امیرخانی: اهمیت اسناد در حفظ هویت ملی باید بیش از گذشته شناخته شود

به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، در این نشست، غلامرضا امیرخانی، رئیس سازمان، علیرضا دباغی، معاون اسناد، و همچنین مهشید برجیان، مشاور ریاست سازمان و مدیرکل حوزه ریاست، روابط عمومی و امور بین‌الملل به گفت­ و گو با اصحاب رسانه پرداختند.

در ابتدای این نشست، امیرخانی با اشاره به ۱۹ اردیبهشت‌ماه به عنوان روز اسناد ملی و هم‌زمانی آن با بزرگداشت ثقة‌الاسلام کلینی، گفت: این تقارن، پیوند میان سنت علمی و دینی ما با مسئله ثبت و نگهداری اسناد را به‌خوبی نشان می‌دهد.

رئیس سازمان، با تأکید بر ناشناخته‌بودن حوزه اسناد ملی در میان بخش‌هایی از جامعه و حتی مدیران، اظهار داشت: هدف ما از این نشست رسانه‌ای این است که این حوزه بیش از گذشته شناخته شود و اهمیت آن برای حفظ هویت ملی و حافظه اداری کشور درک شود.

سه مأموریت قانونی و رویکرد دیجیتال

امیرخانی با اشاره به سه مأموریت اصلی سازمان گفت: جمع‌آوری، حفظ و نگهداری، و اشاعه و اطلاع‌رسانی اسناد در قالبی سهل‌الوصول، وظیفه قانونی ماست. ما اسناد را از سازمان‌های دولتی، مجموعه‌های شخصی یا حتی از خارج کشور جمع‌آوری می‌کنیم و سپس آن‌ها را فهرست‌نویسی، مرمت و طبقه‌بندی کرده و در اختیار محققان قرار می‌دهیم.

وی با تأکید بر ضرورت حفظ و صیانت از اسناد در عصر دیجیتال اظهار کرد: دسترسی به آرشیو دیجیتال سازمان از سراسر جهان امکان‌پذیر است. ما اسناد را بر اساس اولویت‌ها، به‌ویژه در پاسخ به درخواست پژوهشگران، دیجیتال‌سازی می‌کنیم. علاوه بر حفظ اسناد کاغذی، تمرکز ما بر حفظ و ماندگاری محتوای تولیدشده در سامانه‌های جدیدی مانند اتوماسیون‌های اداری نیز هست؛ چرا که با توجه به تحولات فناوری، از جمله خطر هک یا تغییرات ساختاری، امکان از بین رفتن بخشی از حافظه سازمانی کشور وجود دارد.

دیپلماسی فرهنگی و حضور بین‌المللی

رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی با اشاره به همکاری‌های بین‌المللی و پویایی این حوزه در دوره مدیریت خود اظهار داشت:
در ماه آینده، با همکاری سفارت نروژ، بزرگداشت هنریک ایبسن را برگزار خواهیم کرد. همچنین برنامه‌هایی برای بزرگداشت پوشکین در کتابخانه ملی و نظامی گنجوی در روسیه با همکاری سفارت این کشور در دستور کار داریم. ماه گذشته نیز نمایشگاهی درباره فرهنگ پرتغال با همکاری سفارت آن کشور در سازمان برگزار شد. این برنامه‌ها بخشی از دیپلماسی فرهنگی ایران هستند که ما تلاش داریم با استفاده از ظرفیت کتابخانه و اسناد ملی، در تقویت این حوزه نقشی فعال داشته باشیم.

اسناد خلیج فارس و اسناد ایرانی در خارج

امیرخانی در پاسخ به پرسشی درباره اهمیت اسناد در دفاع از هویت ملی بیان داشت: ما بر مبنای اسناد از نام خلیج فارس دفاع می‌کنیم. در نقشه‌ها و متون تاریخی از قرون ۱۶ تا ۱۸ میلادی، این منطقه به‌روشنی با نام‌هایی چون Persian Gulf ، یا اگر عرب بودند با عناوینی مثل خلیج‌الفارسی یا بحرالفارسی ثبت شده است.

وی همچنین درباره توجه به اسناد ایرانی در خارج از کشور گفت: ما در این زمینه فعالیت­های داشته­ایم برای مثال در سالهای گذشته مقداری سند از کشور فرانسه و آرشیو ملی آنجا گرفتیم. در هند نیز بخشی از اسناد ایرانی نگهداری می‌شود که به دلیل شرایط تاریخی و ارتباط فرهنگ فارسی با آن سرزمین حجم زیادی سند در این کشور وجود دارد. در برخی موارد مانند دوره گورکانیان هند، زبان رسمی فارسی بوده و اسناد بسیاری تولید شده‌اند. متأسفانه برخی از این اسناد در شرایط نامناسبی نگهداری می‌شوند. تلاش ما این است که از طریق همکاری‌های دیپلماتیک و تبادل فرهنگی، اسکن یا تصویر این منابع را گردآوری کنیم.

تأمین نیروی انسانی و پروژه‌های فناورانه

امیرخانی درباره چالش نیروی انسانی در سازمان تشریح کرد: بسیاری از نیروهای باسابقه در آستانه بازنشستگی هستند. ما نیازمند جذب نیروهای جوان، متخصص و با انگیزه هستیم. بخشی از این تأمین از طریق آزمون‌های استخدامی و بخشی از مسیر جذب اعضای هیئت علمی خواهد بود چرا که کتابخانه ملی یک نهاد تخصصی است و ما نیاز به نیروی متخصص در این سازمان داریم.

