پنجم اسفند، سالروز تولد پروفسور حسابی
مقدمه
پروفسور سید محمود حسابی، در پنجم اسفند سال 1281 ش.، از پدر و مادری تفرشی، در تهران زاده شد. پس از سپری نمودن چهار سال از دوران كودكی، به همراه خانواده، عازم شامات گردید. در هفت سالگی، تحصیلات ابتدایی را در بیروت در مدرسه كشیشهای فرانسوی، آغاز كرد. همزمان تعلیمات مذهبی و ادبیات فارسی را از مادر خود آموخت. حسابی، حافظ قرآن كریم و دیوانحافظ بود و به بوستان وگلستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی، منشآت قائم مقام، اشرافكامل داشت. شروع تحصیلات متوسطه او مصادف با آغاز جنگ جهانی اول و تعطیلی مدارس فرانسوی زبان بیروت بود. از این رو، پس از دو سال تحصیل در منزل، برای ادامه به كالج آمریكایی بیروت رفت و در سن هفدهسالگی، لیسانس ادبیات، در نوزده سالگی لیسانس بیولوژی، و پس از آن، مدرك مهندسی راه و ساختمان را، اخذ نمود.
پروفسور حسابی در آن زمان، با نقشهكشی و راهسازی، به امرار معاش خانواده، کمك میكرد همچنین، در رشتههای پزشكی، ریاضیات و ستارهشناسی، به تحصیلات آكادمیك پرداخت. شركت راهسازی فرانسوی، كه حسابی در آن، مشغول به كار بود، به پاس قدردانی از زحماتش، وی را، برای ادامه تحصیل، به كشور فرانسه اعزامكرد، و بدین ترتیب، در سال 1304 درجة مهندسی برق را از دانشکدهی برق(اکول سوپریور دو الکتریسیته) و در 1305 مدرک تحصیلات معدن مدرسة عالی معدن پاریس را دریافت کرد. تحصیلات رسمی دکتر حسابی در سال 1306 با دریافت درجة دکترای فیزیک از دانشگاه سوربن فرانسه پایان یافت.
از جمله فعالیتها و خدمات ارزشمند دکتر حسابی میتوان به چند نمونه، اشاره كرد:
مأموریت در وزارت راه و ترابری (طرق و شوارع عامه)، برای تهیه اولین نقشهبرداری علمی، فنی و مهندسیكشور (تهیه نقشه نوین راه ساحلی سراسری میان بنادر خلیج فارس، بندر لنگه به بوشهر)، 1306ش.؛ تأسیس مدرسه مهندسی وزارت راه و تدریس در آن، 1307 ش.؛ تأسیس دارالمعلمین عالی، و تدریس درآن، 1307 ش.؛ ساخت اولین رادیو در كشور، 1307ش.؛ تأسیس دانشسـرای عالی و تدریس در آن، 1308 ش.؛ ایجاد اولین ایستگاه هواشناسی در ایران، 1310ش.؛ نصب و راهاندازی اولین دستگاه رادیولوژی در ایران 1310ش.؛ تعیین ساعت ایران1311ش.؛ تأسیس اولین بیمارستان خصوصی، در ایران، به نام «بیمارستان گوهرشاد» به یاد مادرشان، 1312ش.؛ مأمور وزارت راه، برای ساخت راه تهران به شمشك، جهت معادن ذغالسنگ، 1312ش؛ پیشنهاد و تدوین قانون تأسیس دانشگاه تهران، و تأسیس دانشكده فنی، 1313ش.، و ریاست آن دانشكده تا 1315ش.، و تدریس در آن؛ تأسیس دانشكده علوم، و ریاست آن دانشكده از 1321 تا 1327، و 1330 تا 1336ش.، و تدریس در گروه فیزیك آن دانشكده، تا واپسین روزهای عمر؛ تأسیس مركز عدسیسازی- دیدگانی- اپتیك كاربردی، در دانشكده علوم دانشگاه تهران؛ ماموریت خلع ید از شركت نفت انگلیس در دولت دكتر مصدق؛ اولین رئیس هیئتمدیره، و مدیرعامل شركت ملی نفت ایران؛ وزیر فرهنگ در دولت دكتر مصدق 1330ش.؛ پایهگذاری مدارس عشایری، و تأسیس اولین مدرسه عشایری ایران1330ش.؛ مخالفت با طرح قرارداد ننگین كنسرسیوم، وكاپیتولاسیون در مجلس؛ مخالفت با عضویت دولت ایران در قرارداد سنتو «پاكت بغداد» در مجلس؛ پایهگذاری مؤسسه ژئوفیزیك دانشگاه تهران 1330ش.؛ پایهگذاری مركز تحقیقات، و رأكتور اتمی دانشگاه تهران؛ تأسیس سازمان انرژی اتمی، و عضو هیئت دائمی كمیته بینالمللی هستهای؛ تدوین قانون استاندارد، و تأسیس مؤسسه استاندارد ایران 1333ش.؛ تأسیس اولین رصدخانه نوین در ایران، تأسیس اولین مركز مدرن تعقیب ماهوارهها، در شیراز 1335ش.؛ پایهگذاری مركز مخابرات اسدآباد همدان 1338 ش.؛ تشكیل و ریاست كمیته پژوهشی فضای ایران، و عضو دائمی كمیته بینالمللی فضا 1360 ش.؛ تأسیس انجمن موسیقی ایران؛ مؤسس، و عضو پیوسته فرهنگستان زبان ایران از 1349ش.، تا آخرین روزهای زندگی.
