30 شهریور 1320 ، سالگرد تشکیل وزارت بهداری

مقدمه

تا پیش از 1283ش.، برای امور بهداشتی، درمانی و پزشکی ایران، قانون و تشکیلاتی وجود نداشت. در آن سال، «مجلس حفظ‌الصحه‌ی دولتی» زیر نظر وزارت معارف تأسیس شد. زیربنای خدمات این مجلس را، 21 بیمارستان با 906 تخت تشکیل می‌داد که از این تعداد، 10 بیمارستان با 650 تخت را مبلغان مسیحی (میسیونرها) اداره می‌کردند. آموزش پزشکی در کشور، با تربیت پزشک در رشته‌ی پزشکی مدرسه‌ی دارالفنون آغاز شد. در 1290ش.، قانون طبابت در مجلس شورای ملی تصویب شد که به موجب آن، تنها گروه‌های خاصی از مردم مانند افسران ارتش و پلیس و کارمندان شرکت نفت ایران و انگلیس، از مراقبت‌های بهداشتی و درمانی برخوردار بودند. 
 در 13م آبان 1305، براساس قانون تمرکز مؤسسات صحی مملکتی، (مصوب مجلس شورای ملی)، کلیه‌ی مؤسسات صحی مملکتی و بلدی و صحیه‌ی نظمیه و مؤسسه‌ی پاستور، در اداره‌کل صحیه متمرکز شد. همچنین، مقرر شد که کلیه‌ی واحدهای وابسته به امر بهداشت، درمان و داروی سراسر کشور، در اداره‌کل صحیه، در وزارت داخله متمرکز شود. رئیس کل این اداره، مسئولیت کلیه‌ی امور بهداشتی ـ درمانی و وظیفه‌ی تهیه‌ی بودجه‌ی تفصیلی و تدوین تشکیلات آن را به عهده گرفت. در 14م اسفند 1306، سعیدخان لقمان‌الملک، به ریاست اداره‌ی صحیه‌ی کل مملکتی منصوب شد. البته اداره‌ی صحیه‌ی ارتش به ریاست کریم آتابای، به طور مستقل به کار خود ادامه می‌داد. 
در 1314ش.، با تصویب فرهنگستان، نام این اداره‌ به «اداره‌کل بهداری ایران» تغییر یافت. در 30م شهریور 1320، ذکاءالملک فروغی، لایحه‌ی تشکیل وزارت‌ بهداری را به مجلس تقدیم کرد. سرانجام در هشتم آبان، در قانون اصلاح بودجه‌ی کل کشور، این اداره به «وزارت بهداری » تبدیل شد. 
قانون وزارت بهداری، در 22م .آذر 1324 به تصویب مجلس شورای ملی رسید. به موجب ماده‌ی اول این قانون، سازمان وزارت بهداری بدین شرح بود: حوزه‌ی وزارتی، شورای عالی بهداشت، بنگاه پاستور، اداره‌کل امور اداری، اداره‌کل فنی، و اداره‌کل امور مالی. مواد دیگر این قانون، به شرح وظایف اداره‌ها و تشکیلات این وزارت می‌پرداخت. با تصویب قانون واگذاری امور بهداری به مردم در 1337 و اصلاحیه‌ی آن در 1343، در مراکز شهرستان‌هائی که به تشخیص وزارت بهداری امکانات اجرائی لازم موجود بود، انجمنی به نام انجمن بهداری برای اداره‌ی امور بهداری تشکیل شد. با تصویب قانون تمرکز و هماهنگی امور درمانی کارمندان دولت (مصوب خرداد 1344)، کلیه‌ی تأسیسات و تجهیزات و نیز اعتبارات درمانی و بهداشتی وزارتخانه‌ها و اداره‌های دولتی و نیمه‌دولتی در اختیار وزارت بهداری قرار گرفت. بدین ترتیب، مدیریت و اداره‌ی مراکز درمانی کشور، سازمان یافت و زیر نظارت وزارت بهداری متمرکز شد. تبصره‌ی 56 قانون بودجه‌ی 1344 کل کشور، به وزارت بهداری این امکان را داد تا امکانات و تجهیزات واحدهای درمانی خود را به مؤسسات شیر و خورشید سرخ ایران، سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی، و بنگاه حمایت از مادران و نوزادان واگذار کند. در اسفند 1347، ساختار جدید وزارت بهداری با پنج معاونت تصویب شد: معاونت طرح، معاونت پارلمانی، معاونت فنی، معاونت اداری و مالی، و معاونت بهداشت و تنظیم خانواده. در 1355، برای تأمین بهداشت و درمان و رفاه اجتماعی، خدمات درمانی و توانبخشی و تأمین اجتماعی، تنظیم خانواده و امور جمعیت، وزارت «بهداری»، به وزارت «بهداری و بهزیستی»، تبدیل شد.
 پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در 1358، دکتر موسی زرگر، وزیر بهداری و بهزیستی، ساختار جدید وزارتخانه را با هفت معاونت ارائه کرد: برنامه‌ریزی و تشکیلات، بهداشت، 
درمان، داروئی و غذائی و آزمایشگاهی، بهزیستی، اداری مالی و هماهنگی آموزشی و
پژوهشی. این نمودار، در 1358 پس از گذراندن مرحله‌ی آزمایشی، به تأیید سازمان امور اداری و استخدامی کشور رسید. پس از تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی، مسئولان برنامه‌ریزی گروه پزشکی، بازنگری برنامه‌های آموزشی گروه پزشکی را آغاز کردند. در 1359ـ1360 امور بهداشتی، درمانی و پزشکی کشور، با مشکلاتی از قبیل کمبود شدید نیروی انسانی و ناهمگونی کمی و کیفی برنامه‌های دانشکده‌های گروه پزشکی رو به رو بود. ازین‌رو برای رفع این نارسایی‌ها، «وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی» با اهداف تربیت نیروی انسانی مطابق با نیازهای جامعه و استفاده‌ی هرچه بیش‌تر از مؤسسات درمانی برای آموزش پزشکی، تشکیل شد. این وزارتخانه، از ادغام دانشکده‌ها و مؤسسات آموزش عالی پزشکی با وزارت بهداری وقت، به وجود آمد.