11 آذر ، روز شهادت میرزا کوچک خان جنگلی

مقدمه

یونس استادسرائی معروف به میرزاكوچك‌خان جنگلی، در سال 1257 ش. در یكی از محله‌های فومنات، در خانه میرزابزرگ چشم به جهان گشود.
وی، تحصیلات ابتدائی خود را در مدرسه‌های علمیه صالح‌آباد و جامع رشت گذراند و برای ادامه تحصیل به قزوین و تهران سفر كرد. در همان ایام بود كه با اندیشه‌های آیت‌الله مدرس و مشروطه‌خواهان آشنا و با آن‌ها همراه شد. 
میرزا كوچك‌خان، دردوران مشروطه در كنار انقلابیان شمال فعالیت می‌كرد وی پس از فتح قزوین به دست روس‌ها مدتی از رشت تبعید شد.
میرزا در پایان تبعید در سال 1293ش.  به رشت برگشت، بسیاری از آرمان‌های مشروطه را بر باد رفته دید. حضور نظامیان روس در منطقه و ستم آن‌ها بر مردم باعث شد كه وی دست به حركتی جدید بزند و علاوه ‌بر مطالبه آرمان‌های آزادی‌خواهان مشروطه،  به آزادی گیلان از نفوذ نظامیان نیز بیندیشد. با این آرمان، حركت نوینی در شمال ایران رقم زد كه به نهضت جنگل موسوم شد.
در یك نگاه كلی، حركت و جنبش شكل گرفته به رهبری میرزا كوچك‌خان را در شمال ایران می‌توان به دو دوره تقسیم كرد:
دوره نخست: از اجتماع اولیه یاران میرزا در كنار وی در فومنات شروع شد. در این دوره، نیروهای فعال روس در شمال، بارها در صدد نابودی این جنبش برآمدند. از مشخصات این دوره، آن  است كه هئیتی به ‌نام «هئیت اتحاد اسلام» تشكیل دادند كه اداره امور مناطق مختلف و تصمیم‌گیری‌های كلی نهضت را بر عهده داشت. این هئیت، هدف خود را اخراج بیگانه، رفع بی‌عدالتی ، مبارزه با خودكامگی و استبداد و برقراری دولتی مردمی، معرفی كرد. 
حكومت مركزی در این دوره، به ‌طور كج‌دار و مریز با این حركت رفتار می‌كرد و به ‌طور عملی قشون‌كشی علیه این حركت نداشت و با آن‌ها مراوداتی نیز برقرار كرده بود.
بعد از انقلاب بلشویكی روسیه، نیروهای روسیه، از ایران خارج شدند و نهضت جنگل هم تسهیلاتی برای خروج آن‌ها فراهم كرد. اما آخرین گروه با انگلیسی‌ها متحد شدند و تصمیم گرفتند به قفقاز بروند و با حكومت مقابله كنند و از میرزا تقاضای همراهی كردند اما عدم همراهی وی باعث درگیری دو گروه شد .
درگیری دو گروه منجر به شكست جنگلی‌ها شد اما دوباره پس از مدتی توانستند تجدید قوا كنند.
 دوره دوم: از عمده‌ترین مشخصات این دوره روی‌كرد میرزا به شوروی می‌باشد. در این دوره میرزا در مكاتبات، عنوان رئیس جمهور داشت.
با بروز اختلاف بین بلشویك‌ها، میرزا با ارسال پیامی به لنین، اعلام كرد: مردم ایران حكومت بیگانه را نخواهند پذیرفت و به نشانه اعتراض، رشت را به مقصد صومعه‌سرا ترك كرد.
در 9م مرداد 1299ش. طرفداران شوروی با حمایت فرمانده قوای مسلح خود، علیه میرزا دست به كودتا زدند و همه طرفداران وی را بازداشت كردند.
آن‌ها، دولت جدیدی معرفی كردند كه در آن، احسان‌الله‌خان سركمیسر و كمیسر خارجه معرفی شد. هرچند مدتی بعد كمونیست‌ها دوباره با میرزا از در آشتی درآ مدند، اما این آشتی دیری نپائید و با قتل حیدرخان عمواوغلی از هم پاشید.
حكومت مركزی ایران با اعزام سپاهی به فرماندهی رضاخان و پس از درگیر‌های متعدد توانست نیروهای جنگل را شكست دهد. نیروهای میرزا كشته یا پراكنده شدند و عده‌ای همراه وی به كوه‌های خلخال پناه بردند. ولی سرما و برف، آن‌ها را گرفتار كرد و در 11م آذر 1300ش. میرزا در همان كوه‌ها از چنگال سرما از پای درآمد. سرِ وی به ‌دست یكی از همراهانش به ‌نام رضا اشكستانی از تن جدا و به فرماندهان نظامی تسلیم شد.
سرِ میرزا تا مدت‌ها در محل«انبار نفت نوبل» در مجاورت سربازخانه رشت، در معرض دید بود. سرانجام سر و تن میرزا كوچك‌خان در محلی موسوم به «سلیمان داراب»، به خاك سپرده شد.
گروه ارتباطات آرشیوی، به مناسبت سالگرد شهادت میرزا كوچك خان، منتخبی از اسناد نهضت جنگل را با محوریت میرزا كوچك‌خان، در معرض دید مشتاقان قرار داده است.