12 آبان «سالروز تصویب قانون حفظ آثار عتیقه حفاری ها و امکنه تاریخی» (2)

مقدمه

از غنی‌ترین عناصر فرهنگی هر سرزمین که نشانة تمدن نیاکان آن جامعه و شناسنامه‌ای برای بیان موجودیت یک تاریخ است، مجموعه‌های تاریخی و آثار باستانی به جای ماندة آن کشور می‌باشد، که نشانگر حرکت انسان در طول تاریخ و شناسایی هویت و خط فرهنگی هر سرزمینی است.
مشرق زمین نیز با دارا بودن فرهنگ غنی و دستاوردهای تمدنی بسیار، تنها پس از حضور اروپائیان در این سرزمین‌ها در کسوت کاوشگر و باستان‌شناس به اهمیت شناخت، بررسی و حفظ آثار تمدنی و فرهنگ خود پی‌برد. در ایران نیز هم‌زمان با دورة ناصرالدین شاه اولین اقدامات در زمینة حفارهای باستان‌شناسی توسط فرانسوی‌ها صورت پذیرفت و با انعقاد قراردادی امتیاز انحصاری کاوش‌های علمی در این زمینه در تمام ایران در دورة قاجار به فرانسه واگذار شد و در این میان اشیاء عتیقة زیادی به صورت غیرقانونی از کشور خارج گردید. در دورة پهلوی امتیاز انحصاری حفریات باستان‌شناسی فرانسویان در مجلس لغو گردید، اما این عامل نه تنها باعث عدم نقل و انتقال غیرقانونی نگردید، بلکه دامنة‌ فعالیت‌‌ها بیشتر و هیأت‌های علمی حفاری دیگری از انگلیس، آلمان و آمریکا  نیز در کشور به کاوش پرداختند. در سال 1327 ق مرتضي قلي خان صنيع الدوله به رياست وزارت معارف و اوقاف منصوب شد.او نخستين کسي بود که در صدر مشروطيت به فکر تأسيس اداره‌اي جهت سر و سامان دادن به وضع اسفناک حفريات تجاري و آنچه از اين راه نصيب دولت مي شد، افتاد.
ايام رياست وي همزمان بود با کاوش هاي دومورگان فرانسوي در شوش. انديشه هاي صنيع الدوله اما سرانجامي نيافت تا در زمان وزارت مرتضي خان ممتاز الملک و ابراهيم حکيمي در سال هاي 1295 و 1297 ش اداره عتقيقات يا باستان شناسي در ساختمان قديم اداره معارف در شمال مدرسه دارالفنون زير نظر ايرج ميرزا جلال الملک تأسيس شد و نام موزه ملي به خود گرفت. در اين موزه نمايشگاهي با 270قلم شيء به نمايش گذاشته شد. در زمان پهلوي اول بعد از خريد ساختمان هاي عمارت مسعوديه براي وزارت معارف در سال 1304، آثار موزه ي ملي به تالار آيينه عمارت مسعوديه انتقال داده شد. در سال 1304 به همت تعدادي از رجال فرهنگي، انجمن آثار ملي شکل گرفت و اساسنامه آن منتشر شد. بر اساس مواد اين اساسنامه دولت وقت در 25 مهر 1306، آندره گدار فرانسوي را به عنوان مدير باستان شناسي در ايران استخدام کرد. او در سال 1308 در ايران شروع به کار کرد.
  در 12 آبان سال 1309ش. مجلس شورای ملی «قانون و نظامنامة حفظ آثار عتیقه، حفاری‌های باستان‌شناسی، حفظ آثار و امکنة‌تاریخی» را به تصویب رساند که مطابق آن «کلیة آثار صنعتی، ابنیه و اماکنی که تا اختتام دورة‌ سلسلة‌ زندیه در مملکت ایران احداث شده، اعم از منقول و غیر منقول، با رعایت مادة سه این قانون، می‌توان جز آثار ملی ایران محسوب داشت و در تحت نظارت دولت می‌باشد». اما در نظامنامه برای ادامة‌ فعالیت حفاری خارجیان در ایران محدودیتی ایجاد نشد و همچنان امتیازنامه‌های قابل تمدید به آن‌ها داده می‌شد و تنها ادامة‌ عملیات حفاری‌ها با عنوان «زیر نظر دولت ایران» مشخص شده بود. 
در سال 1313ش.، نقشة بناي موزة ايران باستان، توسط آندره گدار آماده و در نهايت موزه ايران باستان در سال 1316ش. ساخته و افتتاح شد. در سال 1343ش. وزارت فرهنگ و هنر تأسيس و مديريت‌هاي مختلفي در قلمرو ميراث فرهنگي همچون اداره‌کل‌ موزه‌ها، مرکز باستان شناسي ايران، دفتر آثار تاريخي، اداره‌کل موزه‌هاي سنتي، موزه ايران باستان، اداره‌کل بناهاي تاريخي، سازمان حفاظت از آثار باستاني و... تشکيل شد.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1358ش. قانونی راجع به جلوگیری از انجام حفاری‌های غیرقانونی به تصویب رسید و سپس در سال 1364ش. قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی کشور به منظور مطالعه در آثار گذشتگان،‌ انجام پژوهش‌های باستان شناسی، ثبت و حفاظت آثار ملی، تعمیر و احیای آثار و بناهای ارزشمند فرهنگی-تاریخی کشور نیز مصوب گردید.
اداره کل خدمات آرشیوی (گروه ارتباطات آرشیوی) به مناسبت 12 آبان 1309ش. سالروز «تصویب قانون و نظامنامة حفظ آثار عتیقه، حفاری‌های باستان‌شناسی، حفظ آثار و امکنة تاریخی» نمایشگاهی با معرفی11 فهرست و 43 برگ سند را به علاقه‌مندان این حوزة تقدیم می‌نماید.

گزارش سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران، در باره عملیات انجام شده و پیشرفت مرمت بنای تاریخی مسجد جامع قزوین، به انضمام عکس‌های پیوست گزارش

  • شماره : ۲۲۰-۲۷۰۷
  • تاریخ : ۱۳۶۲ش.