نمایشگاه مجازی

کوثر

کتابشناسی فاطمه زهرا سلام الله علیها

کتاب‌های بی‌شماری با موضوع زندگانی حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) چه در ایران شیعی و چه در جهان عرب و محدودی نیز در غرب به زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی به رشته تحریر درآمده‌اند. هرچند بیشتر این کتاب‌ها دارای ادبیات واحد و مفاهیم یکسانی هستند، اما برخی از این کتاب‌ها از جامعیت بیشتری برخوردارند، جنبه تحلیلی‌تری دارند و یا رجحان موضوعی ویژه‌ای بر سایر کتاب‌ها دارند. تالار تخصصی مطالعات زنان کتابخانه ملی با بررسی بیش از هفتاد عنوان از برترین کتابهای نگاشته شده در موضوع حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) شانزده کتاب (7 کتاب فارسی، 5 کتاب عربی، 3 ترجمه  از عربی به فارسی،‌ یک نسخه خطی و صفحاتی از یک متن کهن) را برای پژوهشگرانی که به این حوزه علاقمندند با ذکر موضوع، تعداد صفحات و موجودی آن در کتابخانه ها معرفی می‌کند. به علاوه در صورت وجود نسخه پی دی اف کتاب به صورت فراگیر، لینک آن را در اختیار علاقمندان قرار داده است.

فارسی

1. ش‍ه‍ی‍دی‌، س‍ی‍دج‍ع‍ف‍ر (1360). زندگانی فاطمه زهرا (سلام الله علیها). تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی. (291 صفحه)

موضوع: تاریخی ـ تحلیلی

موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

نسخه کامل کتاب زندگانی حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) در سال 1360 توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی منتشر شد. در این کتاب که رویکردی تاریخی ـ تحلیلی دارد حضرت زهرا (سلام الله علیها) به عنوان زنی مبارز و کنشگر معرفی می‌شود و نه فردی منفعل و ضعیف. او در برابر تحجر مردان زمانه‌اش می‌ایستد و برای استیفای حقش تلاش می‌کند. پس از رحلت پدر فاطمه می‌کوشد روش پیامبر را در اداره حوزه اسلامی دنبال کند و از همین‌رو با آنان که نظام سیاسی و حقوقی دین را متناسب با موقعیت زمانه تغییر دادند مخالفت می‌کند.

شهیدی در این کتاب با بررسی روایات متعدد در هر موضوع، با رویکردی تحلیلی، این روایات را به محک حوادث دیگر تاریخی می‌آزماید و آن را که مقبول‌تر می‌نماید می‌پذیرد، هرچند روایات دیگر را نیز در حد ذکر بیان می‌کند. او در این کتاب با بهره گیری از منابع متقدم و اصیل، از منابع ضعیف تاریخی بهره نمی‌برد و روایات آنها را، علیرغم شهرت، بیان نمی‌کند. ترجمه ای ادبی از خطبه فدکیه و انضمام اشعاری از شاعران بزرگ ایرانی درباره حضرت زهرا (سلام الله علیها) از ویژگیهای دیگر این اثر است. زندگانی فاطمه زهرا (سلام الله علیها) که برای نخستین بار در سال 1360 منتشرشد، در سال 1402 به چاپ شصت و چهارم رسیده است.

2. دانشنامه فاطمی سلام‌الله علیها (1393). زیرنظر علی اکبر رشاد. ج1-3. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. (6 جلد)‏‫

موضوع: دانشنامه

موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

این کتاب در شش جلد به چاپ رسیده که سه جلد اول آن به زندگانی حضرت زهرا (سلام الله علیها) اختصاص دارد. در جلد اول و دوم به حیات، منزلت و شخصیت ایشان و در جلد سوم به حکمت و معارف فاطمی پرداخته شده است.

3. وحیدخراسانی، حسین (1391). حلقه وصل رسالت و امامت. قم: مدرسه امام باقر العلوم (ع). (272 صفحه)

موضوع: روایی

موجود در کتابخانه مجلس شورای اسلامی

این کتاب گفتارهایی درباره ابعاد شخصیت حضرت فاطمه (سلام الله علیها) و حاصل سخنرانی‌های آیت الله وحید خراسانی در جمع عده‌ای از اساتید سطوح عالی حوزه علمیه قم است. در این گفتارها كه در هجده مجلس عنوان شده، به موضوعات زیر پرداخته شده است: احقاق حق فاطمه، نخستین كسی كه وارد بهشت می‌شود، علت بقای وحی، برزخ بین نبوت و ولایت، فاطمه زهرا گوهر ناشناخته، جوهر جسمانی و روحانی ایشان، غضب خدا به غضب فاطمه و رضای خدا به رضای او، آمدن انبیاء به زیارت فاطمه، تشییع مخفیانه، گفت‌وگوی بی‌واسطه خداوند با فاطمه، وجوب عزاداری در مصیبت آن بانو و اجر رسالت.

