7 مهر، روز جهاني ايمني و آتش‌نشاني

مقدمه

با نگاهي به تاريخ گذشته و بر پاية سند‌هاي موجود، تبريز، اولين شهري بود كه در آن «بلديه» تأسيس شد.  قاسم‌خان والي- كه در تاريخ آن شهر نماد خدمت به مردم در سال‌هاي نخستين سدة سيزدهم شمسي محسوب مي‌شود ‌10 سال بعد از تولد بلديه، ‌بنيان تشكيلاتي را گذاشت كه در ارديبهشت‌ماه سال 1296ش. رونمائي شد و به دليل وظيفة خاصي كه برايش تعريف شده بود، ‌از همان ابتدا به «اطفائيه» شهرت يافت. قبل از آن، ‌در سال 1221ش. مأموران روسية تزاري، براي تأمين امنيت و حفظ منافعي كه در تبريز داشتند، امكاناتي براي خاموش كردن آتش‌ اختصاص داده بودند كه از چند پمپ دستي دو‌طرفه ‌از جنس برنز و مس براي پمپاژ آب تشكيل مي‌شد. اقدام‌هاي روس‌ها در تبريز، هرچند نخستين سند موجود در بارة تأسيس نهاد رسمي مهار آتش‌سوزي در ايران است، ‌ولي آن امكانات تنها براي خاموش كردن آتش به كار مي‌رفت و براي جلوگيري از حوادث ديگر كارآئي نداشت. اما قاسم‌خان والي، ‌وقتي ادارة اطفائية تبريز را بنيان گذاشت، پيشگيري از حوادث غير مترقبة ديگر را نيز ‌از سيل و زلزله گرفته تا آوار، سقوط از بلندي و ...، جزو وظايف اطفائيه قرار داد و كوشيد ابزار و ادوات جلوگيري از آن پيشامد‌ها هم تهيه شود و در اختيار مأموران شاغل در ادارة اطفائيه قرار گيرد.
يكي از شاخص‌ترين ويژگي‌هاي ادارة اطفائية تبريز  كه در حد خود نوآوري تازه‌اي به شمار مي‌آيد- ‌احداث برج «يانقين» بود كه در كنار ساختمان اطفائيه قرار داشت. واژة «يانقين» ‌در زبان مردم آذربايجان، به معناي «آتش» و «آتش‌سوزي» است. فلسفة وجودي برج 23 متري زيبا و ديدني يانقين  كه ‌يكي از سازه‌هاي معروف عصر قاجار در تبريز است  آن بوده كه چون در زمان تأسيس ادارة اطفائيه، هيچ‌گونه امكانات مخابراتي براي تماس سريع مردم با آتش‌نشاني وجود نداشته و احتمال مي‌رفته در صورت وقوع آتش‌سوزي، مأموران دير‌هنگام به محل آتش‌سوزي برسند و زيان سنگيني به بار بيايد،  ‌قاسم‌خان والي، برج را براي ديد‌باني احداث كرد و دستور داد در تمام ساعات شبانه‌روز، به‌نوبت كسي در اتاقك ديد‌باني بالاي برج بنشيند تا با ديدن دود و آتش يا غبار غليظ در هر نقطه‌اي از شهر، محل را شناسائي كند. سپس، با به صدا درآوردن زنگ برنزي بزرگ در بالاي برج، ‌مأموران آماده‌‌باش را در پائين برج  مطلع سازد.
دومين و سومين واحد آتش‌نشاني كشور، با توجه به ضرورت حفظ چاه‌هاي نفت مسجد‌سليمان و پالايشگاه آبادان، به دست انگليسي‌ها در خوزستان تأسيس شد.
پس از امضا شدن فرمان مشروطيت در سال 1285ش. تغييراتي در ساختار ادارة كشور پديد آمد، از جمله آن كه در هر شهر، ‌كسي را به عنوان رئيس شهر برگزيدند و اداره كردن شهر را به او سپردند. مدتي بعد، همين ساز و كار مقدمة تأسيس تشكيلاتي با عنوان بلديه شد؛ اما اين بلديه در زمينة آتش‌نشاني اقدام چشمگيري انجام نداد. درنتيجه، هيچ تغييري در ابزار و ادوات مصرفي مأموران آتش‌نشان به وجود نيامد.
