15 خرداد، سالروز قیام خونین

مقدمه

اقدام‌ها و سیاست‌های رژیم پهلوی در سال‌های 1341 و 1342ش. در تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، انقلاب سفید و حمله مأموران رژیم به مدرسه فیضیه، زمینه‌ساز حوادث قیام خونین ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ شد.
با فرا رسیدن محرم 1342 امام خمینی (ره) و علما، فرصت را برای مبارزه و تبلیغات علیه برنامه‌ها و سیاست‌های شاه مناسب دانستند. امام، طی اعلامیه‌ای از علما، وعاظ، مبلغان و سران دسته‌های عزاداری دعوت کردند در این ماه در سراسر ایران علیه جنایت‌ها و اعمال ضد اسلامی رژیم به موضع‌گیری و افشاگری بپردازند و آحاد ملت را از ماهیت اقدام‌های شاه آگاه کنند. اعلامیه امام به صورت گسترده در شهرهای قم و تهران منتشر شد. در مقابل رژیم به وعاظ و روحانیون اعلام و به آن‌ها الزام کرد که در سخنرانی‌ها از بیان سه مطلب خودداری کنند: الف: علیه شخص اول مملکت سخن نگویند. ب: علیه اسرائیل مطلبی گفته نشود. ب: به مردم نگویند که اسلام در خطر است. 
تاسوعا و عاشورای سال ۱۳۴۲ش. شهرهای مختلف ایران به صحنه تظاهرات و انتقاد علنی از حکومت پهلوی و عملکرد آن تبدیل شد. 
امام خمینی(ره) در ادامه فعالیت مبارزاتی خود، روز عاشورا (13 خرداد)، سخنرانی مهم و تاریخی در مخالفت با سیاست‌های رژیم ایراد کردند. سخنان افشاگرانه امام باعث شد که شاه تصمیم به دستگیری ایشان بگیرد. نخست جمع زیادی از یارانش در شامگاه 14 خرداد دستگیر  شدند و ساعت سه نیمه شب (سحرگاه پانزده خرداد 42) صدها کماندوی اعزامی از مرکز، منزل امام را محاصره کردند و ایشان را در حالی که مشغول نماز شب بود دستگیر و سراسیمه به تهران بردند. 
خبر دستگیری امام خمینی(ره)  به سرعت در قم و مناطق اطراف پیچید و زنان و مردان در حمایت از رهبرشان قیام کردند. شعار اصلی جمعیت«یا مرگ یا خمینی» بود که از تمام فضای قم به گوش می‌رسید. هنگامی که سیل جمعیت از حرم مطهر حضرت معصومه(س) بیرون آمدند، رگبار مسلسل‌های مأموران شاه گشوده شد و تا ساعتی چند درگیری شدید ادامه داشت و حمام خون به راه افتاد. هواپیماهای نظامی از تهران به پرواز درآمدند و در فضای قم برای ایجاد رعب بیشتر، دیوار صوتی را شکستند. قیام با سرکوبی شدید کنترل گردید. کامیون‌های نظامی، اجساد شهدا و زخمی‌ها را به سرعت از خیابان‌ها و کوچه‌ها به نقاط نامعلومی انتقال دادند. 
صبحگاه پانزده خرداد، خبر دستگیری امام خمینی(ره) به  تهران، مشهد، شیراز و دیگر شهرها رسید و وضعیتی مشابه قم پدید آورد. مردم ورامین و شهرک‌های اطراف به سمت تهران سرازیر شدند. تانک‌ها و ابزار زرهی و نیروهای نظامی برای جلوگیری از ورود معترضان به شهر در سه راهی ورامین با جمعیت درگیر شدند و جمع زیادی از راهپیمایان را به خاک و خون کشیدند. جمعیت انبوهی در حوالی بازار تهران و مرکز شهر نیز گرد آمده و با شعار«یا مرگ یا خمینی» به طرف کاخ شاه به حرکت درآمدند. از جنوب شهر تهران نیز سیل جمعیت به سمت مرکز راه افتاده بود و در پیشاپیش آنها طیب حاج رضایی و حاج اسماعیل رضایی، ۲ تن از جوانمردان جنوب شهر، با گروه خود در حرکت بودند. قیام مردم تهران نیز به شدت سرکوب گردید و شمار زیادی شهید و زخمی شدند. طیب حاج رضایی و حاج اسماعیل رضایی بعد از چندی دستگیر و در ۱۱ آبان ۱۳۴۲ تیرباران شدند و به شهادت رسیدند.
قیام 15 خرداد 1342، نقطه عطفی در تاریخ تحولات جامعه ایران است. در واقع این رخداد عظیم، مبارزات را وارد مرحله ای جدید و چالشی عمیق میان ملت و رژیم ایجاد کرد. 
اداره‌کل خدمات آرشیوی( اداره ارتباطات آرشیوی)، به‌مناسبت سالروز قیام خونین 15 خرداد، نمایشگاهی مجازی در برگیرنده 18 عنوان، با معرفی 20 برگ سند آماده‌سازی و در وبگاه سازمان تقدیم به علاقه‌مندان کرده است.