23 اسفند 1340ش ، درگذشت آیت الله کاشانی

مقدمه

سیدابوالقاسم کاشانی فرزند سیدمصطفی در سال 1264ش. در تهران به دنیا آمد. در 16 سالگی، ایران را به قصد تحصیل علوم دینی در نجف ترک کرد. در 25 سالگی پس از گرفتن اجتهاد خود از مراجع تقلید وقت، قدم در راه مبارزه با استعمار انگلیس نهاد و از علما، فتوای جهاد گرفت. پس از صدور حکم اعدام وی از انگلستان در 30م بهمن 1299ش. و سه روز قبل از کودتای رضاخان، آیت الله وارد تهران شد.
   پس از اشغال ایران به دست متفقین در شهریور 1320ش.، مقامات انگلیسی از نخست وزیری حکم دستگیری و تبعید آیت الله کاشانی را به بهانۀ همکاری با آلمانی ها گرفتند. این حکم، مدتی زندگی مخفی برای آیت الله در پی داشت؛ اما سرانجام در آستانۀ انتخابات دورۀ چهاردهم مجلس، دستگیر و بیست و هشت ماه در زندان های مختلف متفقین زندانی شد. مردم در مقابله با این حرکت، کاشانی را به نمایندگی مجلس انتخاب کردند ولی متفقین حاضر به آزاد کردن وی نشدند. او، کماکان در تبعید ماند تا از فهرست نمایندگان مجلس حذف شد. با اتمام جنگ جهانی دوم، هجده ماه حبس و تبعید پایان یافت. بازگشت از تبعید، رویاروئی با قوام را به دنبال داشت که با هدف زمینه سازی برای استبداد داخلی و استعمار خارجی روی کار آمده بود.
   پس از انتخابات دورۀ شانزدهم، با تجربه ای که از جهاد علیه استعمار انگلیس به دست آورده بود، با درایت و اقتدار در پی بیدار کردن مردم برآمد. در همین راستا و همزمان با اوج گیری نهضت ملی شدن صنعت نفت، مقابله با استعمارگران را سرلوحۀ کار خود قرار داد و با طرح وحدت کشورهای اسلامی، به سرعت مقدمات تشکیل کنگرۀ اسلامی را در تهران فراهم ساخت. وی همچنین، جریان استقلال خواهی مسلمانان را مورد حمایت خود قرار می داد. ارسال پیام تأیید برای جمال عبدالناصر در بحران آبراه سوئز، صدور بیانیه در جریان مبارزۀ مردم تونس علیه فرانسه و اعتراض به تشکیل رژیم صهیونیستی در فلسطین، از جملۀ اقدامات انجام شده در این راستاست.
   کاشانی را، می توان وزنۀ اصلی نهضت ملی شدن صنعت نفت به شمار آورد. موضع گیری های ایشان، روحانیون بنام را نیز با نهضت همگام کرد. آیات عظام: خوانساری، محلاتی و شاهرودی، از جملۀ روحانیانی بودند که از ملی شدن نفت حمایت کردند. آیت الله کاشانی در کنار زدن نخست وزیر رزم آرا، نقش برجسته ای ایفا کرد و از مخالفان نخست وزیری وی بود. ترور رزم آرا به دست فدائیان اسلام، زمینه را برای طرح مقتدرانۀ ملی شدن نفت در مجلس فراهم کرد و نفت ایران، در 29م اسفند 1329ش. ملی اعلام شد.
   کودتای 28م مرداد 1332ش.- که با هدف مقابله با نهضت ملی شدن صنعت نفت در ایران اجرا شد- به برکناری محمد مصدق از نخست وزیری انجامید. پس از این کودتا، شاه به ایران بازگشت و دیکتاتوری بلامنازع در ایران به وجود آورد که انزوای آیت الله سیدابولقاسم کاشانی، رهبر مذهبی نهضت را نیز در پی داشت. در ادامۀ این وضعیت، ایشان به مرور خانه نشین شد و لب به شکایت گشود. اعلامیه های وی در اعتراض به اقدامات خودسرانۀ نخست وزیر، برقراری حکومت فساد و حضور دوبارۀ استعماگران در کشور، مؤید این نکته است. 
   سرانجام این روحانی مبارز در 23م اسفند 1340ش. و پس از گذراندن زندان و تبعید و دورۀ بیماری، چشم از جهان فرو بست. گروه ارتباطات آرشیوی، به همین مناسبت اسناد مربوط به ایشان را در 25 عنوان سند 26 برگی، تقدیم علاقه مندان می کند. اسناد مذکور، شامل اعلامیه ها و نامه های آیت الله، اخبار روزنامه ها، گزارش های شهربانی و ژاندارمری از فعالیت و سخنرانی های ایشان و حمایت مردم است.