12خرداد، سالروز تصویب قانون بلدیه

مقدمه

 بلدیه را میتوان نخستین گام ایرانیان برای تشکیل یک نهاد رسمی برای مدیریت شهری در قالب نظام جدید اداری در ایران قلمداد کرد که در پایتخت و چند شهر بزرگ کشور اجرا شد. این واژه از دو کلمۀ «بلدی» و «ه» تشکیل شده است که نگهبان بلد و حافظ نظم است و دهخدا آن را چنین تعریف کرده است: «مؤسسهای در هر شهر که به کار نظافت و خوبی آب و نان و چراغ و سوخت و خواروبار و صحت نظر دارد.». این واژه، در سال 1314 ش. و با تصویب فرهنگستان زبان و ادب فارسی به شهرداری تبدیل شد.

   سابقۀ ایجاد نهادی برای انجام امور شهری در ایران بعد از اسلام، به دورۀ حکومت عباسیان باز میگردد. در این دوره وظایف نهادهائی همچون شهرداری، نیروی انتظامی، دادگستری، اصناف، سازمان آب، ادارۀ اماکن، تعزیرات حکومتی، سازمان بهداشت و ادارۀ غله بر عهدۀ نهاد حسبه بود. این نهاد زیر نظر مستقیم محتسب و حاکم شهر فعالیت میکرد.

   در دورۀ قاجار، سفرهای ناصرالدینشاه به فرنگ، وی را با ساختار شهری آنجا آشنا کرد و پس از بازگشت دستور داد با حل مشکلات مربوط به روشنائی، نظافت و امور شهری، وضع شهرها در ایران بهبود یابد. در زمان برپائي دارالخلافۀ ناصری، کوچهها و خیابانهای پایتخت خاکی بود و شهر فاقد امکانات، خدمات شهری و روشنائی بود. شاه قاجار، برای رسیدن به هدف، میرزاعباسخان مهندسباشی، یکی از محصلان اعزامی دولت به فرانسه، را به ایران دعوت و مسئول این کار کرد. میرزاعباس در نخستین قدم به ساماندهی بازار تهران پرداخت که با اعتراض وسیع بازاریان روبرو شد و شاه برای پایان دادن به اغتشاشات، نهاد تازه تأسیس را تعطیل کرد. با این عمل، اولین گام ادارۀ امور شهری به سبک جدید با شکست مواجه شد.

   در دورههای بعد، پس از فتح تهران و آغاز مشروطیت، گامهای جدیدی در راستای ادارۀ شهر به سبک غربی در ایران برداشته شد. در همین راستا مشروطهطلبان تصمیم گرفتند به صورت اصولی اوضاع شهر تهران را ساماندهی و کسی را برای ریاست شهر منصوب نمایند تا مسئول اجرای امور شهری باشد. این تفکر، مقدمۀ تأسیس نهادی با عنوان بلدیه در ایران شد.

   هدف اولیۀ از ایجاد بلدیه، حفظ منافع شهرها و شهروندان، ادارۀ دارائیهای منقول و غیرمنقول، ساخت و تجهیز و نظافت معابر شهری، ایجاد تسهیلات برای دسترسی آسان مردم به مواد غذائی و . . . بود. مجلس شورای ملی، برای دستیابی به آن، محمدخان قاجار دولو را مأمور تدوین نظامنامۀ بلدیه کرد. او جزوهای در خصوص وظایف و محدودۀ فعالیتها و اختیارات بلدیه با ترجمه و اقتباس از قوانین شهرداریهای فرانسه و بلژیک تدوین کرد. این نظامنامه، در دورۀ محمدعلیشاه، در 5 فصل و 108 ماده در بیستم ربیعثانی 1325ق./ 12م خرداد 1286ش. به تصویب مجلس شورای ملی رسید و نام‌گذاری بسیاری از خیابانها و کوچههای شهر، شمارهگذاری خانهها و دکانها، تأمین روشنائی در شب، رساندن آب آشامیدنی به خانهها، نظافت و آبپاشی خیابانها نیز از همان زمان آغاز شد. بر اساس قانون یاد شده، رئیس بلدیه، منتخب و تابع انجمن بلدیه است و وظایف و اختیارات وی، تحقق بخشیدن به حقوق اساسی شهروندان بود که به دلایلی مانند کارشکنی داخلی و وجود حکومت استبدادی پایمال شده بود.

   گروه ارتباطات آرشیوی، به مناسبت 12م خرداد، سالروز تصویب اولین قانون بلدیه در ایران، در اين نمايشگاه، منتخبی از اسناد بلدیۀ دورۀ قاجار را آماده و به علاقهمندان سند ارائه کرده است.

نظام­نامۀ مفتشین ادارۀ بلدیه

  • شماره : ۲۹۳۰۰۴۵۴۳
  • تاریخ :