محرم سال 61 ق ، ایام عزاداری سالار شهيدان

مقدمه

شهادت امام‌حسین(ع) و یارانش در محرم سال 61ق. واقعه ی تکان دهنده ای بود که با وجود گذشت قرن ها، هنوز هم در یاد و ذهن شیعیان زنده است. هنوز مردم با یاد آن واقعه اشک می‌ریزند و مراسم عزا و نوحه برپا می کنند. این مراسم، همواره با سخنرانی علیه ظلم و حکومت ظالم همراه بوده است.
   نخستین عزاداری را، در روز یازدهم محرم همان سال، در کنار پیکر شهیدان، خود اهل بیت برگزار كردند. پس از ورود کاروان اسیران به کوفه- سخنرانی های امام سجاد(ع) و حضرت زینب(س) - که با ناله و ضجه ی مردم کوفه همراه بود، به نوعی عزاداری و سخنرانی علیه دستگاه حکومت به حساب می‌آید.
   به روایت تاریخ طبری، پس از ورود کاروان اسیران به شام، یزید به ایشان اجازه ی عزاداری داد و اهل بیت، به مدت 3 روز به طور رسمی در شام برای امام شهید مراسم سوگواری برپا داشتند.
   عزاداری بعدی، در مدینه و پس از بازگشت اهل بیت از اسارت برگزار شد. پس از آن نیز همواره امامان(ع) این مراسم را زنده نگه می‌داشتند و شیعیان را برای برپائی آن تشویق می کردند.
   همزمان با تشکیل دولت های شیعی در عراق، شام و مصر، و گسترش مذهب تشیع در سرزمین‌های اسلامی، عزاداری نیز گسترده‌تر شد و با اعلام تعطیلی روز عاشورا، در تقویم دولت‌ها، این مراسم ها نیز عمومیت بیش‌تری یافت.
   با تشکیل دولت صفوی در ایران و انتخاب تشیع به عنوان مذهب رسمـی کشور ایران، عزاداری و سوگواری ها نیز گسترش یافت. سرودن مرثیه در باره ی امام‌حسین(ع) و شهیدان رواج بسیار پیدا کرد. در همان دوره بود که کتاب «روضه‌الشهدا» نوشته شد و روش نوینی در روضه خوانی به وجود آمد. همچنین در همان دوره شکلی از نمایش مذهبی در موضوع واقعه ی کربلا شکل گرفت که بعدها در دوره ی قاجار گسترش و تکامل یافت.
   با وجود پایگاه مردمی عزاداری ها، حکومت های وقت - که برگزاری این مراسم ها را با تداوم قدرت خود در تعارض می دیدند- می‌كوشیدند مردم را از به پا داشتن این مراسم ها بازدارند و تلاش می‌كردند آن را  کم رنگ جلوه دهند، و حتا در مقاطعی مانند دوره ی رضاخان، از برگزاری مراسم سوگواری و تعزیه خوانی جلوگیری می‌کردند. 
   گروه ارتباطات آرشیو، با تسلیت این ایام، 19 برگ سند از اسناد موجود در آرشیو ملی ایران را به نمایش گذاشته است. موضوع برخی از این اسناد، دستور به حفظ نظم در زمان برگزاری مراسم عزاداری است. شماری از آن ها به جلوگیری از اجرای تعزیه اختصاص یافته و در برخی دیگر، دستور داده شده است با تشکیل کمیسیون امنیت در فرمانداری ها، روند برگزاری مراسم زیرنظر گرفته شود و از سخنرانی واعظان مخالف دستگاه حکومت، جلوگیری شود.