او همچنین افزود: ما پروژه‌هایی در زمینه هوش مصنوعی شروع کرده‌ایم. در حال حاضر، از AI در تحلیل پایان‌نامه‌ها استفاده می‌شود که به دلیل فرمت تایپ‌شده آن‌ها، نتایج دقیق‌تری دارد. در حوزه اسناد خطی هنوز چالش‌های زیادی باقی مانده، ولی این مسیر آغاز شده است.

نمایشگاه کتاب و اسناد ویژه

رئیس سازمان به برنامه‌های ویژه کتابخانه ملی در نمایشگاه کتاب تهران نیز اشاره کرد و گفت: غرفه‌ای گسترده از سوی سازمان در نمایشگاه برپا خواهد شد. بخشی از این غرفه به نمایش ۱۵ سند ویژه تاریخی و فرهنگی اختصاص یافته و نشست‌هایی نیز در حوزه اسناد، مرمت و حافظه فرهنگی برگزار می‌شود.

تبادل کتاب با مناطق محروم و اتاق­های سرای پژوهش در کتابخانه

او درباره اقدامات فرهنگی سازمان در داخل کشور اظهار داشت: واحد مبادله کتاب سازمان، به صورت فعال به مناطق محروم کتاب ارسال می‌کند و با کتابخانه‌های ملی کشورهای مختلف نیز تبادل دارد. همچنین اتاق‌های سرای پژوهش در کتابخانه ملی در حال بازگشایی مجدد هستند. درباره مکانیسم استفاده از این فضاها، هنوز در حال بررسی دو رویکرد هستیم؛ یکی رایگان بودن، و دیگری اختصاص فضا در ازای دریافت هزینه از پژوهشگران متقاضی.

دفاع از مأموریت سازمان و مقابله با شایعات

امیرخانی درباره برخی شایعات پیرامون حذف منابع از آرشیو تاکید کرد: هیچ برگ کتاب یا سندی در این سازمان به‌صورت عمدی از بین نرفته است. ما نه سانسور می‌کنیم و نه کتابی را به دلیل محتوایش حذف کرده‌ایم. جزوه‌ها، بروشورها، کتاب‌ها و مجلات از دوره پهلوی و پیش از انقلاب تا امروز، از اپوزیسیون تا نیروهای انقلابی، در اینجا نگهداری می‌شوند. مأموریت ما حفظ است، نه گزینش محتوایی.

هنر، ابزار معرفی آرشیوها

وی همچنین، در پایان سخنان خود ابراز امیدواری کرد که برای معرفی اسناد و آرشیوها از ظرفیت‌های هنر، سینما و موسیقی بهره گرفته شود و گفت: همان‌طور که در سال‌های گذشته، کتابخانه ملی در اشکال گوناگون با هنرمندانی چون فرهاد فخرالدینی، پرویز تناولی، علیرضا قربانی و دیگر عزیزان همکاری داشته، امروز نیز باید از ابزارهایی مانند مستند، موسیقی و شعر برای معرفی حافظه تاریخی کشور استفاده کنیم. این رویکرد، به‌عنوان مثال، در فرانسه با ساخت مستندی درباره کتابخانه ملی توسط آلن رنه دنبال شد. من همین پیشنهاد را سال‌ها پیش به عباس کیارستمی هم داده بودم. همچنین، در سال ۱۳۸۵ با همکاری سفارت فرانسه، یک شب سالن مطالعه کتابخانه ملی به سالن نمایش تبدیل شد و گروهی از اهالی تئاتر از آن استفاده کردند. آن برنامه تجربه خاصی بود و امیدوارم نمونه‌هایی از این دست بیشتر تکرار شود.

دباغی، معاون اسناد سازمان: در هفته اسناد ملی چهار نشست تخصصی در حوزه سند برگزار خواهد شد

همچنین در بخش دیگری از این نشست، علیرضا دباغی، معاون اسناد ملی، برنامه ­های هفته «بزرگداشت اسناد ملی و میراث مکتوب» سازمان اسناد و کتابخانه ملی را تشریح کرد و گفت: در این هفته، چهار نشست تخصصی در حوزه اسناد برگزار خواهد شد. 20 اردیبهشت، نشستی با عنوان «ساماندهی اسناد الکترونیک در چهارچوب اتوماسیون اداری» با شعار اسناد الکترونیک، پشتوانه اسناد ملی برگزار می‌شود. در 21 اردیبهشت نیز نشست «فرصت‌ها و چالش‌های اسناد الکترونیکی؛ از اتوماسیون تا دسترسی» با شعار اسناد الکترونیک، افقی جدید در چشم‌انداز فردا در دستور کار قرار دارد. نشست 23 اردیبهشت نیز با نام «بررسی ملاحظات استاندارد توصیف آرشیوی ISAD(G) در تدوین فراداده های ضروری برای تولید، نگهداری و تعیین تکلیف اسناد و سوابق الکترونیکی» و شعار استانداردهای فراداده ای، زبان مشترک حافظه ملی برگزار می‌شود و در 24 اردیبهشت نشستی دیگر با عنوان «حفاظت از اسناد الکترونیکی» و با شعار حفاظت از اسناد ملی، حفاظت از سرمایه ملی پیش‌بینی شده است.

وی همچنین از برگزاری همایش روز اسناد در تاریخ ۲۲ اردیبهشت خبر داد و افزود: در این همایش که با حضور فعالان آرشیوی، پژوهشگران و مدیران فرهنگی و سیاسی برگزار خواهد شد، مسائل مهم حوزه اسناد ملی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.