21 اسفند روز بزرگداشت نظامی گنجوی

مقدمه

حکیم جمال الدین ابومحمد الیاس بن یوسف بن زکی بن موید متخلص به نظامی، شاعر معروف ایرانی قرن ششم هجری است. تاریخ دقیقی از تولد و شرح زندگیش در دست نیست با توجه به اشعار و ادبیات موجود در کتاب­هایش محققان اطلاعاتی استخراج کرده­اند. از این رو گفته شده پدرش یوسف و مادرش رئیسه نام داشت و اصالتش به عراق عجم، قم و یا تفرش نسبت داده شده است. نظامی در گنجه متولد شد. پژوهشگرانی مثل سعید نفیسی تولد وی را به سال­های 540 و مصاحب به 535 ق. نسبت داده­اند.

نظامی از دانش‌های رایج روزگار خویش (علوم ادبی، نجوم، علوم اسلامی و زبان عرب) آگاهی وسیع داشته و این خصوصیت از شعر او به‌روشنی دانسته می‌شود.

معروف‌ترین و مهم‌ترین اثر نظامی خمسه یا پنج گنج نام دارد که شامل مخزن الاسرار، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، هفت پیکر و اسکندرنامه است  و شاعر در مجموع سی سال از عمر خود را وقف سرایش آن کرده است. نظامی مخزن­الاسرار- نخستین اثرش- را در جوانی سرود و به بهرام شاه، حاکم ارزنگان تقدیم کرد. این مجموعه در بیست و یک مقاله به موضوع­های عرفانی و اخلاقی مانند آفرینش آدم، بعثت، معراج پیامبر و آخرت و در مواردی نصیحت پادشاهان پرداخته است. دومین اثر، داستان بدیع خسرو و شیرین است که به خواست اتابک شمس­الدین جهان پهلوان به نظم کشیده شد.

کتاب سوم، خمسه لیلی و مجنون شرحی از دلدادگی قیس بن بنی عامر، عاشق معروف عرب و ملقب به مجنون، به لیلی است و نظامی آن را به ابومظفر اخستان بن منوچهر شروانشاه تقدیم کرده است. هفت پیکر یا هفت گنبد که به بهرام­نامه نیز مشهور است؛ از لحاظ مضامین بدیع و تشبیهات دل انگیز شاهکار خمسه شمرده می­شود و داستان بهرام پنجم یا بهرام گور را روایت کرده است. اسکندرنامه آخرین مثنوی خمسه است که در دو بخش شرف­نامه و اقبال­نامه راوی داستان افسانه­های اسکندر مقدونی در ایران است.

علاوه بر خمسه، نظامی دیوانی شامل غزلیات، مقطعات، قصاید و رباعیات نیز دارد که در فواصل منظوم کردن خمسه، آن‌ها را سروده است. نظامی از شاعرانی است که تأثیر شگرفی بر اشعار فارسی گذاشت به طوری که می­توان او را در کنار شاعرانی مانند فردوسی و سعدی از استادان مسلم زبان فارسی قلمداد کرد. داستان‌سرایی قبل از نظامی وارد شعر فارسی شده بود ولی توانایی نظامی در سرودن این نوع شعر بر آثار قبل و حتی بعد از او برتری دارد. او همچنین شعر تمثیلی را در زبان فارسی اعتلا داد و در ساخت واژه­ها و ترکیبات نو و دلپسند، شاعری بود که نظیری برای وی یافت نمی­شود. مهارت وی در نظم داستان­های عاشقانه باعث تقلید شاعران بعدی مانند امیرخسرو دهلوی، خواجوی کرمانی، جامی و ... از او شد.

تذکره نویسان در تاریخ درگذشت نظامی نیز توافق ندارند. نفیسی با شواهدی که از آثار نظامی به دست آورده رحلت وی را به سال­های آخر قرن ششم و پس از 597ق. و یا 598ق. و در شهر گنجه نسبت داده است.

در سال 1395 با پیشنهاد دکتر سعید شفیعیون 21 اسفند به نام روز بزرگداشت نظامی گنجوی به عنوان یکی از بزرگان ادب پارسی در شورای عالی انقلاب به تصویب رسید.

اداره‌کل خدمات آرشیوی(گروه ارتباطات آرشیوی) به همین مناسبت نمایشگاهی مجازی شامل 11 عنوان و با معرفی 17 برگ سند و 1 قطعه تمبر آماده‌سازی و در وبگاه سازمان تقدیم علاقه ­مندان کرده است.

 

ماخذ: کتاب دیوان قصاید و غزلیات نظامی گنجوی، به کوشش سعید نفیسی، تهران: انتشارات فروغی، 1362.

 

قرارداد وزارت فرهنگ با محمدعلی فروغی و حبیب یغمائی به منظور تدوین کتاب درسی 800 صفحه­ای از دیوان نظامی و با رعایت اصول آموزش و پرورش

  • شماره : ۲۲۰۱-۲۶۴
  • تاریخ : ۱۳۱۸/۱۲/۲۸