قيام پانزدهم خرداد 1342

مقدمه

دخالت‌های پنهان و آشكار بیگانگان به‌ویژه آمریكا و اسرائیل در عصر پهلوی دوم در سیاست‌گذاری‌های كلان و دستگاه‌های تصمیم‌گیر دولت و نفوذ روز‌افزون بهائیت در اركان اجرایی كشور، و همچنین جهت‌گیری‌های غیر قانونی و ضد اسلامی رژیم در نادیده گرفتن قانون و زدودن مذهب از چهره جامعه و كم‌رنگ كردن نقش دین و دینداری در نهادهای اجتماعی، رفته‌رفته حوزه‌‌های علمیه و علمای دینی به‌خصوص امام‌خمینی(ره) را به صحنه مبارزه با این قبیل اقدام‌ها كشاند. این رویاروئی، در سال 1341 با تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی ظهور پیدا كرد، و در آن میان امام‌خمینی و دیگر علما، در حركتی هماهنگ خواستار لغو آن لایحه شدند. مواضع قاطع امام‌خمینی و علما، سرانجام دولت علم را ناگزیر به عقب‌نشینی و لغو لایحه كرد. اما رژیم- كه ناچار به اجرای سیاست‌های دیكته كرده امریكا بود- این بار لوایح شش‌گانه را مطرح ساخت و شخص شاه برای اجرای این برنامه به صحنه آمد. در این مقطع نیز امام‌خمینی و علما، ساكت ننشستند و معترضانه، نماز‌های جماعت را در ماه رمضان تعطیل كردند. اما پافشاری رژیم بر مواضع خود، باعث گردید تا امام‌خمینی نوروز سال 1342ش. را عزای عمومی اعلام كند. مأموران رژیم، برای ترساندن علما و روحانیان و واداشتن آنان به عقب‌نشینی، در 2م فروردین 1342 به مدرسه فیضیه یورش بردند و چند نفر از طلبه‌ها را شهید، و شمار زیادی از آنان را زخمی كردند. 
به دنبال این حادثه، مبارزات امام‌خمینی با رژیم وارد مرحله تازه‌ای شد. حضرت امام‌ در پیام‌های خود، اقدام وحشیانه رژیم را به واقعه كربلا تشبیه، و تقیه را حرام اعلام كرد. از سوی دیگر، آیات عظام حوزه‌های ایران و عراق همچون حكیم، خوئی، مرعشی نجفی و میلانی، پشتیبانی یكپارچه خود را از مبارزات امام و محكوم كردن جنایت‌های رژیم، اعلام داشتند. 
با نزدیك شدن ایام سوگواری امام‌حسین(ع) در ماه محرم و حضور گسترده قشرهای مختلف مردم در سراسر كشور در آئین‌های سوگواری، امام‌خمینی با طرح‌ریزی برنامه‌های ویژه مبارزاتی، بهره‌گیری لازم را از فرصت پیش آمده، مغتنم شمرد. برای نمونه، كوشید همبستگی بیش‌تری میان هیئت‌های عزاداری تهران برقرار سازد تا بدین‌وسیله روز عاشورا یعنی سالروز شهادت امام سوم شیعیان را، به تظاهرات عظیمی علیه رژیم تبدیل نماید. افزون بر این، در صدد برآمد تا با بهره‌گیری از شبكه گسترده واعظان و طلاب دینی كه هر سال به مناسبت ماه محرم به نمایندگی از مراجع تقلید برای سخنرانی و تبلیغ به اغلب شهرها و روستاهای ایران اعزام می‌شدند، دامنه مبارزه انقلابی خود را علیه رژیم به جای‌جای كشور گسترش دهد. از این رو، طی پیامی خطاب به واعظان، گویندگان دینی و هیئت‌های مذهبی، از آنان خواست، علیه اقدام‌ها و جنایت‌های رژیم بی‌محابا افشاگری كنند.
از طرفی، امام‌ با سركشی به هیئت‌های عزاداری شهر قم، آن‌ها را برای ورود به عرصه مبارزه تشویق و ترغیب می‌كرد.
در گرماگرم مبارزات مردمی به رهبری امام‌خمینی، دستگاه امنیتی رژیم نیز، با همكاری نیروهای نظامی و انتظامی، خود را برای مقابله با حركت‌های پیش‌بینی نشده مردمی آماده می‌كرد.
در 13م خرداد 1342 همزمان با عاشورای حسینی،‌ در تهران تظاهرات بی‌سابقه، گسترده و باشكوهی، به همت یاران امام و با شركت قشرهای مختلف مردم، از مسجد حاج ابوالفتح تا دانشگاه تهران برپا گردید. در آن تظاهرات، مردم عكس‌های امام‌خمینی را بر روی علم‌ها نصب كردند و در حمایت از ایشان شعار دادند و در یادبود حادثه فیضیه، روضه و نوحه خواندند و در مسیر بازگشت خود، در مقابل كاخ مرمر (محل استقرار شاه) ندای «مرگ بر دیكتاتور» سر دادند.
   امام‌خمینی نیز، در عصر عاشورا در اجتماع گسترده و باشكوه عزاداران در مدرسه فیضیه، در سخنرانی تاریخی خود، با سرزنش شاه، از تسلط آمریكا و فرقه بهائیت بر اركان كشور و همچنین روابط پنهانی رژیم با اسرائیل، پرده برداشت.
