6شهریور 1311 مربوط به میرزاحسن مستوفی الممالک
مقدمه
میرزاحسن مستوفیالممالک، فرزند میرزایوسف مستوفیالممالک( صدراعظم ناصرالدینشاه) روز پنجم رمضان 1291ق. در تهران به دنیا آمد. اجدادش طی سالهای متمادی منصب مستوفی دربارهای حکومتهای ایران را بر عهده داشتند. در پنج سالگی تحت تعلیم معلمهای سرخانه قرار گرفت و به اقتضای زمان، علوم و معارف متداول را آموخت. در 9 سالگی به پیشنهاد پدر و فرمان شاه، مقام و لقب مستوفیالممالکی را دریافت کرد. صدور این حکم و حضور وی در دربار، باعث شد تا فرصت ادامۀ تحصیل مرتب را از دست بدهد. پدرش نزد شاه جایگاه والائی داشت. همین عامل باعث شد تا پس از درگذشت وی، ناصرالدینشاه به احترام میرزایوسف، فرزند خردسال او را «آقا» خطاب کند.
پس از تاجگذاری مظفرالدینشاه، وزارت را رها و به گفتۀ معیرالممالک همزمان با گشایش نمایشگاه بینالمللی در سال 1900م. ایران را ترک و به مدت 7 سال رهسپار اروپا شد. در آن مدت با علوم و معارف متداول آشنا شد و با همراهی ایرانیان مقیم اروپا، از حوادث و امور مملکتی آگاه میشد. اقامت در فرنگستان، او را شیفتۀ آزادی و افکار نوین اروپا کرد و با بسیاری از مردان روشنفکر و آزادمنش آن سامان آشنا شد. همزمان با سلطنت محمدعلیشاه و با اصرار میرزاعلیاصغرخان اتابک، به ایران بازگشت و در سومین کابینۀ مشروطه، وزیر جنگ شد. مستوفیالممالک در کابینههای بعد سمتهای وزارت مالیه، امور خارجه، مشاور، دربار و داخله را نیز بر عهده گرفت. در سال 1328ق. به رئیسالوزرائی رسید و اولین کابینۀ خود را به مجلس دوم معرفی کرد. پس از آن یازده بار دیگر مأمور تشکیل کابینه شد که 9 مورد اولی در زمان حکومت قاجار و 3 کابینۀ دیگر در دورۀ رضاشاه شکل گرفت. ضابطهمند شدن استخدام کارشناسان خارجی، ارائۀ برنامۀ کاری به مجلس، اجرای برنامۀ خلع سلاح در تهران و حادثۀ پارک اتابک، آغاز جنگ جهانی اول، تشویق احمدشاه به صدور فرمان بیطرفی ایران در جنگ و تصویب لایحۀ وزارت معارف برای تدوین پایهای اساسی برای فرهنگ کشور، از مهمترین اقدامهای وی در دورۀ ریاست بر دولت بود.
وی، در 5 دوره از 6 دورۀ اول مجلس شورای ملی نمایندۀ مجلس بود و در مجلس پنجم- که به انقراض سلسلۀ قاجار و سلطنت رضاخان رأی داد- از طرف نمایندگان به ریاست مجلس انتخاب شد، ولی آن را نپذیرفت.
میرزاحسن علاقۀ زیادی به شکار داشت و ساعتها و روزهای بسیاری در شکارگاه خود سرگرم شکار بود. او پس از بازگشت از اروپا اسلحهخانۀ خود را از هر جهت تکمیل کرد و بخشی از ثروت به دست آمده از پدر و عمۀ خود را در این راه صرف کرد. او، پس از به توپ بسته شدن مجلس شورا و بعد از آنکه مورد غضب محمدعلیشاه قرار گرفت، مدتی خانهنشین و منزوی شد و در همان دوران اغلب اوقات خود را خارج از شهر به شکار میگذراند.
میرزاحسن مستوفیالممالک، در 6م شهریور 1311 و در خانۀ سردارفاخر حکمت سکته کرد و درگذشت. گروه ارتباطات آرشیوی، همزمان با سالگرد درگذشت این رجل سیاسی بهانهای یافت تا با دستاویز قرار دادن آن، به معرفی اسنادی از دوران زندگی سیاسی و ریاست او بر دولت بپردازد. این اسناد، در 17 عنوان و با معرفی 17 برگ و دو قطعهعکس از مستوفیالممالک، حاوی اطلاعاتی چون نامهها، درخواستها و دستورهای مستوفیالممالک و نیز تلاش مخالفان و موافقان علیه و برضد وی است. اسناد معرفی شده، از نظر تاریخی در خلال سالهای 1285ش. تا 1305ش. تولید شدهاند.
- میرزاحسنخان مستوفیالممالک
- مستوفی الممالک
- نامه به مستوفی الممالک
- تلگراف ولیعهد از تبریز به مستوفی الممالک
- درخواست وزارت مالیه از ادارۀ خزانه داری کل مالیه
- نامۀ وزارت مالیه به ادارۀ مرکزی گمرکات
- نامۀ ارسالی به وزارت مالیه
- تلگراف تبریک انتظام الممالک به مستوفی الممالک
- تلگراف ارسالی از بارفروش(بابل) به رئیس الوزرا
- تلگراف کمیتۀ ایالتی آذربایجان(فرقۀ دموکرات ایران) به رئیس الوزرا
- رونوشت فرمان سلطان احمدشاه قاجار
- آگهی یمین الممالک برای اعلام تلگراف رئیس الوزرا
- گزارشی از اقدامهای نصرت الدوله علیه کابینۀ [مستوفی الممالک] و تلاش وی برای براندازی آن
- گزارشی از اظهارات ضد دولتی ملک الشعرای بهار
- گزارشی از شایعۀ تصمیم رئیس¬الوزرا[مستوفی¬الممالک]
- بخشنامۀ حسن مستوفی الممالک
- بیانیۀ هیئت دولت به ریاست مستوفی الممالک
میرزاحسنخان مستوفیالممالک
- شماره : ۱۱۲۳
- تاریخ :