استانداردهای کتابخانه ای

كتابخانه ملـی در جـایگـاه كتابخانه مـادر و مطابق بـا قانون اساسنامه خود، وظیفه گردآوری و تدوین استانداردها و دستور العمل های رایج در حوزه كتابداری و اطلاع رسانی را بر عهده دارد كه برخی از آن ها به شرح زیر است:

  •  سرعنوان های موضوعی فارسی

ایـن اثـر در برگیرنده شكـل مستنـد موضوعات مطروحه در كتاب های منتشر شده در داخل ایران است. تاكنون سه ویرایش از آن به چاپ رسیده است.

  •  فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان

نـام صحیـح و تـاریـخ تولد یـا فوت افراد سرشناس، نویسندگان و مترجمانی كه كتابی از ایشان یا راجع به ایشان در ایـران منتشـر شـده بـاشـد را می توان در ایـن اثر یافت. به عبارت دیگر این اثر مانند سر عنوان های موضوعی فارسی و دارای پشتوانه انتشاراتی است.

  •  سر عنوان های موضوعی پزشكی

بـه علـت تنـوع و گستردگی موضوعات در علـم پزشكی، سر عنوان های این حوزه به صورت مبنی جداگانه در دو جلد از جانب كتابخانه ملّی ایران تدوین و منتشر شده است.

  •  گسترش های رده بندی

از آنجـا كـه رده بندی های مـوجـود در سطح جهان در موضوعات مختص ایران و اسلام، جوابگو نیست، كتابخانه ملّی سالهاست كه به تدوین گسترش های مختلفی از رده بندی های دیویی و كنگره می پردازد.

1. گسترش های ديویی

تاكنون گسترش رده بندی ديويی برای تاريخ ايران، ادبيات ايران، زبان های ايران، جغرافيای ايران و اسلام تدوين و منتشر شده است.

2. گسترش های كنگره

عـلاوه بـر تاريخ، ادبيات و جغرافيای ايران و اسلام با رده های فلسفه اسلامی (BBR)، سازمان های آموزشی در ايـران (LGR)، ادبيـات فرانسه (PQ)، ادبيـات عربی (PJA) و ادبيات روسی (PG) نيز مطابق با استانداردهای كتابخانه كنگره، گسترش يافته است:

  •  نشانه مؤلف فارسی برای رده بندی های ديويی و كنگره .
  •  تدوين و انتشار مارك ايران .
  •  استانداردهای كتابخانه های آموزشگاهی، دانشگاهی، تخصصـی، نابينـايـان و زنـدان

استانداردهای آرشیو

استاندارد جهانی این نوع فعالیت همكـاری دایمـی كارشناسـان بخـش مـدیریت اسناد آرشیو ملی با مدیران و كاركنان اسناد سازمان ها، در تعـین عمـر مفیـد بـرای انـواع اسـناد در دوره های مختلف، جداول زمانی ارزشیابی و... به منظور ایجاد چرخه یا گـردش كـار مناسـب اسـناد است.

 

این گردش كار كه توأم با نظارت و راهنمایی دقیق در نحوه دریافت، تولید، طبقـه بنـدی و بایگانی اسناد می باشد؛ در خیلی از كشورها به عنـوان پرونـده (پوشـه ملـی) و یـا نظـام متحدالشكل مدیریت اسناد نام برده می شود و در آن كلیه اقدامات و فعالیت های مربوط به دوره های جـاری ونیمه جاری بودن اسناد و نیز چگـونگی ارتبـاط بـا مركـز بایگـانی راكـد، تهیـه لیـست های انتقـال و آماده سازی و ارسال اسناد پیش بینی شده است.

دیجیتال سازی

انعطاف پذیری، انسجام، گسترش پذیری و میان كنش پذیری، ویژگی های اصلی كتابخانه های دیجیتالی و وجه تمایز با دیگر نظام های اطلاعاتی است. هر چند این اصول برای همه نظام های اطلاعاتی مطلوب است، اما برای نظام كتابخانه دیجیتالی یك ضرورت است. به عبارت دیگر، هرگاه چنین ویژگی هایی در سیستم كتابخانه دیجیتالی بوجود آید می توان یك كتابخانه دیجیتالی استاندارد را مدعی شد.

تهیه، تنظیم و بومی سازی این استانداردها نیازمند مشاركت نخبگان سازمان است كه این امر با تشكیل كارگروه استانداردها میسر گردیده است.

با توجه به این ضرورت كه كتابخانه ها باید آمادگی همگامی و سازگاری با تغییر و تحولات سریع فناوری های اطلاعات را داشته باشند و بتوانند ضمن ارتقای سیستم ها، یكپارچگی و صحت داده های موجود در پایگاه های اطلاعات خود را حفظ نمایند؛ كتابخانه ملی در صدد برنامه ریزی و تدارك نرم افزار استاندارد و مناسبی برای حفاظت و نگهداری و دسترسی مجموعه دیجیتال خود است. از آنجا كه حفاظت و نگهداری مجموعه های دیجیتال مستلزم بكارگیری فناوری ها و پروتكل هایی است كه با استانداردهای نگهداری مجموعه های آنالوگ تفاوت عمده و ماهوی دارد. انباره مورد نظر باید الزاما قادر به پذیرش منابع دیجیتال، ذخیره سازی و مدیریت این منابع همراه با فراداده های مرتبط (توصیفی، ساختاری، فنی، مدیریتی...) و تضمین دسترس پذیری این منابع در بلند مدت باشد.

مجموعه سازی منابع ديجيتال

لازم است در مجموعه سازی منابع دیجیتال، به استانداردهای زیر توجه شود:

 

1. مجموعه كتابخانه دیجیتال باید پیوسته و بی وقفه سرپرستی و پشتیبانی ‌شود، به این معنا كه تك تك منابع آن درسراسر چرخه حیات خود به صورت پویا و روزآمد مدیریت شده و مورد بازنگری قرار گیرد.

 

2. مجموعه كتابخانه دیجیتال باید به نحوی گسترده در دسترس عموم قرار گیرد و موانع غیر ضروری بر سر راه استفاده از آن وجود نداشته باشد.

 

3. مجموعه كتابخانه دیجیتال باید حقوق مالكیت معنوی آثار را رعایت كرده و آن را محترم ‌بدارد.

 

4. مجموعه كتابخانه دیجیتال باید ساز و كارهایی برای ارائه  آمار مربوط به میزان استفاده و نیز سایر آمارهایی داشته باشد كه امكان اندازه گیری سودمندی و ثمربخشی آن را بر مبنای روش های استاندارد میسر ‌سازد.

 

5. مجموعه كتابخانه دیجیتال باید، قابلیت سازگاری و میان كنش پذیری با سایر مجموعه های دیجیتال را داشته باشد.

 

6. مجموعه كتابخانه دیجیتال باید به راحتی و روانی در مسیر كار جاری كاربران (كارمندان و كاربران نهایی) قرار گرفته و با آن هماهنگ و همسو باشد. در مواردی كه كاربر نهایی مجاز به همكاری در مجموعه سازی است، لازمست گزینه ها و منوهای ویژه جهت تعامل با كاربر و یا تسهیل در بارگذاری و انتقال آثار پیش بینی شود.

 

7. مجموعه كتابخانه دیجیتال باید ازتداوم پذیری درطول زمان برخوردار باشد.