ادبیات کودک؛ پیام‌آور صلح، امید و آگاهی برای نسل آینده
به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی، در این رویداد با حضور غلامرضا امیرخانی رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی و چهره‌های برجسته حوزه ادبیات کودک و نوجوان سخنرانان به نقش ادبیات کودک در پرورش ذهن‌های صلح‌جو پرداختند و ادبیات کودک را پیام‌آور صلح، امید، مهر و آگاهی برای نسل آینده خواندند.
این نشست با حضور فریدون عموزاده خلیلی نویسنده و پژوهشگر شناخته‌شده حوزه ادبیات کودک و نوجوان، منیر همایونی مدیر اجرایی کانون توسعه فرهنگی کودکان، عبدالحکیم بهار مروّج و تسهیل‌گر کتاب و یاشار هدایی پژوهشگر و منتقد ادبیات کودک و نوجوان برگزار شد.
در این رویداد که دبیری آن را سودابه نوذری، عضو هیات علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی و عضو کمیته کتابداری ملی کودک و نوجوان، بر عهده داشت، به نقش ادبیات در گسترش فرهنگ صلح، عشق و گفت‌وگو میان نسل آینده، ادبیات کودک به‌عنوان پیام‌آور صلح، تجربه‌های عملی خواندن با کودک و نوجوان و جایگاه خواندن در عصر دیجیتال پرداخته شد.
ادبیات کودک، ذاتا پیام‌آور صلح، عشق و امید است
فریدون عموزاده خلیلی در این نشست، ضمن گرامیداشت یاد کودکان شهیدشده در جنگ تحمیلی اخیر گفت: فطرت و ذات ادبیات کودک، ما را به سمت صلح سوق می‌دهد. بچه‌ها، که آسیب‌پذیرترین افراد در هر جنگی هستند، از طریق ادبیات می‌توانند به صلح دست یابند. ادبیات کودک نمی‌تواند و نباید حامی خشونت باشد؛ وقتی موضوع آفرینش، کودکان هستند، طبیعتا نمی‌توان از چیزی جز عشق و صلح سخن گفت.
وی ادامه داد: همه وجوه ادبیات کودک از ژانرها و شخصیت‌ها گرفته تا ساختار و زبان روایت در خدمت صلح و زندگی‌اند. برای نمونه، کتاب قصه‌های مجید نوشته هوشنگ مرادی کرمانی، با وجود بازنمایی رنج، از طریق زبان طنز، امید را در دل مخاطب کودک زنده می‌کند. هر کودکی با خواندن این کتاب، هم با سختی‌ها آشنا می‌شود و هم طعم امید را می‌چشد.
عموزاده در ادامه سه کتاب را به‌عنوان مانیفست‌های ادبیات کودک معرفی کرد؛ «مهمان‌های ناخوانده» که به گفته وی کتابی در ستایش رواداری، گفت‌وگو و صلح است؛ «گل‌های پیاده‌رو»، داستانی بی‌کلام اما تصویرمحور که با استفاده از تضاد رنگی، مفاهیمی چون مهر، زندگی و تاثیر کودک در دگرگونی جهان را منتقل می‌کند و «لانه‌ی اردک»، که در آن اردکی در لوله توپ تخم گذاشته و توپچی حاضر به شلیک نیست، فرمانده خود درگیر این مسئله می‌شود و نمی‌تواند بر ادامه جنگ پافشاری کند و جنگ تمام می‌شود.
این روزنامه‌نگار گفت: اگر این کتاب‌ها را نماینده ادبیات کودک بدانیم، درمی‌یابیم که صلح، عشق و زندگی چگونه در آنها متجلی شده‌اند. زبان این ادبیات همراه با شوخی و در حد درک کودکان است، اما در دل خود جهانی سرشار از معنا می‌سازد که در آن رنج کودکانه کمرنگ‌تر می‌شود.
آموزش مهر و پذیرش، زیربنای صلح در کودکی است
منیر همایونی در ادامه نشست گفت: هر واژه‌ای که بوی عشق، مهرورزی، احترام به دیگران و شناخت ارزش‌های زندگی را در خود دارد، معنای صلح می‌دهد. امنیت و آرامش، بستری‌اند که کودک در آن رشد می‌کند. در حالی‌که در شرایط تنش‌آلود، هیچ‌گونه توسعه‌ای شکل نمی‌گیرد، تفاهم و پذیرش متقابل، صلح را معنا می‌کنند.
وی افزود: هر جا صلح هست، سازندگی هم هست. نبود صلح، نتیجه ناآگاهی است؛ جایی که آموزش نباشد، زمینه‌های خشونت بیشتر می‌شود. اما هرچه آگاهی افزایش یابد، جامعه به صلح نزدیک‌تر می‌شود. این آگاهی از دوران کودکی و از طریق آموزش به دست می‌آید.
مدیر اجرایی کانون توسعه فرهنگی کودکان با اشاره به تاکید امروز آموزش بر کار جمعی گفت: ما به کودکان می‌آموزیم که برای خوشحالی خود باید به خوشحالی دیگران نیز فکر کنند. مفاهیمی چون دگرپذیری، مشارکت، همدلی و گفت‌وگو، جایگزین خشونت شده‌اند.
ادبیات، کودکان را به صلح دعوت می‌کند
عبدالحکیم بهار، مروّج و تسهیل‌گر کتاب کودک، در ویدئویی ضبط‌شده که در نشست پخش شد، بیان کرد: صلح از کودکی باید آموخته شود. صلح باید در رفتار، گفتار و زندگی روزمره ما جاری باشد.
