نمایشگاه منتخب اسناد راه آهن

مقدمه

راه آهن سراسری ایران یکی از قدیمی‌ترین مسیرهای حمل و نقل داخلی است و قدمت آن نزدیک به ۱۰۰ سال است؛ که استان‌های زیادی را پوشش می‌دهد. این خط ریلی گسترده در بازه‌ زمانی مختلف به ­دست پیمانکاران آمریکایی و اروپایی تکمیل و به بهره‌برداری رسید. البته نخستین خطوط ریلی در ایران نزدیک به ۱۵۰ سال پیش ساخته شدند؛ اما عمر خط ریلی گسترده امروزی که از آن با نام راه آهن سراسری شمال -جنوب یاد می‌کنند، نزدیک به یک قرن است و شاخص‌ترین اثر سازه‌ای آن پل ورسک  است.

نخستین زمزمه‌های ساخت خط راه آهن سراسری در ایران به زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار در سال ۱۲۵۱ شمسی باز می‌­گردد،که یک سال پس از آن، با فشارهای دولت روسیه بر شاه قاجار، این امتیاز لغو شد. در سال ۱۲۵۳ شمسی نیز روس‌ها برای دریافت امتیاز ساخت خط ریلی راه آهن در مسیر جلفا به تبریز تلاش کردند؛ اما این بار فشار انگلیسی‌ها کارساز شد و روس‌ها نیز ناکام ماندند.

سال ۱۲۶۱ شمسی بار دیگر دولت‌های اروپایی درصدد دریافت امتیاز احداث خطوط راه­ آهن در ایران برآمدند که فرانسه توانست امتیاز تاسیس خط راه آهن رشت به تهران و اتصال آن تا بوشهر را دریافت کند؛ هرچند این بار نیز با کارشکنی سایر دولت­ها هیچ یک از تعهدات اجرائی نشد. در سال ۱۲۶۵ نیز تلاش مجددی از سوی این کشور برای ساخت راه ­آهن ایران صورت گرفت که آن نیز تا احداث ایستگاه راه آهن تهران پیش رفت.

در سال ۱۲۹۱ شمسی بار دیگر ایران قرارداد ساخت خط ریلی راه آهن را در منطقه شمال­ غربی کشور با پیمانکاران روسی امضا کرد.  یک سال بعد از آن و به‌­مدت سه سال ساخت خط ریلی میان جلفا و تبریز به سرانجام رسید. ساخت این مسیر ریلی هم‌زمان با جنگ جهانی اول بود و دولت روس خط راه آهنی به طول ۴۱۹ کیلومتر در مرز ایران با ترکیه را راه‌اندازی کرد که در حدود ۱۵۰ کیلومتر آن داخل خاک ایران قرار داشت که بیشترین استفاده آن برای مقاصد نظامی بود.

در نهایت در روز ۲۳ مهر سال ۱۳۰۶ شمسی، کلنگ احداث راه آهن سراسری ایران در محل دروازه گمرک تهران به زمین خورد و شرکت پیمانکار آمریکایی متعهد به راه‌اندازی خطوط از شمال شرقی به جنوب غربی کشور شد. پس از گذشت ۱۱ سال و در سال ۱۳۱۷، راه آهن سراسری ایران از بندر گز در جنوب دریای خزر، به بندر امام خمینی در خلیج فارس رسید ؛ هرچند تا 30 دیماه 1346 ش. راه ­آهن با تشل اداری مستقلی اداره می­شد اما در این تاریخ و با توسعه وزارت خانه­ ها این تشکل گسترده به­ وزارت راه پیوست ، از آن پس ساخت ایستگاه­ ها و امکانات بهره ­برداری ریلی در کشور پیشرفت  نمود تا جایی که امروزه خطوط ریلی بین­ المللی نیز توسعه یافته و تا مرزهای کشورهای همسایه نیز پیش رفته است.

اداره‌کل خدمات آرشیوی (اداره ارتباطات آرشیوی)، به مناسبت 30 دی ماه، سالروز پیوستن راه ­آهن دولتی به وزارت راه، نمایشگاهی مجازی در برگیرنده 5 عنوان، در قالب 15 برگ آماده‌سازی و در وبگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی تقدیم علاقه‌مندان کرده است.