فرا رسیدن ماه مهر، «اسنادی از مدرسه قاجاریه»

مقدمه

نخستین مدارس جدید غیر دولتی در ایران در اوایل سده سیزدهم شمسی، توسط هیأت های مذهبی(مسیحی) اروپایی و امریکایی تأسیس شدند.  به زودی، دامنه تشکیل این مدارس به تهران، اصفهان و برخی دیگر از شهرهای ایران رسید. تلاش خود ایرانیان (دولت و گروه های غیر دولتی) برای تأسیس مدارس ابتدایی جدید بسیار دیر آغاز شد. نخستین مدرسه ابتدایی جدید ایرانی، در سال 1267 ش. (1888م)، یعنی حدود 60 سال پس از تأسیس اولین مدرسه هیأت‌های مذهبی خارجی، با همت میرزا حسن رشدیه در تبریز بنیان نهاده شد. 
   با شروع سلطنت مظفرالدین شاه و صدارت امین الدوله، فضای سیاسی و فرهنگی پایتخت بازتر شد. در چنین شرایطی، رشدیه این امکان را یافت که مدرسه ای نیز در تهران تأسیس کند. چیزی نگذشت که تعداد بیشتری از این گونه مدارس از سوی افراد و گروه های دیگر پایه گذاری شد. با تشکیل انجمن معارف، که متشکل از شخصیت های فرهنگی و سیاسی بود ایجاد و گسترش مدارس جدید سرعت بیشتری به خود گرفت.
    بسیاری از این مدارس مشمول کمک های دولتی قرار گرفتند. در دوره ده ساله قبل از جنبش مشروطه خواهی ده ها مدرسه در تهران، تبریز و شهرهای دیگر توسط انجمن های اجتماعی و فرهنگی و همچنین اشخاص، تأسیس شد. تعدادی از این مدارس، مخصوص آموزش کودکان و نوجوانان، و تعدادی دیگر مخصوص بزرگسالان بود. بنابراین، نظام آموزشی جدید در دوره مظفری با سرعت بیشتری در ایران گسترش پیدا کرد و اقشار و گروه های مختلف را، حداقل در شهرهای بزرگ، در برگرفت. 
   پس از انقلاب مشروطه و در زمان ریاست مشیرالدوله بر وزارت معارف از ‌سال ١٣٢٩ق. برنامه و اهداف اصلی در سه محور تغییر در مدارس متوسطه، کنترل کتاب های مدارس ابتدایی و از همه موارد مهمتر، ایجاد سازوکاری برای مدارس دخترانه جهت تربیت معلم متمرکز بود. پس از مشیرالدوله، حکیم الملک وزیر معارف شد که آن دوره همزمان با شروع جنگ جهانی اول بود که دامنه آن نیز به ایران کشیده شد. در شرایط جنگ، کسی توجهی به معارف و آموزش و پرورش نداشت. با این وجود مدارس خارجی در ایران کار خودشان را رها نکردند. فقط شیرازه نظم و ترتیب مدارس ایرانی از هم فرو پاشیده شد. براساس آمار موجود کل مدارس تهران در ‌سال ١٢٩٧ش. در حدود ٤٠ مدرسه بود. ١٤ مدرسه نیمه تعطیل بودند و بقیه مدارس هم مشکلاتی داشتند. اما قبل از آن که جنگ رسما تمام شود، کابینه دوم وثوق الدوله در مرداد ١٢٩٧ بر سرکار آمد. وزیر معارف، میرزا احمدخان نصیرالدوله بود که در دوره وزارتش بازسازی معارف روند گسترده‌ای به خود گرفت. 
   به مناسبت فرا رسیدن ماه مهر، اداره کل خدمات آرشیوی (گروه ارتباطات آرشیوی) نمایشگاهی مجازی با عنوان «اسنادی از مدرسه قاجاریه» شامل 7 عنوان با معرفی 8 برگ سند را در وبگاه سازمان به نمایش گذاشته است.