17 اردیبهشت، تأسيس آرشيو ملی ايران به روايت مطبوعات

مقدمه

آرشیو در ایران پدیده‌ای تازه و نو ظهور نیست، بلكه دارای پیشینه‌ای کهن است و از آنچه در کتاب‌ها نقل شده، چنین برمی‌آید که کشور ما از روزگار فرمانروائی هخامنشیان دارای نهادی با کارکردها و وظایف آرشیو بوده که در هر دوره، با نام‌هایی خاص چون دژ نبشت، خزانه، خزانه اسناد، خزانه حجت، سالنامه، دفترخانه دیوان اعلی و اتاق اسناد (بیوتات) از آن یاد می‌شده است.

بنابراین، هر چند سابقه امور مربوط به اسناد و نگهداری آن‌ها در مخازن دولتی و سلطنتی پیشینه‌ای بس طولانی دارد، اما اندیشه پیدایش بایگانی در مفهوم مدرن آن، به دوران قاجار باز می‌گردد. در اوایل دوره قاجاریه آرشیو در تشكیلات دربار قرار داشت و جزء اداره بیوتات بود، اما از زمان ناصرالدین‌شاه بـا گـسترش سـازمان‌هـای اداری و تولید انبوه اوراق و پرونده‌های راکد، ایجـاد آرشـیو ملـی و مرکـز بایگـانی راکـد کـل کشور به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر تبدیل شد. در طول سال‌های 1280-1309ش. هیئتی فرانسوی و بلژیکی-كه برای اصلاح نظام گمركی به ایران آمده بودند-طرحی برای اصـلاح نظـام بایگـانی کشور بـه اجـرا گذاشـتند و پس از آن برای نخستین‌بار در سال 1309 در هیئـت‌وزیـران مصوبه‌ای برای تشکیل یک مرکـز اسـناد دولتـی تنظیم شد که بر اساس آن وزارت مالیه (دارایی) اختیار گردآوری بخش اعظم قراردادها، امتیازات و اسناد دولتی را در اتاقی واقع در کاخ گلستان با عنوان «مرکز اسناد دولتی» کسب کرد. تصویب لایحه تشکیل «بایگانی کل کشور» در 1338 و تصویب ایجاد مرکز بایگانی راکد در 1343 از دیگر گام‌های زیربنایی برای پایه‌گذاری مرکز اسناد ایران بودند. در نهایت لایحـه تأسیس «سازمان اسناد ملی ایران» به مجلس شورای ملی داده شـد و پـس از بررسـی، قانون تأسیس آن در تاریخ 17 اردیبهشت 1349بـه تـصویب رسـید و بـه دولـت ابـلاغ شـد. بر اساس آن قانون از همان آغاز شورایی با عنوان «شورای اسناد ملی» تشکیل شد که یکی از مهم‌ترین ارکان آرشیو ملی از آغاز تاکنون بوده است.
این سازمان تا سال 1381 به عنوان سازمانی مستقل زیر نظر سازمان امور استخدامی مشغول فعالیت بود، تا این كه در تاریخ 1381/6/9، بر اساس مصوبه شورای عالی اداری، با کتابخانه ملّی ایران ادغام و سازمانی جدید با عنوان «سازمان اسناد و كتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران» به وجود آمد و هر دو نهاد پیشین، در آن به عنوان معاونت‌هایی مستقل، شروع به فعالیت كردند. 
آرشیو ملی ایران (معاونت اسناد ملی) بر اساس قانون وظیفه شناسائی، ارزشیابی، گردآوری اسناد وزارتخانه‌ها، نهادها، سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی و نیز امحای اوراق زائد آن‌ها را بر عهده دارد. اسناد واجد ارزش نگهداری پس از انتقال به آرشیو ملی ضدعفونی، مرمت و آنگاه تنظیم و پردازش و آماده اطلاع‌رسانی و ارائه به پژوهشگران می‌شوند.
   گفتنی است كه، اسناد فهرست‌نویسی شده پس از ورود اطلاعات از طریق وبگاه سازمان قابل جستجو می‌باشند. 
آرشیو ملی دارای چهار اداره‌كل، فراهم‌آوری و ارزشیابی، مرمت و حفاظت، توصیف و پردازش و خدمات آرشیوی است. 
   سازمان اسناد و كتابخانه ملی، 12 نمایندگی استانی و منطقه‌ای در اصفهان، فارس، همدان، بوشهر، یزد، كرمان، سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، مازندران، گیلان، شمال غرب(تبریز) و قزوین دارد كه از جمله مهم‌ترین وظایف آن‌ها شناسائی، ارزشیابی، گردآوری و نگهداری اسناد استان‌ها و ارائه خدمات آرشیوی به مراجعان است. 
آرشیو ملی برای اطلاع‌رسانی همگان از داشته‌های خود و نیز اشاعه اطلاعات، نمایشگاه‌هایی اسنادی در قالب حقیقی، مجازی و سیار برگزار می‌كند. برگزاری همایش‌ها و نشست‌های مرتبط با فعالیت‌های معاونت، از دیگر اقدام‌های به شمار می‌رود. همچنین آرشیو ملی ایران، سعی دارد با دیگر آرشیوها و مراكز اسنادی داخل و خارج از كشور در ارتباط باشد و در این راستا تاكنون با برخی از آن‌ها تفاهم‌نامه‌هایی را در زمینه آرشیو و فعالیت‌های آرشیوی منعقد نموده است.
یادآور می‌شود، آرشیو ملی ایران در سطح بین‌المللی عضو شورای جهانی آرشیو (ایكا) و نیز شاخه شورای منطقه‌ای آن سواربیكا (جنوب و غرب آسیا) است.
اداره‌کل خدمات آرشیوی(گروه ارتباطات آرشیوی) به‌مناسبت پنجاهمین سال تأسیس آرشیو ملی ایران، نمایشگاهی مجازی با عنوان «تأسیس آرشیو ملی ایران به روایت مطبوعات»،  آماده‌سازی و در وبگاه سازمان تقدیم علاقه‌مندان کرده است.