4. ام‍ی‍ن‍ی‌، ع‍ب‍دال‍ح‍س‍ی‍ن‌ (1376). ف‍اطم‍ه‌ زه‍را ع‍ل‍ی‍ه‌ال‍س‍لام‌. م‍ق‍دم‍ه‌ و پ‍اورق‍ی‌ و ت‍ع‍ل‍ی‍ق‍ات‌ از م‍ح‍م‍د ام‍ی‍ن‍ی‌ ن‍ج‍ف‍ی‌. تهران: استقلال. (714 صفحه)

موضوع: روایی

موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

کتاب حاضر که از تقریرات مرحوم علامه امینی می‌باشد به اجمال به مناقب حضرت زهرا سلام الله علیها پرداخته است. در این کتاب مناقب فاطمه‌ی زهرا علیها السلام براساس آیات قرآنی و احادیث و روایات مورد بررسی قرار گرفته و درباره‌ی هر منقبت توضیحاتی داده شده است. مطابق شیوه علامه امینی، بسیاری از روایات از منابع اهل تسنن نقل شده‌اند.

5. حسینی‌میلانی، علی (1386). فدک در فراز و نشیب: پژوهشی در مورد فدک در پاسخ به یک دانشور سنی. ترجمه هیئت تحریریه مرکز حقایق اسلامی. قم: الحقایق. (154 صفحه)

موضوع: پاسخ به شبهات

موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

فدک در فراز و نشیب، اثر سید على حسینى میلانى (متولد نجف، 1367ق) است که در آن، به چند پرسش و شبهه درباره ماجراى فدک و ارتباط حضرت فاطمه (سلام الله علیها) و حضرت امیرالمؤمنین على(ع) با آن به‌صورت مستند، تحلیلى و انتقادى پاسخ داده است. نویسنده، اثرش را به زبان عربى نوشته و کتاب حاضر ترجمه فارسى آن است که توسط هیئت تحریریه مرکز حقایق اسلامى صورت گرفته است. روش نویسنده در این اثر، عالمانه، انتقادى و تاریخى - کلامى است و از کتاب، سنت، تاریخ و عقل استفاده کرده است. نویسنده براى تولید اثر حاضر از منابع معتبر و متعددى از اندیشمندان قدیم و جدید (71منبع) بهره برده است.

6. ج‍ع‍ف‍ری‌، م‍ه‍دی‌ (1372). مُ‍س‍ن‍د ف‍اطم‍ه‌ ع‍ل‍ی‍ه‍اال‍س‍لام‌: م‍ج‍م‍وع‍ه‌ س‍خ‍ن‍ان‌ ح‍ض‍رت‌ ف‍اطم‍ه‌ زه‍را ع‍ل‍ی‍ه‍اال‍س‍لام‌ ب‍ه‌ض‍م‍ی‍م‍ه‌ ش‍رح‌ ح‍ال‌ آن‌ ح‍ض‍رت‌. تهران: مؤس‍س‍ه‌ ت‍ح‍ق‍ی‍ق‍ات‍ی‌ ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌ ج‍ل‍ی‍ل‌: م‍رض‍ی‍ه‌. (431 صفحه)

موضوع: روایی

موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

مُسند فاطمه در بردارنده مجموع سخنانى است که از حضرت زهرا (س) نقل شده یا به آن حضرت نسبت داده شده است. مؤلف در این اثر ضمن بیان هر یک از احادیث و ترجمه آن مدارک و منابع حدیث را - که بالغ بر 295 منبع روایى است - با در نظر گرفتن قدمت آنها بیان مى‌نماید.

7. صحتی‌سردرودی، محمد (1387). فاطمه زهرا علیها‌سلام‌الله در شعر فارسی: از ولادت تا شهادت. قم: پرتو خورشید. (888 صفحه)

