13مهر، «روز نیروی انتظامی»

مقدمه

واژه­ ی پلیس [Police] - که نیمه­فرانسوی و از واژه­ی لاتین Polotia و آلمانی Politieia به معنای مدیر و اداره­کننده­ی شهر آمده - امروزه به سازمانی گفته می­شود که تأمین آسایش و امنیت جانی، مالی، اخلاقی و سلامتی جامعه را برعهده دارد.

   قبل از تأسيس نظميه­ی ناصرالدين­شاهي، امور انتظامي تهران برعهده­ی قراول­ها بود که زیر نظر کلانتر تهران خدمت می­کردند. تبريز، بيست قراول­خانه و تهران، چهل تا از آن­ها داشت. اميرکبير، تعداد آن­ها را افزايش داد و بسياري از قراول­خانه­ها را به مفهوم پاسدارخانه، در راه­ها و اطراف شهر ايجاد کرد. بعدها مشیرالدوله، قراول­خانه­ها را دوباره احیا کرد و به نظر می­رسد وی، نخستین بار کلمه­ی نظمیه را به­کار برده و آن را در زیرمجموعه­ی وزارت داخله قرار داده است.

   اندیشه­ی تأسیس نظام نوین ایجاد نظم و امنیت در شهرها و مناطق مختلف کشور یا همان سازمان پلیس در ایران، نخستین بار در دوره­ی ناصرالدین­ شاه قاجار به وجود آمد. شاه در سفر دوم خود به فرنگ، نظم و ترتیب پلیس وین را پسندید و «کنت دومونت فور» ایتالیائی را - که در وین خدمت می­کرد – برای ایجاد تشکیلات پلیس در ایران به خدمت گرفت.

   نخستین تابلوی شهربانی تهران در روز 16م ذی­قعده­ی 1295ق.، پس از ­ورود کنت، بر سردر عمارتی واقع در خیابان الماسیه(باب همایون) نصب گردید. بر روی تابلو، عبارت «ادارۀ جلیلۀ پلیس دارالخلافه و احتسابیه» نقش بسته بود که نشان می­دهد در ابتدای تأسیس، وظیفه­ی شهربانی و شهرداری تهران در یک واحد تمرکز داشته است. مـدتی بعد این اداره به وزارت نظمیه تبدیل شد.

   در زمان علاء­الدوله، تعدادی مستشار نظامی برای ژاندارمری به خدمت گرفته شد. این گروه با سرپرستی وستداهل، مستشار سوئدی، اصلاحاتی در نظمیه به وجود آورد. مستشاران سوئدی، به آموزش اهمیت زیادی می­دادند و آموزشگاه­هائی برای آژان­ها و صاحب­منصبان(افسران) در تهران و قزوین به وجود آوردند. همچنین در این دوره، ژاندارمری و پلیس تأمینات(آگاهی) نیز به سبک نوین و به همت مستشاران سوئدی در تهران ایجاد شد.

   پس از ورود رضاخان به عرصه­ی سیاسی کشور، نظمیه به وزارت جنگ منتقل شد. از دیگر تغییرهای صورت گرفته در این دوره، تغییر رسمی نام نظمیه به شهربانی و تغییر نام­های درجه­ها و سازمان­ها و ادارات تابعه­ی نظمیه در دوره­ی ریاست سرپاس مختاری است. پليس ايران در دوره­ی پهلوی دوم نیز، از دو قسمت مهم پليس شهرى(شهربانی) و ژاندارمرى(مرزى و روستائى) تشكيل شده بود.

   بعد از پيروزى انقلاب، كميته­ی انقلاب اسلامى نيز به عنوان يكى از اركان مهم حفظ نظم و امنيت و دفاع از ارزش­هاى انقلاب در داخل كشور به اين مجموعه افزوده شد. در سال 1370، مجلس شوراى اسلامى، با ادغام این سه نیرو در یکدیگر موافقت و تأسیس تشکیلات پليس واحد را تصویب کرد. اکنون سرواژه­ی «ناجا» (نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران) معرف پلیس ایران است.

   بر اساس قانون جديد، پليس ايران، جزئى از ستاد نيروهاى مسلح و وابسته به وزارت كشور و در تبعيت از رهبری معظم نظام قرار دارد. در حال حاضر پليس جديد ايران شامل سه بخش تقريباً مستقل فرماندهي، حفاظت و اطلاعات و سازمان عقيدتى - سياسى است.

   آرشیو ملی ایران، با تبریک روز 13م مهر، روز نیروی انتظامی، 16 عنوان سند را در 31 برگ، تقدیم علاقه­مندان پژوهش­های تاریخی می­سازد. این مجموعه، شامل مکاتبات مربوط به ایجاد تشکیلات پلیس ایران به دست مستشاران نظامی اروپائی و بودجه­ی درخواستی برای شهرهای مختلف است.