ششم دی ماه ، سالروز افتتاح مدرسه دارالفنون

مقدمه

تأسیس مدرسه دارالفنون نقطه عطفی در تاریخ تحولات علمی جامعه ایران به شمار می‌آید. امیركبیر با هدف رهایی از وابستگی به دولت‌های استعمارگر و بومی‌سازی دانش و فنون جدید، بدین كار اساسی دست زد. وی، با توجه به تجارب گذشته بر این نكته كاملا آگاه بود كه استخدام مستشار از انگلیس و فرانسه كه تابع منافع استعماری كشورشان عمل می‌كردند تلاشی مقطعی، زودگذر، سطحی و بی‌فایده است. امیرکبیر به این باور رسید كه تا موضوع آموزش به صورت هدفمند و پیوسته و در قالب یك مركز و آن هم به وسیله معلمانی از یك كشور بی‌طرف ساماندهی نشود، انتقال و بومی سازی علوم و فنون جدید میسر نخواهد شد. از طرفی، تأسیس مدرسه باعث کاهش هزینه‌ها و تربیت شمار بیشتری محصل می‌گردید، همچنین تاثیرات منفی فرهنگی  اعزام به خارج نیز وجود نداشت.

ساخت بنای دارالفنون در سال 1266ق. در ضلع شمالی ارگ سلطنتی با نقشه میرزا رضای مهندس‌باشی و کار محمدتقی‌خان معمارباشی آغاز گردید و در سال 1269 به پایان رسید. امیرکبیر همزمان با شروع ساخت مدرسه، موسیو جان‌ داوود‌خان، مترجم وزارت خارجه را برای آوردن معلم به اتریش مأمور نمود. وی در ملاقاتش با امپراتور آن كشور، شماری  معلم شامل «کرشیش» Krziz معلم علم توپخانه هندسه حساب و علم جغرافیا؛ «گمنز» سوئیسی Gumones معلم پیاده نظام؛ مسیو «زطی» ایتالیایی Zattie معلم علم هندسه؛ «نمیرو»  Nemiroمعلم سواره نظام «چرنطای» Carnotta معلم علم معادن؛ «پولاک» Polak  معلم طب و جراحی و «فوکه تی» Fochettie معلم علم طبیعی و داروسازی را  استخدام کرد و با خود به ایران آورد.

 بر اساس نوشته روزنامه وقایع اتفاقیه مدرسه دارالفنون، در پنجم ماه ربیع الاول سال 1268ق. برابر با ششم دی‌ماه1230 ش.- در حالی که هنوز کار ساخت بنای آن با اتمام نرسیده بود- با حضور ناصرالدین‌شاه، تعدادی از درباریان و با گروهی از معلمان و محصلان افتتاح شد. شاگردان که اغلب از خانواده­های مهم و با نفوذ مملکتی بودند، تحت نظر استادان اتریشی آموزش را در رشته‌هایی مانند علوم طبیعی، پزشکی و نظامی آغاز کردند و تعلیم زبان‌های خارجی نیز جزء برنامه­ها بود. دوره آموزش نخست هفت سال  بود و بعدها پنج  و سپس چهار شد. در این میان معلمان و دانش‌آموختگان مدرسه  آثار علمی زیادی در زمینه علوم نظامی، پزشکی و مهندسی تالیف و ترجمه کردند.

 دارالفنون پس از چند سال فعالیت به تدریج رونق اولیه خود را از دست داد و دولت‌ها تلاش چندانی برای رفع آن نکردند. به مرور برخی از رشته­ها مانند طب و نظام نیز از آن جدا و خود صاحب مدرسه­ای جدید شدند.  این امور باعث تنزل جایگاه مدرسه گردید و با تأسیس دانش‌سراهای عالی و بعدها دانشگاه تهران دارالفنون به تدریج فراموش و به یک دبیرستان تبدیل شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز مدتی مرکز تربیت معلم و مرکز آموزش عالی ضمن خدمت فرهنگیان شد تا آنکه در سال 1367 در فهرست آثار ملی ثبت و از سال 1390 به مرکز اسناد و مطالعات تاریخی تعلیم و تربیت و گنجینه دارالفنون تبدیل شد.

ششم دی­ ماه­، سالروز افتتاح دارالفنون به عنوان نخستین مرکز آموزش عالی در ایران است. به همین مناسبت اداره‌کل خدمات آرشیوی  (اداره ارتباطات آرشیوی) نمایشگاهی مجازی در این خصوص شامل 10 عنوان و با معرفی 20 برگ سند آماده‌‌‌سازی  و در وبگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی تقدیم علاقه‌­مندان کرده است.