   سه روز پس از تظاهرات شكوهمند مردم تهران و سخنرانی تاریخی امام، در سحرگاه 15م خرداد 1342، مأموران رژیم به خانه امام‌خمینی یورش بردند و ایشان به تهران منتقل کردند. همزمان با دستگیری امام، شماری از علما و وعاظ نیز در تهران و برخی از شهرها دستگیر شدند. پخش خبر دستگیری امام‌خمینی در قم، تهران و دیگر شهرها، خشم مردم را برانگیخت و زمینه‌ساز قیام 15م خرداد شد. 
مردم مؤمن و انقلابی شهر قم، با شنیدن خبر ناگوار دستگیری امام، در حرم حضرت معصومه(س) گرد آمدند. آن‌گاه به سمت خیابان‌های شهر روانه شدند و به تظاهرات پرداختند. درگیری مردم با نیروهای رژیم در خیابان‌های اطراف حرم مطهر، تا غروب آفتاب ادامه یافت‌ و به كشته شدن جمع كثیری از مردم حق‌طلب انجامید. در این میان، هواپیماهای جنگی هم، برای گرفتن زهر چشم بیش‌تر از مردم، دیوار صوتی را بر فراز شهر شكستند. 
در تهران‌ نیز، تظاهرات گسترده‌ای در جای‌جای شهر به‌ویژه در مناطق مركزی و بازار رخ داد كه با تیراندازی مأموران، شمار كثیری به خاك و خون كشیده شدند. شایان گفتن است كه در همان روز، جمعیت زیادی از مردم ورامین و همچنین شماری از اهالی کَن، با شنیدن خبر دستگیری امام‌خمینی، کفن‌ پوشیدند و با شعار «یا مرگ یا خمینی»، روانه تهران شدند که در طول راه، بر اثر تیراندازی نیروهای نظامی، شمار چشمگیری از آنان شهید و زخمی شدند.
   در شهر شیراز نیز، تظاهراتی برپا شد. افزون بر آن، در مشهد، تبریز، خمین، كاشان و دیگر شهرهای ایران اعتراضاتی صورت گرفت كه به برقراری حكومت نظامی در تهران و شیراز انجامید. به دنبال این رخدادها، حوزه‌های علمیه داخل و خارج كشور، با صدور اعلامیه و تلگراف، جنایات رژیم را به‌شدت محکوم کردند و با حمایت از مبارزه امام‌، خواستار آزادی هرچه سریع‌تر ایشان و دیگر علمای بازداشتی شدند. 
قیام 15م خرداد، در مطبوعات خارجی هم بازتاب فراگیری یافت و آن‌ها نیز به صورت‌های مختلف و با توجه ویژه، از آن رویداد تلخ نام بردند. 
قیام دینی و مردمی پانزدهم خرداد، آثار و پیامدهای گوناگونی داشت كه از آن میان، می‌توان موارد زیر را برشمرد:
1. رهبری حرکت‌های مخالف رژیم را، به مذهبی‌ها منتقل کرد و در صدر آن، رهبری امام‌خمینی تثبیت گردید.
 2. کشتار مردم در قیام 15م خرداد، چهره مزورانه شاه را برملا كرد. مردم پس از این رخداد تاریخی، به رهنمودها و راهكارهای بظاهراصلاح‌طلبانه رژیم پشت کردند و سرنگونی نظام سلطنتی را خواستار شدند. 
3. بعد از قیام 15م خرداد، طرد همه قدرت‌های بیگانه از ایران، مورد توجه عموم مردم انقلابی قرار گرفت.
 4. قدرت مذهب در بسیج فراگیر مردم و مقاومت در برابر برنامه‏هاى نامشروع رژیم، آشكار گردید.
مبارزات امام‌خمینی، پس از آزادی وی در سال 1343 همچنان ادامه یافت و ایشان، ضمن پافشاری بر مواضع انقلابی خود، حاضر به سازش با رژیم نشد. با تصویب قانون كاپیتولاسیون و آگاهی امام‌خمینی از اقدام اسارت‌بار دستگاه حاكم، دیگربار مبارزه ملت ایران به رهبری ایشان، اوج گرفت. امام‌خمینی، در روز 4م آبان 43، سالروز میلاد با سعادت فاطمه زهرا(س)، در یك سخنرانی مهم و تاریخی در منزلش در قم، به‌شدت اقدام خائنانه رژیم را به باد انتقاد گرفت. افزون بر آن، اعلامیه‌ای خطاب به ملت ایران صادر كرد كه به‌سرعت در شهر تهران پخش گردید. 
رژیم كه وجود رهبری آگاه، هوشیار، شجاع، سازش‌ناپذیر و دارای راهبرد مبارزاتی و نفوذ مردمی را برنمی‌تافت و در چنان فضائی قادر به اجرای سیاست‌های آمریكا نبود، تصمیم به تبعید امام گرفت. از آن رو، در 13م آبان‌ماه 1343، با در نظرگرفتن تدابیر شدید امنیتی، امام را دستگیر كرد و به كشور تركیه تبعید ساخت ... .
نمایشگاه پیش‌رو، به معرفی 34 عنوان سند می‌پردازد و در آن، تلاش شده تا سیر مبارزاتی امام‌خمینی(ره)  و حمایتهای مردمی از ایشان در قیام 15م خرداد تا هنگام تبعید ایشان در13م آبان 1343، به تصویر كشیده شود. 

متن تلگراف امام‌ خميني (ره) به آيات عظام تهران

  • شماره : ۲۹۱۰۰۳۶۹۰
  • تاریخ : ۱۳۴۲