وی گفت: بسیاری از مشکلات ما از جنگ و خشونت ناشی می‌شود و کودکان نخستین قربانیان این وضعیت‌اند. بچه‌ها را باید به سوی کتاب و ادبیات سوق داد، زیرا هیچ چیز مانند ادبیات، آنها را با مفهوم صلح آشنا نمی‌کند.
بهار افزود: در ادبیات جهان منابع فراوانی درباره صلح کودکان وجود دارد. بچه‌ها با کتاب خواندن یاد می‌گیرند چگونه کمک کنند، چگونه در کنار هم زندگی کنند، چگونه با بچه‌هایی که از نظر جسمانی مانند آنها نیستند ارتباط برقرار کنند. بهار، از تجربه‌های خواندن کتاب با نوجوانان در کتابخانه بهار (واقع در روستای رمین) نیز گفت و همچنین نمونه‌هایی از کتاب‌هایی که درباره صلح‌اند را معرفی کرد، از جمله «هستی» (فرهاد حسن‌زاده) که داستان دختری نوجوان در میانۀ جنگ و ایران عراق است، او با دختران هم سن و سالش متفاوت است، اما در طول داستان صلح را می‌آموزد و تلاش می‌کند به مصدومان جنگ کمک کند. او می‌گوید این کتاب اینقدر در کتابخانه دست به دست شد که نفر آخر مجبور شد انتهای کتاب را با میخ وصل کند تا بخواند.
«عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی» (جمشید خانیان)، کتاب دیگری بود که معرفی شد. این کتاب داستان نوجوانی را روایت می‌کند که در آماج حملات جنگ ایران و عراق دنبال پیانوی خود می‌گردد تا در بمباران نابود نشود، سازی که نماد صلح و آرامش است.
به گفته بهار، نوجوانان از «تیستوی سبز انگشتی» (موریس دروئون) یاد می‌گیرند می‌شود روی هر سطحی دست کشید و آن را سبز کرد و می‌شود دستگاه توپی را که منجر به مرگ انسان‌ها می‌شود، به دستگاهی تبدیل کرد که از آن گل فوران کند.
این تسهیل‌گر کتاب کودک گفت: محال است وقتی روزهای پنج‌شنبه با بچه‌ها برای کتابخوانی به کنار دریا می‌رویم، آنها از کتاب «کودک سرباز و دریا» (ژرژ فون ویلیه) یاد نکنند.
کتاب «نان‌آور: رمان‌های سه‌گانه‌ی دختران کابلی» (دبورا الیس) که به زندگی کودک افغانی که بیشتر در جنگ بوده تا در آرامش و صلح، پرداخته است، قصه «دو خرمای نارس» (فریدون عموزاده خلیلی) که در یکی از شهرهای سیستان و بلوچستان اتفاق می‌افتد و مشکلات این منطقه بازمی‌نماید ،رمان سه جلدی «دروازه مردگان» (حمیدرضا شاه‌آبادی) و کتاب «شگفتی» (آر جی پلاچیو) از دیگر کتاب‌هایی بودند که بهار معرفی کرد.
خواندن کتاب کاغذی، مدارهای مغز کودک را به صلح پیوند می‌زند
یاشار هدایی، پژوهشگر و منتقد ادبیات کودک و نوجوان، از جنبه نظری به بحث پرداخت. وی با مقایسه دو شیوه خواندن، یعنی کتاب کاغذی و فضای دیجیتال، از زاویه‌ای بین‌رشته‌ای (علوم اعصاب شناختی) سخن گفت و این مسئله را مطرح کرد که خواندن دیجیتال علی‌رغم داشتن مزایایی مثل سرعت، به برخی از فرایندهای خواندن عمیق لطمه می‌زند.
وی سه مدار یا شبکه عصبی مرتبط با صلح را که در خواندن عمیق شکل می‌گیرند را مطرح کرد: مدار همدلی یعنی توانایی راه رفتن با کفش دیگری و دیدن دیگری با عینک دیگری؛ مدار کارکردهای اجتماعی مغز (چاره اندیشی، انتخاب، حل مسئله و..)؛ و شکل‌گیری زبان
به گفته این پژوهشگر، این سه مدار عصبی می‌توانند کودک و نوجوان را از دوگانه گریز و ستیز نجات دهند و خواندن، ابزار و منبعی غنی برای تقویت و رشد این مدارهای عصبی است.
وی با اشاره به اینکه نفی خواندن دیجیتال نه مفید و نه ممکن است، گفت: باید فرزند زمانه خویش باشیم و در عین حال مراقب باشیم تا ظرفیت‌های خواندن عمیق لطمه نبینند.
وی در همین رابطه به معرفی دو کتاب پژوهشی-کاربردی پرداخت که در این زمینه می‌تواند یاریگر خانواده‌ها باشد: کتاب «بچه‌هایتان را از برق بکشید» نوشته دیوید داتوین، ترجمه فاطمه فردنیا که از سوی «نشر فراهم» منتشر شده است و کتاب «کودکان و خانواده‌ها در عصر دیجیتال» نوشتۀ الیزابت گی و دیگران که با ترجمۀ آزاده بهادری از سوی «نشر اگر» منتشر شده است.
در پایان این نشست، حاضران با طرح پرسش‌هایی از سخنرانان، مباحثی همچون نقش ادبیات در نهادینه‌سازی صلح، اهمیت آموزش مفاهیم انسانی در دوران کودکی و چالش‌های دنیای دیجیتال را به گفت‌وگو گذاشتند.