در سال 1299ش. ‌تشكيلات بلديه به نحو محسوسي تغيير كرد و براي آن كه شهر تهران سر و ساماني بگيرد و از وضع پيشين بيرون بيايد، ‌در سال 1303ش.، ‌بلدية تهران يك دستگاه خودرو آب‌پاش براي آب‌پاشي خيابان‌هاي خاكي شهر خريداري كرد و يك سال بعد، وجود همان ماشين آب‌پاش، ‌مقدمة شكل‌گيري نهادي براي پيشگيري از آتش‌سوزي در تهران شد.‌ در سال 1310ش. با پي‌گيري  كريم‌آقا بوذرجمهري ‌كه بيش‌ترين مسئوليت را در آتش‌نشاني بر عهده داشت- ‌براي احداث ساختماني متناسب با وظايف ادارة اطفائيه و هم‌چنين تأمين بودجه‌اي منطبق با حجم فعاليت‌هاي آن، ‌پيشنهادي تهيه و تقديم مجلس شد.‌ با تصويب آن پيشنهاد، ‌در سال 1311ش. ادارة اطفائيه ابتدا به قسمت شرقي آسايشگاه سابق بلديه و آن‌گاه به بيرون از محدودة شهر، به ميدان حسن‌آباد يعني ‌محل كنوني‌ايستگاه شمارة 1 سازمان آتش‌نشاني و خدمات‌ايمني‌، انتقال يافت و ساختمان جديد در آن‌جا رفته‌رفته تكميل شد. سپس تمام تشكيلات ادارة اطفائيه به همان ‌‌جا منتقل شد .در سال 1313ش. حسن‌خان معتضدي به رياست ادارة آتش‌نشاني منصوب شد. وي، با علاقه‌اي كه به كار خود داشت، از همان آغاز، تلاش گسترده‌اي براي سامان‌دهي امور آتش‌نشاني كرد و لباس‌ نسوز براي آتش‌نشان‌ها خريد. آن‌گاه، ‌دولت را متقاعد ساخت تا يك فروند كشتي آتش‌نشاني نيز از كشور آلمان براي خاموش كردن آتش‌سوزي احتمالي كشتي‌هاي درياچة مازندران خريداري كند. به ‌اين ترتيب، ‌با كوشش او، ‌در استان گيلان نيز ادارة اطفائيه‌ راه‌اندازي شد كه مركز آن در بندر انزلي واقع بود.
در آخرين سال‌هاي دهة 1320ش. – كه ‌اندك‌اندك مشخص شد آتش‌نشاني حرفه‌اي تخصصي است و دست‌اندر كارانش بايد دانش فني لازم را داشته باشند- ‌لزوم برخورداري مأموران آتش‌نشان از مهارت‌هاي فني احساس شد و دولت، شماري از كاركنان اطفائيه را براي گذراندن آموزش‌هاي حرفه‌اي، به خارج از كشور گسيل كرد. پس از بازگشت آن عده به كشور، ‌ادارة اطفائيه، كلاس‌هاي ويژه‌اي براي مأموران خود داير كرد و آموزش‌ديده‌هاي خارج از كشور، ‌مؤظف شدند با تدريس در آن كلاس‌ها، آنچه آموخته ‌‌بودند، در ‌به همكاران خود بياموزند. به ‌اين ترتيب ادارة اطفائيه، نخستين گام خود را براي تبديل شدن به نهادي توانمند برداشت. سه سال بعد ‌در اواخر سال 1333ش.، هنگامي كه نيروهاي ماهر در حد نياز تأمين شده بود، «اطفائيه» به «آتش‌نشاني» تغيير نام داد.
هفتم مهرماه، روز«ملي ایمنی و آتش‌نشاني» ناميده شده است. ایمنی را، «مصونیت در برابر آسیب‌های ناشی از حوادث، اعم از طبیعی و غیرطبیعی» معني کرده‌اند. هدف از نام‌گذارى این روز، تبدیل موضوع ایمنى به فرهنگ بوده ‌است. هم‌چنين بهانه‌ای بوده تا از افرادی تقدیر شود كه از جان و آسایش خود برای حفظ جان و آسایش دیگران می‌گذرند.
گروه ارتباطات آرشيوي با گراميداشت اين روز، اسنادي در پيوند با اين موضوع آماده كرده است تا به صورت مجازي در وبگاه سازمان تقديم علاقه‌مندان كند. در اين نمايشگاه، تعداد 9 عنوان و 16 برگ سند معرفي مي‌گردد.