فعالیت در دو نسل كاری، و آموزش 7 نسل استاد و دانشجو، از خدمات ارزنده پروفسور حسابی، به شمار میرود، و در همین راستا، ایشان از سال 1350ش.، به عنوان استاد ممتاز دانشگاه تهران، شناخته شدند. استاد، به چهار زبان زنده دنیا: فرانسه، انگلیسی، آلمانی و عربی مسلط بود، و به زبانهای: سانسكریت، لاتین، یونانی، پهلوی، اوستایی، تركی و ایتالیایی اشراف داشت. در زمینه تحقیق علمی؛ 25 مقاله، رساله و كتاب، از استاد به چاپ رسیده است. «تئوری بینهایت بودن ذرات» ایشان در میان دانشمندان و فیزیكدانان جهان، شناخته شده است. «نشان اوفیسیه دولا لژیون دونور»، و همچنین، نشان «كوماندور دولا لژیون دونور»، بزرگترین نشانهای كشور فرانسه، به ایشان، اهدا گردید. حسابی، تنها شاگرد ایرانی پروفسور اینشتین بود. در طول زندگی با دانشمندان تراز اول جهان، نظیر شرودینگر، بورن، فرمی، دیراك، بوهر، ... و با فلاسفه و ادبایی همچون آندرهژید، برتراند راسل، ... تبادل نظر داشت. ایشان، از سوی جامعه علمی جهان، به عنوان «مرد اول علمی جهان» 1990م. برگزیده شدند، و در كنگره «شصت سال فیزیك ایران« در سال 1366 ملقب به «پدر فیزیك ایران» گردیدند.
پروفسور محمود حسابی، در 12 شهریور 1371 در بیمارستان دانشگاه ژنو، به هنگام معالجه قلبی، بدرود حیات گفتند. مقبره استاد، بنا به خواسته ایشان، در زادگاه خانوادگی، در شهر دانشگاهی تفرش، قرار دارد.
ادارهکل خدمات آرشیوی (گروه ارتباطات آرشیوی)، به مناسبت زادروز دانشمند گرانقدر دکتر محمود حسابی، چهره برجسته علم و فرهنگ معاصر و بنیانگذار فیزیک نوین ایران، نمایشگاهی مجازی شامل 18عنوان و با معرفی 18 برگ سند و 1 قطعه عکس، آمادهسازی و در وبگاه سازمان به علاقهمندان حوزه سند تقدیم نموده است.
- نامه حسن تقی زاده وزیر مالیه به ریاست وزراء در خصوص تعمیر سد شکسته بلوک رامجرد و اشاره به نقشه برداری در سال توسط دکتر حسابی مهندس وزارت فواید عامه
- رونوشت ابلاغ انتصاب دکتر حسابی جهت تدریس فیزیک در مدرسه طب و لابراتوار آن
- گزارش دکتر حسابی و جمال افشار از بازرسی دبیرستان دارالفنون
- صورت ساعت کار و حق الزحمه ممتحنین و کارکنان امتحان مسابقه محصلان اعزامی از جمله دکتر حسابی
- درخواست پرداخت حقوق معوقه دکتر حسابی از محل اضافه اعتبار۱۳۰۷ دارالمعلمین عالی مرکزی
- دستخط دکتر حسابی به وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه و تقاضای معافیت موقت از استعمال لباس رسمی به علت الزام در پوشیدن لباس مشکی
- تصویب اعضای پیوسته فرهنگستان ایران از سوی هیئت وزیران و معرفی غلامحسین رهنما به عنوان یکی از اعضای منتخب
- معرفی دکتر حسابی از سوی دانشگاه تهران جهت شرکت در مجلس یادبود بین المللی سیصدمین سال تولد اسحاق نیوتن در لندن و تقاضای تأمین هزینه سفر و فوق العاده وی از محل اعتبارات دولت
- تقاضای اصلاح بودجه جهت پرداخت حقوق معوقه اسفندماه دکتر حسابی معلم مدرسه مهندسی
- صورت اسامی استادان دانشسرای عالی از جمله دکتر حسابی
- قرارداد استخدام دکتر حسابی در وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه با سمت معلمی فیزیک و پرداخت دویست تومان حقوق وی از محل بودجه مدرسه دارالمعلمین
- تشکیل کمیسیونی متشکل از دکتر شفق، دکتر سیاسی، دکتر حسابی و.... در دانشسرای عالی جهت ایجاد ارتباط بین استادان و دبیران
- صورت اعضای کنتراتی ایرانی وزارت معارف دارای حقوق بالاتر از رتبه هفت
- درخواست وزارت فوائد عامه از وزیر معارف، مبنی بر موافقت با همکاری دکتر حسابی با هیئت اعزامی از سوی شوروی به ایران به منظور مطالعه در مورد رود اترک
- دعوت کارکنان دانشسرای مقدماتی پسران تهران از دکتر حسابی وزیر فرهنگ جهت شرکت در جشن سالروز تاسیس دانشسرا
- گزارش هفتگی مدرسه عالی طب، دواسازی و دندانسازی شامل آمار معلمین
- دستخط دکتر حسابی وزیر فرهنگ به تیمسار سرلشکر عمیدی فرمانده لشکر فارس و ابراز تشکر بابت تهیه مقدمات سفر وی به بویر احمد
- تصویر دکتر محمود حسابی در سال ۱۳۳۰ ش.
نامه حسن تقی زاده وزیر مالیه به ریاست وزراء در خصوص تعمیر سد شکسته بلوک رامجرد و اشاره به نقشه برداری در سال ۱۳۰۷ توسط دکتر حسابی مهندس وزارت فواید عامه
- شماره : -
- تاریخ : ۱۳۱۲/۰۳/۲۱