6 تیرماه 1353ش. تصویب قانون فرهنگستان‌های ایران
مقدمه
یکی از ارکان مهم تشکیل دهندة هر زبان واژگان آن است، ورود علوم جدید، اکتشافات و ارتباط با سایر زبان ها، واژگان جدید و بیگانه‌ایی را در زبان‌هاي رسمی همچون فارسي وارد می نماید. از اين‌رو، وظيفة فرهیختگان هر کشور است که آن‌ها را بومی‌سازی کنند؛ تا ارکان زبان آسیب نبیند.
زبان فارسی، از یک سو با رواج زبان عربی به عنوان زبان اول دنیای اسلام، پذیرای واژگان بسیار شد؛ و از دیگر سو، ارتباط با اروپا حجم وسیعی از واژگان را وارد آن كرد که نیاز به بومی‌سازی و هماهنگی با ساختار زبان فارسی داشت و این نیاز، از همان روزهاي آغازین ورود لغات محسوس بود.
بنابراين، تلاش برای معادل‌سازی و پیرایش زبان فارسی از واژگان بیگان همواره وجود داشته است، اما؛ به شکل رسمی و سازمان یافته، انجمن‌های ادبی عصر قاجار را بايد پیشگام این امر مهم دانست.
فکر تأسیس سازمانی رسمی با عنوان فرهنگستان به سال 1313ش. باز می‌گردد که گروهی از دوستداران ادب فارسی در پی حراست از این زبان در برابر واژگان غير فارسي برآمدند. از سال 1313ش. وزارت معارف با گردآوری گروهی از اهل فن، انجمن‌هایی متشکل از کارشناسان را ايجاد كه به آکادمی طبی معروف شد، در حقیقت می‌توان آن را فرهنگستان اول دانست. این انجمن با برگزیدن واژة «فرهنگستان» در برابر «آکادمی» کار خود را با حضور اعضا که بیشتر پزشک بودند، آغاز نمود. بدین ترتیب اولین فرهنگستان ایران در 29 اردیبهشت 1314 تشکیل شد.
این فرهنگستان بر اساس فضای سیاسی حاکم، بیشتر تلاش خود را صرف برگزیدن واژگان معادل برای اصطلاحات و واژگان بیگانه می‌کرد در حقیقت بيشتر نقش مهارکنندگی و بازدارنده داشت.
فرهنگستان اول در بهمن 1315ش.- با تدوین نظامنامه راه‌ها و ضوابط معادل‌سازی- توانست با انتخاب بیش از بيست هزار واژه که مورد اقبال عمومی نیز قرار گرفت، نقش مهمی را در حراست از زبان فارسی ایفا کند. این فرهنگستان در سال 1320 ش. تعطیل شد.
در سال 1342ش. استاد محمد مقدم پایه‌گذار گروه آموزشی زبان‌شناسی، نسبت به حضور واژگان بیگانه هشدار داد؛ و در رسانه‌ها نیز بحث‌هاي بسیاری دربارۀ لزوم حراست از زبان پُرمایۀ فارسی و پروراندن آن برای جواب‌گویی، به مقتضای پیشرفت‌های علمی و فنّی جدید، درگرفت. با این مقدّمات، زمینۀ بازگشایی فرهنگستان فراهم شد و سرانجام در پنجم مرداد سال 1347 فرهنگستان زبان ایران (فرهنگستان دوم) تأسیس شد. در این دوره، فرهنگستان در پی تشكیل جلسه‌های شورای خود در سال 1349، چهار پژوهشكدۀ واژه‌گزینی، گردآوری واژه‌های فارسی، زبان‌های باستانی و میانه و دستور را، به همّت وزیر فرهنگ و هنر و ده نفر از اعضای پیوسته ایجاد كرد كه تا سال 1357 دایر بود. بنابراين، این فرهنگستان، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران برای مدّت كوتاهی فعّال بود؛ سپس در سال 1360 با ادغام یازده مركز و سازمان تحقیقاتی كه فرهنگستان دوم نیز جزو آن‌ها بود، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی) پدید آمد.
سرانجام نيز، در سال 1369ش. فرهنگستان زبان فارسی بار دیگر با رسالت پیرایش و حفظ اصالت زبان فارسی با حضور فرهیختگان و اندیشمندان زبان فارسی کار خود را از سر گرفت.
اداره كل اطلاع‌رساني و ارتباطات (گروه ارتباطات آرشيوي) به مناسبت تصويب قانون فرهنگستان‌هاي ايران در 6 تير 1353 نمايشگاهي مجازي، شامل 7 عنوان با معرفي 18 برگ سند، در اين زمينه آماده نموده كه در وبگاه سازمان به علاقه‌مندان تقديم مي‌شود.
- بخشنامة وزارت دارائی، در خصوص تصویب برابرهای برگزیده شدة سی و هفت ترکیب عربی به‌کار رفته در نامه‌ها، در جلسه‌های عمومی فرهنگستان، همراه فهرست واژگان
- ابلاغ بخشنامة وزارت مالیه در خصوص لغات و اصطلاحات جدید راجع به نیروی دریایی
- ابلاغ بخشنامة نخست‌وزیری در خصوص به کارگیری اصلاحات ورزش فوتبال مصوب فرهنگستان
- ابلاغ بخشنامة نخست‌وزیری، در‌خصوص اعلام برابرهاي چهل و یک واژه از اصطلاحات دادگستری مصوب فرهنگستان از سوی وازرت دارایی؛
- نظامنامة بازبینی در اصطلاحات علمی برای اجرای مادة دوم اساسنامة فرهنگستان
- اساسنامة فرهنگستان ایران مصوب خرداد۱۳۱۴ش.
- حکم انتصاب ميرزا‌ابوالحسن‌خان فروغي، به سمت عضويت پيوستة فرهنگسنتان ايران
