلشکر زاهدی برای ممانعت از تغییر رویۀ افسران بازنشسته به دولت
- دستور دکترمحمد مصدق به ستاد ارتش
- گزارش فرماندهی ژاندارمری کل کشور
- نامه شهربانی فارس به استانداری استان هفتم
- درخواست مجازات عاملان کودتای ۲۵م مرداد
- فرمان شاه
- برگ نخست پيش‌نويس کیفرخواست دکترمحمد مصدق
- اجتماع اهالی بخش اوز
- خلاصه ترجمه مقاله «روزنامه سوت‌بند‌تريبيون»
