9 آبان، سالروز اعلام بي‌طرفي ايران در آن جنگ

مقدمه

جنگ جهانی اول، نقشي بزرگ در تعیین تاریخ قرن بیستم داشته‌است. این جنگ، نقطة پایانی بر نظام‌های سلطنت مطلقه در اروپا بود و باعث انقراض چهار امپراتوری اتریش - مجارستان, آلمان، عثمانی و روسیة تزاری و سلسله‌های هوهنزولرن، هابسبورگ، عثمانی و رمانوف شد.
كشور ما ايران نيز، در جنگ جهاني اول از پيامدهاي اين جنگ به دور نماند و به علت جايگاه (استراتژيك منطقه‌اي) و جغرافيا‌ي سياسي خود، به رغم اعلام بي‌طرفي، جولانگاه ارتش دولت‌هاي اشغالگر شد و از اين رهگذر زيان‌هاي فراواني ديده است.
در آن روزگار، روس و انگليس منافع استعماري دنباله‌داري در ايران داشتند. از اين رو، طي قرارد 1907 ايران را به دو منطقة زير نفوذ خود و منطقة بي‌طرف تقسيم كرده بودند. هنگام وقوع جنگ، صفحات شمالي و شمال غرب كشور زير سلطة قشون روس قرار داشت. قواي روس در شهرهاي آذربايجان، اردبيل، قزوين و انزلي، حضور متجاوزانه داشتند و بخش‌هائي از جنوب كشور از جمله بوشهر و بندرلنگه نيز، در اشغال نيروهاي انگليس بود.
اندك زماني پس از آغاز جنگ، واحدهائي از سربازان انگليسي همراه با قواي هندي تحت فرمان خود، از بحرين وارد آبادان شدند و شهر را اشغال كردند. عمده‏ترين توجيه گسيل اين نيروي نظامي، ضرورت محافظت از تأسيسات استخراج نفت در منطقة خوزستان بود. در نيمة اول صفر 1333ق.، تبريز به اشغال سپاه عثماني درآمد و كشمكش نظامي ميان عثماني و روس به اوج خود رسيد. گروهي مركب از نظاميان عثماني و آلماني، تحركاتي در منطقة خوزستان و اطراف آن آغاز كردند. اين كنش‌ها، با واكنش ديگري از انگليسي‏ها مواجه شد. آنان، اين كنش‏ها را به نوعي خرابكاري در امتداد خطوط لولة نفت تلقي كردند و بهانة تازه‏اي به دست آوردند تا نيروهاي خود را رهسپار اهواز نمايند و حتي تا مسجد سليمان هم پيشروي كنند.
در برابر تجاوز نيروهاي اشغالگر، هسته‌هاي مقاومت مردمي در ايران شكل گرفت كه از بارزترين آن‌ها مي‌توان به ايجاد « كميتة دفاع ملي» اشاره كرد كه به همت جمعي از مهاجران در قم پا گرفت و شماري داوطلب در آن گرد هم آمدند. مرحله‏اي از اشغال كشور در حال شكل‌گيري بود و تهران و بسياري ديگر از شهرها را درگير جنگ ناخواسته كرده بود. روس‌ها با نيروي تازه‌نفس خود به فرماندهي باراتوف، هستة مركزي مقاومت كميتة دفاع ملي را درهم كوبيدند و شهرهاي قم، اصفهان، همدان و كرمانشاه، به دست قواي روس افتاد. هر چند مدت زماني بعد، در پي شكست مقطعي انگليسي‏ها در عراق، قواي عثماني از ولايات غرب وارد خاك كشورمان شدند و كرمانشاه و همدان را تصرف كردند، ولي همچنان حاكميت سياسي در نوسان و ناپايدار بود. در چنان اوضاعي، ايرانيان تماشاگر كش و قوس و درگيري متحدين و متفقين در خاك خود بودند كه هر از گاهي كفة ترازو به سود يكي از طرف‌هاي درگير سنگيني مي‏كرد.
جنگ جهاني اول، پس از 4 سال درگيري بي‌رحمانه، سرانجام در آبان 1297/نوامبر 1918 با به زانو درآمدن آلمان به پايان رسيد. اما آثار و تبعات آن همچنان باقي ماند و سرانجام مقدمه‌اي براي آغاز جنگ جهانسوز ديگري شد كه به جنگ جهاني دوم شهرت يافت.
9 آبان، سالروز اعلام بي‌طرفي ايران در جنگ جهاني اول است به همين مناسبت اداره‌كل اطلاع‌رساني و ارتباطات (گروه ارتباطات آرشيوي) گزيده اسنادي با موضوع نقض بي‌طرفي ايران در آن جنگ را براي انتشار در وبگاه سازمان انتخاب و تقديم علاقه مندان كرده است.