29 آذر، سالروز درگذشت ميرزاحسن رشديه(2)

مقدمه

ميرزاحسن تبريزي، پير معارف، بنيان گذار مدارس به سبك اروپا و پدر آموزش نوين ايران در روز جمعه پنجم رمضان 1278ق. در محلة «چرندآب» تبريز به دنيا آمد. آموزش مقدماتي را در نزد پدرش ملامهدي، از علماي معروف تبريز، و سپس در مكتب خانه دنبال كرد. به دليل برخورداري از هوش و ذكاوت بالا، روحاني مكتب هر سال او را به عنوان «خليفه» انتخاب مي كرد و حسن به كودكان در يادگيري كمك مي كرد.
در هجده سالگي به خواهش اهل محله و به اذن پدر در مسجد امام زادة چرنداب نماز جماعت و پس از آن به منبر رفت. روزي در ميان سخنراني وي، مظفرالدين ميرزا، وليعهد، وارد مجلس شد، ميرزاحسن براي خوشايند وليعهد طرز سخن خود را تغيير داد و در اندك زماني از كردة خود پشيمان شده و از منبر پايين آمده و براي روبرو نشدن با اصرار اهل محل از شهر خارج و در ايروان اقامت كرد.
در مدت زمان اقامت در ايروان با مفهوم مدرسه آشنا شد. رشديه با هدف آشنايي بيشتر با كاركرد مدارس جديد پس از كسب اجازه از پدر راهي مصر و عثماني شد تا اصول آموزش نوين را فراگيرد.
وي در عثماني بخشي از روش ابداعي خود در الفباي صوتي را به تقليد از معلم زبان فرانسه نوشت و سپس به ايروان بازگشت تا مجوز مدرسه اي براي مسلمانان قفقاز را بگيرد و به كودكان آن شهر آموزش دهد. او، نام مدارس تازه تأسيس خود را به پيروي از واژة رشدي كه در عثماني به مدارس ابتدائي اطلاق مي شد «رشديه» ناميد و از آن پس خود نيز به رشديه معروف شد.
به هنگام بازگشت ناصرالدين شاه از سفر سوم به فرنگ و توقف وي در ايروان، رشديه از اين فرصت براي ارائة طرح هاي آموزشي خود بهره گرفت و توانست رضايت شاه را براي راه اندازي مدرسه به سبك جديد دريافت كند. اما، شاه پيش از رسيدن به ايران پشيمان شده و آن را به زمان ديگر موكول كرد. با اين وجود رشديه از هدف خود باز نايستاد و در بدو ورود به تبريز نخستين دبستان ايران را بنا نهاد.
در كنار مشكلاتي نظير تأليف كتاب درسي و آموزش معلمان، اعلان هاي مكتب داران شهر و تهمت بي ديني و بابي گري باعث شد بساط مدرسه برچيده و ميرزاحسن شبانه مجبور به فرار شود و از مسير روسيه راهي مشهد شود. رشديه پس از شش ماه دوباره به تبريز بازگشت و دبستان جديد را در محله اي ديگر بنيان نهاد. مرتبة دوم هم از تبريز متواري و پس از مدتي به شهر بازگشت. اين رفت و آمدها و اقدام به تأسيس دبستان چند بار ديگر صورت گرفت تا آنكه با آمدن امين الدوله به تبريز، مورد حمايت قرار گرفت و تا زمان حضور او كسي متعرض دبستان نشد. با صدراعظمي امين الدوله، رشديه نيز به تهران آمد و با حمايت مالي صدراعظم دبستان خود را در تهران تأسيس كرد.
از رشديه 27 جلد كتاب به جا مانده كه از ميان آن ها مي توان به اين موارد اشاره كرد: بدايه التعليم، كفايت  التعليم، هدايه التعليم، نهايه التعليم و ... او همچنين دو نشريه با نام هاي «مكتب» و «طهران» نيز چاپ كرد.
رشديه با وجود كارشكني هاي بسيار تا زمان درگذشت، از فعاليت براي بهبود نظام آموزشي باز نايستاد و فزون بر شصت سال از عمر خود را وقف فعاليت آموزشي و تدريس و تأليف كرد. وي در 29 آذر 1323ش. پس از چند سال زندگي در قم از دنيا رفت.

اداره كل خدمات آرشيوي(گروه ارتباطات آرشيوي) به همين مناسبت منتخب اسناد مرتبط با وي را در قالب 10 عنوان با معرفي 10 برگ سند و 1 قطعه عكس آماده و تقديم علاقه مندان كرده است.