موضوع: شعر

موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

فاطمه زهرا (س) در شعر فارسی از ولادت تا شهادت اثر محمد صحتی سردرودی، مجموعه‌ای است از اشعار فارسی در مدح و مرثیه حضرت زهرا (س)، از ولادت تا شهادت آن حضرت. این کتاب که زندگانی فاطمه زهرا (س) را از ولادت تا شهادت، از زبان شاعران و ستایشگران روایت می‌کند، در چهارده فصل و چهل باب، تنظیم شده است. نویسنده به این نکته اشاره نموده است که «هرچه بیشتر گشتیم، کمتر یافتیم» و بر این امید است که شاعران جوان و معاصر، با مطالعه این کتاب، بر سر ذوق آمده و طبع شعرشان بجوشد تا حضرت زهرا (س) را به‌عنوان زنی به‌راستی بزرگ و کامل و بسیار تأثیرگذار و تاریخ‌ساز، بشناسانند و به‌عنوان مادری مقدس و با تمام اوصافی که یک انسان کامل باید داشته باشد، بستایند. همچنین به این نکته اشاره دارد که مناقب فاطمی یا فاطمیات، در شعر فارسی، عمر چندانی ندارد، تنها چند قصیده، آن هم نه‌چندان فخیم، از عصر صفوی به چشم می‌خورد. برخی از شاعرانی که اشعارشان در کتاب آمده، عبارت‌اند از: رضا جعفری، رضا یزدان‌پناه، نعمت میرزازاده، حمید کرمی، سید رضا مؤید، یدالله گودرزی و... .

عربی

1. عاملی، اکرم برکات (1376). حقیقة مصحف عند الشیعه. بیروت: دارالصفوة. (270 صفحه)

موضوع: پاسخ به شبهات

موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

این کتاب در سال 1418 ق.(1376 ش.) در بیروت به چاپ رسیده است. كتاب با موضوع حقيقت مصحف حضرت فاطمۀ زهرا (سلام الله علیها) و محتواى آن نوشته شده است. نویسنده به دفاع از شيعه برخواسته و این بهتان را که شيعه معتقد است مصحف فاطمه (سلام الله علیها) قرآن ديگرى است و لذا شيعه داراى دو قرآن مى‌باشد، به روش‌هاى مختلف پاسخ می‌گوید و ساحت شيعه را از آن مبرا می سازد. وى با استناد به كتب لغت واژۀ مصحف را معنى و استعمال آن در غير از قرآن را اثبات کرده و نتيجه مى‌گيرد كه اطلاق لفظ مصحف بر كتاب فاطمه (سلام الله علیها) غير از اطلاق لفظ مصحف بر كتاب عبدا.. مسعود و غير آن مى‌باشد كه از اينها قرآن فهميده مى‌شود و لذا مصحف فاطمه (سلام الله علیها) غیر از قرآن است.

2. ع‍ام‍ل‍ی‌، ج‍ع‍ف‍رم‍رت‍ض‍ی (1377). مأساة‌الزهراء علیهاالسلام: شبهات... و ردود. بیروت: دارالسیره‏‫. (2 جلد)

موضوع: پاسخ به شبهات

موجود در چندین کتابخانه از جمله کتابخانه آستان قدس رضوی

این کتاب در دو جلد به زبان عربی توسط محقق برجسته جعفرمرتضی عاملی در پاسخ به طرح برخی شبهات درباره حضرت زهرا نگاشته شده است. ترجمه فارسی آن با عنوان رن‍ج‌ه‍ای حضرت‌ زه‍را ع‍ل‍ی‍ه‍ا س‍لام‌ توسط محمد سپهری انجام و انتشارات دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی قم آن را به چاپ رسانده است که این ترجمه در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران موجود است.

3. ان‍ص‍اری‌ زن‍ج‍ان‍ی‌ خ‍وئ‍ی‍ن‍ی‌، اس‍م‍اع‍ی‍ل (1422ق.). ال‍م‍وس‍وع‍ه‌ال‍ک‍ب‍ری‌ ع‍ن‌ ف‍اطم‍ه‌ال‍زه‍را ع‍ل‍ی‍ه‍الس‍لام‌: ت‍ن‍ظی‍م‌ م‍وض‍وع‍ی‌ ل‍ک‍اف‍ه ‌‌الاح‍ادی‍ث‌ و ال‍ن‍ص‍وص‌ ف‍ی‌ س‍ی‍ره‌ س‍ی‍ده‌ ال‍ن‍س‍اء.... . 25ج. قم: دلیل ما.

موضوع: دانشنامه

موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

این کتاب دایره‌المعارفی است که در 25 جلد تمامی ابعاد زندگی و شخصیت حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) را در طول حیات آن بانوی گرامی دربردارد. این مجموعه جامع‌ترین اثر درباره زندگی حضرت زهرا  از منظر متون روایی و تاریخی است.

برای دسترسی به فایل کتاب اینجا را کلیک نمایید.

