15مهرماه، روز روستا

مقدمه

شکل‌گیری روستاهای ایران به نه هزار سال قبل از میلاد بر می‌گردد. در آن دوران شرایط طبیعی و محیطی ایران ایجاب می‌کرد که روستاها به دلیل کمبود منابع آب یا مسائل امنیتی و سیاسی در کنار هم و به صورت مجتمع تشکیل گردند. آن‌ها بعدها اساس حیات زندگی اجتماعی ایران را تشکیل دادند. در دورة ماد کشاورزی توسعه یافت و از نیروی حیوان و نیروهای مولد در کشاورزی استفاده گردیده و در نتیجه صنایع دستی و صنایع فلزی به دلیل استفاده در معیشت کشاورزی گسترش یافت.
در دورة هخامنشی، با به وجود آمدن طبقات اجتماعی مختلف و توسعه شهرنشینی، باز هم بيشتر مردم در روستاها زندگی می‌کردند. چون کشاورزی در آن زمان اصلی‌ترین منبع ثروت و قدرت اقتصادی در جامعه بود. در دورة سلوکیان و اشکانیان مناسبات اجتماعی و کشاورزی دستخوش تغییراتی گشت. بخصوص به امور دامپروری توجه بیشتری شد چون این حکومت‌ها منشأ زندگی قبیله ای و کوچ نشینی داشتند. در زمان ساسانیان تغییرات چشمگیری در وضع روستاها به وجود نیامد.
پس از حملة اعراب و گسترش دین اسلام، اساس مالکیت در روستا دچار یک تحول کلی گردید. عنصر آب و خاک به صورت مطلوبی در ساختار اقتصادی جامعة روستایی و کشور مطرح گرديد و آنها اعتبار بیشتری از لحاظ اقتصادی در جامعه به دست آوردند و روستاهای جدید و آبادی هایی در مناطق مختلف به وجود آمد. از دورة سلاجقه عنوان اقطاع در روستاها مطرح شد. در دورة مغول، فشارهای اقتصادی زيادي بر روستاییان وارد آمد و بر تعداد بزرگ مالکان افزوده گشت و باعث افزایش فقر در جامعه روستایی و کاهش میزان تولیدگشت.
با روی کار آمدن صفویه، تغییراتی در امور روستاها به وجود آمد. با ساخت راه‌ها و قنوات و یا تعمیر و نگهداری آن‌ها و فراهم آوردن تسهیلاتی برای کاروانیان، تجارت رونق گرفت و تأثیر مطلوبی بر کشاورزی و در نهایت توسعة روستاها به جا گذارد. در زمان افشاریه، املاک دیوانی توسعه نيافت و برای این نوع مالکیت جایگاه مشخص‌تری در انواع مالکیت‌های روستایی به وجود آمد. در زمان قاجاریه، مناسبات اجتماعی شکل گرفت و قبایل کوچ نشین در مواردی بر جامعه روستایی تفوق يافتند، زیرا که در این دوره گردانندگان امور سیاسی اغلب رؤسای قبایل و کوچ نشینان بودند. به طور کلی تا دوره قاجار، قوانین مدون و روشنی در مورد روستاها وجود نداشت و یا در صورت وجود، به ندرت به مرحله اجرا درمی آمد.
اطلاعات موجود حاکی از آن است که تا قبل از دوره قاجاریه هیچ موسسة دولتی کار رسیدگی به امور روستاها و کشاورزی را به عهده نداشت. با نظم و ثباتی که آقا محمدخان قاجار برقرار كرد، براي نخستين بار، تشکیلاتی در ایران به منظور رسیدگی به امور روستاها، معمول گرديد و از این زمان به بعد است که امور کشاورزی و روستاها به ادارة املاک و یا دیوان خالصجات سپرده شد. جنبش مشروطیت می توانست سرآغازی برای تحول روستاهای ایران باشد ولی اقدامات این جنبش نیز راه به جایی نبرد. تا اینکه در سال ۱۲۷۴ ش.، تأسیس اداره‌کل فلاحت مورد تصویب قرار گرفت و در پي آن در قانون تشکیل ایالات و ولایت و دستورالعمل حکام برای اولین بار از کدخدا نام برده شد و او را مانند حاکم و نایب الحکومه در ادارة نظمیه روستا به حساب آورند و ادارة ده به کدخدایی که مورد تائید ساکنان ده، مالک و نایب الحکومه بود، واگذار گرديد.
در دوران پهلوی اول اقدامات متعددی به ظاهر برای توسعه دهات و بهبود وضع زندگی روستاییان به عمل آمد ولی به دلیل تقلیدی بودن و جنبه ظاهری آن، نتایج مطلوبی از آن اقدام‌ها حاصل نشد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، روستاها در تاریخ ایران، برای اولین بار مورد توجه جدی دولت قرار گرفتند؛ ، با تشکیل جهاد سازندگی اولین قدم استوار در توسعة روستاها برداشته شد.
گروه ارتباطات آرشيوي به مناسبت اين روز، اسنادي را در ارتباط با اين موضوع آماده نموده است كه به صورت مجازي در وبگاه سازمان تقديم علاقه‌مندان مي‌نمايد. در اين نمايشگاه، تعداد10 عنوان و 12 برگ سند معرفي مي‌گردد.