منتخبی از اسناد و عکس‌های تکیه دولت، به‌مناسبت ماه محرم

مقدمه

نمایشگاه مجازی منتخبی از اسناد و عکس‌های تکیه دولت، به‌مناسبت فرا رسیدن ماه محرم

تکیه دولت، تکیه قصر، تکیه بزرگ شاهی یا تکیه همایونی از بناهایی است که در دورة ناصرالدین­شاه قاجار در قسمت جنوب شرقی کاخ گلستان و جنوب غربی شمس­ العماره برای برگزاری مراسم‌های مذهبی، تعزیه و روضه ­خوانی ساخته ­شد. در عصر ناصری، تکیه‌های بسیاری در دارالخلافه برپا بود که از مهم‌ترین آنها می‌توان به تکیه‌های ولی‌خان، سرچشمه، سپهسالار، عباس‌آباد و ... اشاره کرد. اما، شاه به دلیل نیاز به فضای بزرگ‌تر برای اجرای مراسم مذهبی، در ۱۲۸۵ق. تصمیم به ساخت تکیۀ دولت گرفت. ساختمان تکیه در ۱۲۸۷ آغاز و در ۱۲۹۰ به پایان رسید.

تکیه دولت در مساحت 2824 متر مربع در سه طبقه به شکل گرد و آجری و با گنجایش بیست هزار نفر ساخته شد. داخل آن با کاشی معرق تزئین و در میانة صحن سکوی گردی برای اجرای تعزیه تعبیه گردیده بود.

تکیه، دارای سه ورودی غربی، شرقی و شمالی بود. ورودی شمالی با راهرویی پر پیچ و خم و تاریک متصل به کاخ بود و شاه برای ورود به تکیه از آن عبور می­کرد. ورودی اصلی و بزرگ با دری دو لنگه در قسمت شرقی برای استفادة مردان، و ورودی غربی با سردر جناغی مخصوص زنان بود. در اطراف صحن، طاق­هایی با دیوارها و ستون­های کاشی­کاری بود که در هر طاق اتاق­هایی ساخته شده بود، اتاق­های طبقة اول به وزرا و حکام و اتاق‌های‌ طبقة‌ دوم‌ به‌ بانوان‌ حرم‌ اختصاص داشت.  طبقة‌ سوم‌، جایگاه‌ نقاره‌چی‌ها بود. برای روشنایی تکیه از شمعدان­های چند شاخه، دیوارکوب­ها، چلچراغ­ها و شمع­ها استفاده می­شد.

رونق تکیه دولت در همان دوران ناصری بود؛ گرچه در دوران مظفرالدین­شاه نیز مراسم‌های مذهبی در آن برگزار می‌شد. بنابراین، شکوه و شهرت تکیه را بیشتر باید به سبب اجرای مراسم سوگواری و تعزیه دانست.

تکیۀ دولت، نمونه‌ای کم‌نظیر از جهت معماری، و از بزرگ‌ترین بناهای شهر تهران به‌شمار می‌آمد، به گونه‌ای که از خارج شهر و از فاصلۀ بسیار دور به آسانی دیده می‌شد و می­توان آن را نماد تهران عصر ناصری نامید. برخی معماری تکیه را متأثر از معماری غربی و به سبک تماشاخانة «ورونا» و «آلبرت هال» لندن می­دانند با این وصف زمان ساخت آن نشان می­دهد که تکیه قبل از سفر اول ناصرالدین شاه به فرنگ بنا شده و معماری آن ایرانی است.

 تکیه دولت، با روی کار آمدن حکومت پهلوی به مرور اهمیت و شکوه خود را از دست داد و با ممنوعیت عزاداری ماه محرم در سال 1311ش.  بیش از گذشته متروک و نیمه مخروبه شد. تا آنکه در سال 1325 آخرین ضربه برای نابودی تکیه با واگذاری و فروش زمین آن به بانک ملی زده شد.

اداره‌کل خدمات آرشیوی (اداره ارتباطات آرشیوی) به مناسبت فرا رسیدن ماه محرم، نمایشگاه مجازی  با عنوان «منتخبی از اسناد و عکس‌های تکیه دولت»، در برگیرندة 17 عنوان، با معرفی 12 برگ سند و 7 قطعه عکس را آماده‌سازی و در وبگاه سازمان به نمایش گذاشته است.