25 فروردین 1335، سالروز ثبت شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه

مقدمه

تهـران بعـد از آنكـه بعنـوان پايتخت انتخاب شد شهر كوچكي بود كه به چند دروازه محصور مي‌شد و جمعيت اندکی هم داشت و وسایل حمل و نقل محدود به گاری، درشکه و کالسکه‌های اختصاصی می‌شد و بیشتر ساکنان شهر  برای تردد، پیاده از سویی به سوی دیگر می­رفتند.

بعدها با گسترش تهران و افزایش جمعیت آن واگن­های اسبی نخستین وسیلة نقلیة عمومی شهر شد. در سال 1298ش. بلژیکی­ها چند خط حمل و نقل ایجاد کردند. آن‌ها با ریل­گذاری معابر عمومی مسافران را سوار واگن اسبی می­کردند. این واگن­ها با گنجایش 100نفری به وسیلة اسب­های قوی هیکل بر روی ریل کشیده می­شدند.

پس از بلژیکی­ها دانمارکی­ها با اتوبوس­های بنزینی چند خط اتوبوسرانی در تهران و شمیران ایجاد کردند و به صورت رسمی وارد عرصة حمل و نقل شهری تهران شدند. در سال 1305 تعدادی اتوبوس از شوروی خریداری و با ورود آن‌ها 8 خط اتوبوسرانی خصوصی در تهران برقرار شد. بدین ترتیب افراد متمکن با خرید اتوبوس و استخدام راننده و پارکابی(شاگرد راننده) وارد عرصة حمل و نقل شهری شدند.

به دلیل نبود ادارة راهنمایی و رانندگی در کشور اتوبوسرانی در سال­های نخستین فعالیت خود مقررات خاصی نداشت. نه مبدأ و نه مقصدی وجود داشت و نه ایستگاهی. با افزایش جمعیت و گسترش شهر به تدریج بر تعداد مسیرها و اتوبوس­ها اضافه و شرکت­های اتوبوسرانی خصوصی بیشتری تأسیس شدند. اما این گسترش مشکلاتی را نیز در پی داشت. از یک سو چون هر خطی متعلق به شرکتی خاص بود در نقاط تلاقی مسیر شرکت­ها بر سر سوارکردن مسافر اختلاف پیش می­آمد. از سوی دیگر صاحبان اتوبوس­ها هر راننده را موظف کرده بودند روزانه مبلغ معینی را به عنوان دخل هر اتوبوس بپردازند. رانندگان برای پرداخت سقف تعیین شده مسافر بیشتری را سوار می­کردند. ازدحام جمعیت، کثیفی اتوبوس­ها، کمبود اتوبوس در برخی مسیرها و قدیمی بودن آن‌ها باعث نارضایتی و البته گرفتاری مسافران می­شد.

تصویب قانون تأسیس شرکت­های اتوبوسرانی عمومی برای رفع این مشکلات صورت گرفت. دولت در لایحه­ای بایک ماده واحده و 12 تبصره پیشنهاد تأسیس چنین شرکتی زیر نظر شهرداری را به مجلس شورای ملی ارائه کرد و مجلس در جلسة 16 بهمن 1331ش. آن را تصویب و وزارت کشور را مسئول تدوین آیین­نامة اجرایی آن کرد.

با وجود تصویب قانون در سال 1331ش. قانون یاد شده چهار سال پس از تصویب آن اجرایی شد. اولین شرکت سهامی اتوبوسرانی عمومی کشور در تهران با عنوان «شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه» با سرمایة 300 میلیون ریالی در 25 فروردین 1335ش. به ثبت رسید و محل آن در ساختمان شهرداری تعیین شد. چنانچه قانون سال 1331 تصریح داشت 51 درصد سهام شرکت به شهرداری تهران تعلق داشت و مابقی به صاحبان شرکت­های خصوصی و اتوبوسداران سابق واگذار شده بود. هیئت مدیرة شرکت نیز از 3 نفر از سهامداران بخش خصوصی سابق و 4 نفر از شهرداری تشکیل شده بود.

25 فروردین 1335 سالروز ثبت شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه است. به همین مناسبت اداره­کل خدمات آرشیوی (گروه ارتباطات آرشیوی) منتخبی از اسناد مرتبط با این شرکت را در 13 عنوان و 31 برگ در وبگاه سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران تقدیم علاقه­ مندان کرده است.