6 مهر ، روز جهانگردی

مقدمه

«قل سیروا فی­ الارض فانظروا کیف بدا الخلق ...»

]ای رسول به مردم [ بگو: در زمين بگرديد و بنگريد] که خدا[ چگونه آفرينش را آغاز كرده است.

قرآن کریم، سور­ه­ی عنکبوت، آیه­ی 19

پدیده­ی مسافرت را از محلی به محل دیگر و از کشوری به کشور دیگر، بدون در نظر داشتن قصد مهاجرت، اشتغال یا اقامت مستمر، جهانگردی گویند. از دید سازمان ملل «جهانگرد یا گردشگر کسی است که کشوری غیر از کشور محل اقامت خود را مورد بازدید قرار دهد، مشروط بر این­که، این بازدید به منظور احراز هیچ­گونه شغل و کسبی نباشد و حداقل 24 ساعت و حداکثر سه ماه در کشور میزبان توقف نماید و مسافرت او مبنی بر یکی از علل زیر باشد:

تفریح، استراحت، گذراندن تعطیلات، امور خانوادگی، درمان و امور پزشکی، ورزش، امور مذهبی، مأموریت یا شرکت در هم­اندیشی­ها.»

   تاریخچه ­ی جهانگردی را، می­توان به گذشته ­های دور نسبت داد. چنان­که در دوران پیش از اسلام، برخی از یونانیان و رومیان به ایران سفر می­کردند. پاره­ای از آنان چون "هردوت" و "گزنفون" سفرنامه­هائی با موضوع دیدار از ایران نوشته­ اند. در دوران بعد از اسلام نیز، نخستین کسی که از مغرب­زمین به ایران سفر کرد و سفرنامه­ هائی در این باره نوشت "بنیامین تودلای" اسپانیائی بود که در سال 1159م. به کشورهای مختلف از جمله ایران سفر کرده است.

   در گذشته­ های دور، مردانی که شهامت و جسارت رویاروئی با مشکلات را به جان می­خریدند و مدت­های مدیدی در بیابان­ها و صحراها و از میان راه­های پرخطر رد می­شدند تا به شهر و دیاری برسند، سیاح می­نامیدند؛ نظیر ابن بطوطه، ناصر خسرو، مارکوپولو.

   در قرن نوزدهم اصطلاح جهانگرد يا توریست[Tourist] جایگزین سیاح شد. در آن زمان اشراف­زادگان فرانسوی، برای تکمیل تحصیلات و کسب تجربه ­های لازم زندگی مسافرت می­کردند. این جوانان، در آن زمان توریست نامیده می­شدند. بعدها این اصطلاح برای کسانی به کار رفت که برای سرگرمی، وقت­گذرانی و گردش، به فرانسه سفر می­کردند. این اصطلاح، با گذشت زمان به مسافرت خارج از فرانسه نیز تعمیم داده شد و به همه ­ی افرادی که به خارج از کشور محل اقامت خود  مسافرت می­کردند، توریست گفته شد.

   اطلاعات تاریخی، نشان می­دهد که مسافرت برای استراحت و تفریح، از اوایل قرن شانزدهم میلادی شروع شده و نمی­توان انگیزه­ی اصلی سیاحان معروفی چون: ابن بطوطه، واسکودوگوما، کریستف کلمب و مارکوپولو و مانند این­ها را، تفریح و استراحت دانست. اینان، سیاحانی حرفه­ای بودند که برای کشف سرزمین­های جدید، تجارت، ماجراجوئی، شناخت اقوام و ملت­های دیگر و یا زیارت، گام در سفرهای چندین ­ساله می­گذاشتند.

   به دلیل نبود سامانه­ ی حمل و نقل و راه­های ارتباطی مناسب، این سفرها در انحصار تقریبی طبقه­ ی ثروتمند بود و گروه اندکی از مردم، توانائی سفر با انگیزه­ ی گردش داشتند. با ساخت راه­ آهن و استفاده از آن برای ترابری، انقلاب بزرگی در سفرهای تفریحی به وجود آمد. درواقع، می­توان پیدایش راه­ آهن را نقطه­ی عطفی در تاریخ این گونه مسافرت­ها به شمار آورد.

   از طرف دیگر، علاوه بر پیشرفت تشکیلات ارتباطی، توسعه­ی جهانگردی را، می­توان مدیون دو عامل دانست: یکی: تدوین مقررات مربوط به حق مرخصی برای کارمندان و کارگران، و دیگر بالا رفتن سطح زندگی مردم در کشورهای صنعتی، در کنار علاقه­ مندی به آشنائی با وضع زندگی و تاریخ سایر کشورها و ارضای حس کنجکاوی آنان.

