14 اردیبهشت سالروز تأسیس نخستین بانک ایرانی (تصاویری از معماری بانک ها)

مقدمه

ظهور بانکداری جدید در ایران به اواسط دورة قاجار و زمان سلطنت ناصرالدین شاه بر می گردد. نخستین بانکی که در ایران اقدام به تأسیس شعبه نمود، بانک شرق جدید بود. این بانک به عنوان شعبه‌ای از بانک کمپانی هند شرقی که مرکز آن در لندن و هندوستان بود و در سال ۱۲۶۷ش. در ایران فعالیت خود را آغاز کرد. شایان گفتن است، در همین سال، امتیازنامة رویتر توسط ناصرالدین‌شاه واگذار شد که یکی از پیامدهای آن تأسیس بانک شاهی در 1269ش. بود. در ابتدای فعالیت این صنعت در ایران الگوی مشخصی برای معماری بانک وجود نداشت و صاحبان بانک برای انجام فعالیت‌های خود از ساختمان‌های مسکونی بهره می گرفتند. در همین راستا ساختمان مسکونی قهرمان میرزا در میدان توپخانه محل فعالیت اولیة بانک شاهی شد.
این ساختمان به دو دلیل مورد توجه بانیان بانک قرار گرفت. اول نزدیکی به کاخ سلطنتی، بازار و مراکز فعالیت های اقتصادی آن روز ایران، و دلیل دیگر نزدیکی به مقر نظامیان بود که به آنان امکان استفاده از نیروی آن‌ها برای محافظت از بانک را می داد.
در سال 1306ش. ساختمان قدیمی تخریب و دو سال پس از آن ساختمان جدید، متناسب با عملکرد بانک، افتتاح شد. ساختمان جدید نخستین بنای مستقل بانکی بود که ویژگی ها و الگوی جدیدی را وارد ساختمان سازی ایران کرد که تا مدت‌ها مورد استفاده معماران قرار می‌گرفت. این ویژگی‌ها عبارت بودند از:
1-ورودی عظیم با یک سر در و تزیینات فراوان؛
2-فضای تقسیم در پشت ورودی، که به صورت مستقیم با سالن اصلی ارتباط داشته و در دو سوی آن پیکان ورودی به فضاهای اداری قرار داشتند؛
3-پله ها که در معماری جدید شخصیت پیدا کرده و از حالت عنصر مخفی در پشت عناصر اصلی ساختمان خارج شدند؛
4-سالن اصلی وسیع با سقفی بلند.
با تصویب لایحة تأسیس بانک ملی، بانکداری در ایران گسترش یافته و ساختمان‌ جدیدی با سبک معماری ملی یا نئوکلاسیک ایرانی و با گرایش های باستانی بنا شد که 4 ویژگی یاد شده در آن به چشم می‌خورد.
معماری سال های آخر دورة پهلوی اول تا آخر دهة سی از معماری اروپا در فاصلة بین دو جنگ جهانی نشأت گرفته بود. در این دوره معماران تحصیل کرده در اروپا به کشور بازگشته و با حضور معماران اروپایی در ایران، ساختمان سازی بانک ها با انقلاب اساسی همراه شد. در این دوره در هر بانکی معمار تحصیل کرده ای به کار گرفته می شد. بانک ها با منابع مالی غنی خود بناهای شاخص خود را در تهران احداث و سپس در سایر نقاط کشور گسترش می‌دادند. استفاده از معمار مشخص در هر بانک باعث شد ساختمان هر بانک شخصیت ویژه‌ای به خود بگیرد.
بانک ها در ساخت بناهای بزرگ و ماندگار اوایل قرن حاضر در ایران پیشرو بودند. دلیل این امر را می توان در منافع مالی بانک ها جستجو کرد. منابع عظیم مالی بانک ها به معماران این توان را می داد اثر برجسته ای را طراحی و اجرا کنند. از سوی دیگر بانک ها بر این عقیده بودند که با بنای باشکوه می‌توان اعتماد مشتریان را جلب کرد.
در این دوره معماران ایرانی تحصیل کرده ای پا به عرصه گذاشتند که از برجسته ترین آن‌ها می‌توان به محسن فروغی، وارطان هوانسیان، هوشنگ سیحون و عبدالعزیز فرمانفرایان اشاره کرد که در بانک‌های ملی، سپه، کار و صادرات به خلق ایده های نو و طراحی ساختمان های جدید اقدام کردند.
14 اردیبهشت، سالروز تأسیس نخستین بانک ایرانی است. به همین مناسبت اداره‌کل خدمات آرشیوی(گروه ارتباطات آرشیوی) 9 عنوان عکس از تصاویر ساختمان و معماری بانک‌های ایرانی را در قالب 11 قطعه تقدیم علاقه مندان به حوزة سند کرده است.