11 نوامبر 1918، اسنادی از پيامدهای جنگ جهانی اول در جنوب ايران

مقدمه

جنگ جهانی اول، بی شک يکی از بزرگترين رخدادهای جهان بشری است که تأثير آن در کل جهان مقارن خود قابل بررسی و موشکافی است؛ ايران به عنوان سرزمينی که بيشتر دول قدرتمند متخاصم اين جنگ به موقعيت جغرافيايی و اقتصادی آن واقف بودند از جمله دولت هايی بود که با وجود اعلام بی طرفی درگير اين هجمه جهانی شد. نفت و مناطق نفت خيز جنوب از جمله عواملی بود که ايران را به مهره قابل توجه دولت هايی مانند انگليس و روس تبديل کرده بود. دولت انگليس از يک سو به نفت ايران برای بقای صنعتی و نظامی خود نياز داشت و از سوی ديگر از طريق ايران می توانست جلوی حمله های عثمانی را سد کرده و راه خود را برای پيشروی در سرزمين های زير نظارت آن کشور تسهيل کند. عامل ديگر توجه انگليس به خاک ايران، داشتن شاه راهی آبی- خاکی برای پيوستن به نيروهای روسيه در جبهه های شرقی عثمانی بود، انگليس به محض پياده کردن نيروهای هندی انگليسی خود در جنوب، شروع به خريد غله در سطح بسيار وسيعی نمود. روسيه نيز که همواره در دوره های مختلف با ايران تقابل و تعامل داشت برای افزايش نفوذ خود در اين کشور تلاش کرد. اين دو دولت با اقدامات خود، حق بين المللی ايران را در اعلام بی طرفی نقض کردند؛ بدين ترتيب ايران به مدت سه سال گرفتار اشغال نظامی، مداخله های سياسی، قحطی، قاچاق اسلحه و تجزيه سياسی شد.
 هر چند حکومت مرکزی دچار نوعی انفعال در برابر اين دولت ها بود، اما اقشار مختلف مردم ايران که در مناطق مختلف با اين نيروها درگيری و همنشينی اجباري يافته بودند، ساکت نمانده و همگام با اعلام جهاد علمای بزرگ، دست به تقابل زدند از جمله در جنوب چهره هايی مانند: زاير خضر خان تنگستانی، شيخ حسين چاه کوتاهی، رئيس علی دلواری، صولت الدوله، ناصر ديوان کازرونی و آيت الله سيد عبدالحسين لاری عليه قوای اشغالگر قيام کردند.
در اين ميان قيام تنگستانی ها و ايلات خمسه جنوب توانستند برای مدتی ضربات قابل توجهی را به بدنه نظامی انگليسی وارد نماييد. اين مناطق از 1293تا 1297ش. شاهد درگيری های متعدد نيروهای بومی با انگليس بود؛ به طوری که منطقه دلوار تخريب شد، مذاکره با سران عشاير و ايجاد اختلاف در ميان آنها، ايلات فارس و بوشهر را به يک دلمشغولی عظيم برای آن ها تبديل نموده بود.
بررسی هر کدام از حرکت ها و ديدگاه رهبران آنها جای مطالعه و بررسی بسياری دارد که در قالب کلی ايران و جنگ جهانی اول قابل بررسی است.
در راستای بررسی وقايع بر پايه اسناد اداره کل خدمات آرشيوی (گروه ارتباطات آرشيوی) به مناسبت 11 نوامبر 1918 / 1297ش.، سالروز پايان جنگ جهانی اول؛ نمايشگاهی مجازی در برگيرنده 15 عنوان با معرفی 23 برگ سند را در وبگاه سازمان به  پژوهشگران حوزه سند تقديم نموده است.

قسمتی از گزارش تلگرافی از بوشهر به تهران، در خصوص مخالفت انگلیس ها با حضور نیروهای ژاندارمری در منطقه

  • شماره : ۲۸۱-۲۹۰
  • تاریخ : ۲ ثور۱۳۳۳ق./ ۱۲۹۴/۲/۲ش.