4. م‍رع‍ش‍ی‌، ش‍ه‍اب‌ال‍دی‍ن‌ (1437ق.) موسوعةالامامة فی نصوص اهل‌السنه. ‏‫باهتمام السید محمود المرعشی‌النجفی، محمد اسفندیاری و عدة من‌المحققین. ج21-25. ‏‫قم: ‏‫مکتبه آیه‌الله‌العظمی‌المرعشی‌النجفی‌الکبری قدس سره، الخزانه‌العالمیه للمخطوطات‌الاسلامیه. (25 جلد)

موضوع: دانشنامه

موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

جلد 21-25 این دائره‌المعارف عربی زندگانی حضرت زهرا را در روایات اهل سنت بررسی کرده است.

5. اب‍ن‌ش‍اه‍ی‍ن‌، ع‍م‍رب‍ن‌ اح‍م‍د؛ السیوطی، جلال الدین؛ الشافعی، م‍ح‍م‍د ح‍ج‍ازی‌ب‍ن‌ م‍ح‍م‍دب‍ن‌ ع‍ب‍دال‍ل‍ه‌ (1416ق.). ال‍م‍ن‍ت‍ق‍ی‌ م‍ن‌ ف‍ض‍ائ‍ل‌ ف‍اطم‍ه‌ال‍زه‍راء (ع‍ل‍ی‍ه‍اال‍س‍لام‌). تهران: مؤسسه الزهراء. (180 صفحه)

موضوع: روایی

موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

این کتاب شامل سه رساله است. این سه رساله به برشمردن تعداد اندکی از روایات فضایل و کرامات بانوی زنان اختصاص دارد و به ترتیب عبارتند از:

رساله اول المُنتقى من فضائل فاطمة الزهراء سلام الله علیها تألیف الحافظ ابوحفص عمر بن احمد البغدادی معروف به «ابن شاهین» (متوفی 385 هجری قمری) از شیوخ شام و عراق و فارس است. این رساله مشتمل بر 37 حدیث در فضائل فاطمه الزهرا سلام الله علیها در موضوعات مختلف است این کتاب از روی نسخه‌ای خطی در دارالکتب الظهریه دمشق   که تاریخ کتابت آن سال 663 هجری قمری است استنساخ شده است.

رساله دوم برگزیده الثغور الباسمة في مناقب السيّدة فاطمة سلام الله علیها، تألیف الحافظ جلال الدین سیوطی (متوفی 911 ق)، ادیب و عالم برجسته مصری قرن ده هجری. او در این اثر روایات متعددی در ازدواج حضرت زهرا و خصوصیات و فضائل ایشان ذکر کرده سپس فصلی در سن و وفات او آورده است. نسخه کتاب بر اساس دو نسخه خطی است: نسخه اول – تصویر کتاب در دارالکتب الظهریه در دمشق - در گروه 5296 از برگه‌های 103-108، و نسخه دوم – تصویر کتاب از کتابخانه پیر محمدشاه در گجرات هند.

رساله سوم برگزیده إتحاف السائل بما لفاطمة من المناقب والفضائل، تألیف محمد حجازی بن محمد بن عبدالله المصری شافعی، معروف به واعظ قلقشندی (متوفی 975-1035 ق). او اصالتاً اهل قلقشنده بود و در سال 957 هجری قمری در بکره به دنیا آمد و در قاهره درگذشت. واعظ قلقشندی آثار فراوانی دارد از جمله این رساله که به درخواست مردی با فضیلت نوشته که از او خواسته است آنچه را که می‌تواند از محاسن صدیقه زهرا سلام الله علیها جمع‌آوری کند.

ترجمه

1.  م‍ج‍ل‍س‍ی‌، م‍ح‍م‍دب‍اق‍رب‍ن‌ م‍ح‍م‍دت‍ق‍ی‌ (1377). زن‍دگ‍ان‍ی‌ ح‍ض‍رت‌ زه‍را س‍لام‌ال‍ل‍ه‌ع‍ل‍ی‍ه‍ا: ت‍رج‍م‍ه‌ و ت‍ح‍ق‍ی‍ق‌ از ج‍ل‍د ۴۳ ب‍ح‍ار الان‍وار. محمد روحانی علی آبادی. تهران: مهام. (1095 صفحه)

موضوع: روایی

موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

 این کتاب دارای مزایای زیر است:

جمع‌آورى كليه احاديث مربوط به حضرت فاطمه (ع) از تمامى مجلّدات بحار الانوار، اعراب‌گذارى احاديث و روايات فراهم آمده، ترجمه احاديث و روايات به زبان فارسى، افزودن تعليقات تحقيقى در پاورقى، اشاره به آيات كه گاهى در پاورقى صورت گرفته و گاهى در متن ترجمه، استخراج مصادر و منابع احاديث از كتاب‌هاى شيعى و غيرشيعى، موضوع‌بندى احاديث در اوايل هر باب و شماره‌گذارى احاديث.