   گذشته ­ی تاریخی و شهرت شهرها و جاذبه­ های آن­ها، انگیزه­ی سفر نخستین مسافران تفریحی بوده است. در قرن هفدهم، هجوم مسافران به فرانسه به حدی رسید که "سن موریس"، در سال 1672م. نخستین نشریه ­ی تخصصی جهانگردی را با نام "راهنمای سفر به فرانسه" منتشر کرد. وی در این نشریه، جاذبه­ های مسافرتی شهرهای فرانسه، راه­های ارتباطی برای رسیدن به پاریس و تسهیلات رفاهی کشور خود را معرفی می­کرد.

   جهانگردی به عنوان یک امر اجتماعی، با امور مختلف جامعه مرتبط است. به ­طور کلی جهانگردی، با فرهنگ، فناوري، سیاست، بهداشت، پیشرفت اجتماعی و اقتصاد، ارتباط مستقیم دارد.

سازمان جهانی جهانگردی

این سازمان - که در نوامبر 1974م. تشکیل شد و شهر مادرید را به عنوان مقر دائمی خود برگزید -  ادامه­ ی فعالیت­های قانونی اتحادیه ­ی بین ­المللی سازمان­های رسمی مسافرتی]ایوتوIUOTO= International Union of Official Travel Organization]  را برعهده گرفت. ایوتو، در سال 1925م. به کوشش سازمان جهانگردی هلند در شهر ژنو سوئیس تشکیل شد و فعالیت­های خود را آغاز کرد.

تاریخچه­ ی سازمان­های جهانگردی در ایران

در سال 1314ش.، نخستین بار در ایران اداره­ای به ­نام "اداره­ی جلب سیاحان" در وزارت داخله ایجاد شد که کارهای مختلفی در زمینه­ی جهانگردی انجام می­داد. در سال 1320ش. شورای عالی جهانگردی، جایگزین اداره­ی قبلی شد. در فروردین 1342ش. تأسیس سازمان جلب سیاحان، به تصویب هیئت دولت رسید. یازده سال بعد سازمان یاد شده، در وزارت اطلاعات و جهانگردی ادغام شد و این وزارت­خانه، به صورت رسمی متولی امور گردشگری در کشور گردید.

تا پیش از انقلاب، فعالیت­های جهانگردی در کشور به­وسيله­ي 4 شرکت زیر انجام می­گرفت:

1.شرکت سهامی تأسیسات جهانگردی؛

2.شرکت سهامی گشت¬های ایران؛

3.شرکت سهامی مرکز خانه¬های ایران در خارج؛

4.شرکت سهامی مرکز ورزش¬های زمستانی. 

   شورای انقلاب، در آبان 1358ش. این شرکت­ها را در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ادغام کرد. در سال 1359ش. دفتر ایرانگردی و جهانگردی، زیر نظر این وزرات­خانه تأسیس شد. بعدها سازمان مراکز ایرانگردی و جهانگردی، با عهده دار شدن وظایف چهار شرکت قبلی، شروع به­کارکرد.

   در سال ۱۳۸۲ نمایندگان مجلس شورای اسلامی، قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری را، با ادغام سازمان ایرانگردی و جهانگردی و سازمان میراث فرهنگی سابق، زیر نظر ریاست­جمهوری و با عنوان "سازمان میراث فرهنگی و گردشگری" تصویب کردند.

   در تاریخ فروردین ۱۳۸۵ش. شورای عالی اداری کشور، در یکصدمین جلسه­ی خود، سازمان صنایع دستی کشور را از وزارت صنایع و معادن جدا و به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری الحاق کرد تا این سازمان با عنوان "سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری"، به فعالیت خود ادامه دهد.

روز ششم مهر، روز جهانی جهانگردی است. گروه ارتباطات آرشیوی، به همین مناسبت اسنادی زمینه­ی با موضوع جهانگردی و گردشگری، با 11 عنوان سند در 40 برگ تقدیم علاقه­مندان می­کند. برخی از این اسناد، راجع به قوانین، تصویب­نامه، اساسنامه و تشکیلات سازمانی است. برخی دیگر، مربوط به تسهیلات جهانگردی و تأسیس مهمان­سراست. از دیگر اسناد این مجموعه، می­توان به ارتباط با سازمان­های خارجی برای رفع موانع جهانگردی بین­المللی اشاره کرد. پرسش­نامه­های سازمان جلب سیاحان در باره­ی امکانات شهرها و بررسی آن­ها از نظر تسهیلات برای ارائه­ی خدمات به جهانگردان نیز از دیگر اسنادی است که در این مجموعه نمایش داده شده است.