2. اب‍وع‍ل‍م‌، ت‍وف‍ی‍ق‌ (1353). ف‍اطم‍ه‌ زه‍را سلام الله علیها. ترجمه علی‌اکبر صادقی. ته‍ران‌: ام‍ی‍رک‍ب‍ی‍ر.‏‫ (227 صفحه)

موضوع:تاریخی ـ تحلیلی

موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

فاطمه زهرا (سلام الله علیها) نوشته توفیق ابوعلم، و ترجمه على‌اکبر صادقی کتابی است که با تکیه به منابع تاریخی نگاشته شده است. مؤلف از دانشمندان اهل تسنن مصر و از ارادتمندان به اهلبیت عصمت و طهارت به‌ویژه حضرت زهرا علیهم‌السلام است. کتاب حاضر نیز یکى از برجسته‌ترین کتاب‌هایى است که توسط عالمی سنی نوشته شده است.

نویسنده در طرح مباحث مطروحه عمدتاً به بیان دیدگاه‌هاى گوناگون از مدارک و منابع تاریخى پرداخته و کمتر نظر خود را به صراحت بیان کرده است. او از این رهگذر به خواننده خویش مجال مى‌دهد که آزادانه و بدون تعصب حقیقت را بیابد. البته مترجم گهگاهى در پاورقى کتاب به بیان مواضع شیعه پرداخته است. نویسنده از زندگانى پیامبر خدا (ص) و خدیجه کبرى (سلام الله علیها) آغاز کرده و سپس بحث مستوفایى پیرامون اهل بیت عرضه مى‌دارد، آن‌گاه به بیان خصایل و ویژگی‌هاى حضرت زهرا (سلام الله علیها) پرداخته و درباره خطبه‌هاى حضرت، وفات و وصایاى آن بانو توضیحاتى ارائه مى‌دهد.

3. حاک‍م‌ ن‍ی‍ش‍اب‍وری‌، م‍ح‍م‍دب‍ن‌ ع‍ب‍دال‍ل‍ه‌ (1396). فضائل فاطمة ‌الزهراء (سلام الله علیها). تحقیق و ترجمه محمود نعمتی. تهران: سخن. (337 صفحه)

موضوع: روایی

موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

محمد بن عبداللّه حاکم نیشابوری (۳۲۱-۴۰۵ ق)، محدث و قاضی شافعی مذهب در قرن چهارم هجری بود. برخی مورخین اهل سنت، حاکم را بخاطر نقل احادیثی در فضائل اهل بیت (علیهم السلام) به تشیع متهم کرده اند.او از فقهای بزرگ و محدثان نیشابور بوده که در عصر خود، امام اهل حدیث به شمار می رفته است. تعداد مشایخ او که از آنها استماع حدیث کرده، حدود دو هزار نفر بوده است. این کتاب چاپ نسخه خطی کهن فضائل فاطمة الزهراء اثر محدث بزرگ، حاکم نیشابوری است. از این کتاب، نسخه‌ای با عنوان مناقب فاطمة سیدة نساء العالمین در مجموعه‌ای به مورخ 588 ق، در کتابخانه ملت بانقره ترکیه، به شماره 95ک از صفحه 182 تا 202 موجود است. در این فضیلت‌نامه تعداد 231 حدیث در فضیلت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) با اسناد مختلف و در مواردی با انتقال به سندی دیگر ذکر شده است. این کتاب در سال 1396 توسط محمود نعمتی به فارسی ترجمه شد.

متون کهن

صفحاتی از نسخه خطی بخش11 عوالم العلوم و المعارف و الاحوال من الآیات و الاخبار و الاقوال در باب حضرت سیده النساء. تألیف ع‍ب‍دال‍ل‍ه‌ب‍ن‌ ن‍ورال‍ل‍ه بحرانی‌ (1234ق.)،کاتب محمد مهدی بن محمد اشرف عاوی سمنانی، محل کتابت قهستان یزد

موضوع: روایی

برگرفته از کتابخانه مجلس شورای اسلامی

یکی از کهن ترین متون درباره حق حضرت فاطمه در فدک، اثر الجاحظ، أبوعثمان عمروبن بحر در رسائل جاحظ، رساله عباسیه. تحقیق د. حسن السندوبی. مصر: المکتبة التجاریة الکبری. صص 300-303

موضوع: روایی

برگرفته از سایت https://www.lisanerab.com/

فیلم: مداحی حميدرضا برقعی در مدح حضرت فاطمه(س)