19 آوریل 1946 / 30 فروردین 1325، سالروز انحلال جامعه ملل

مقدمه

جنگ جهانی اول در 1914م. آغاز شد و با کشته شدن میلیون­ ها انسان در سال 1918 به پایان رسید. با امضای ترک مخاصمه دیگر برای همگان محرز شده بود که برای جلوگیری از تکرار چنین فاجعه­ ای وجود یک نظام نوین بین ­المللی ضروری است. کنفرانس صلح پاریس زمینه لازم برای ظهور آنچه که بعدها جامعه ملل نامیده می­ شد را فراهم کرد.

   در ژانویه 1919م. نمایندگان کشورهای حاضر در جنگ در پاریس گردهم آمدند تا در خصوص آینده و سرنوشت کشورهای شکست خورده تصمیم­ گیری کنند. ویلسون، رئیس جمهور آمریکا، با اصول چهارده گانه خود پا به کنفرانس نهاد تا اندیشه خود را برای تشکیل جامعه ملل تبلیغ کند، کنفرانس پیشنهادات مختلف را بررسی و در نهایت پیش­نویس هورست میلر به عنوان مبنای مذاکرات و تدوین قرارداد تأسیس جامعه ملل که در زبان سیاسی فارسی آن را میثاق نامیدند انتخاب شد.

   متن اصلی میثاق در جلسات ماه فوریه 1919 تدوین و در جلسه علنی کنفرانس در 28 آوریل 1919 به عنوان بخشی از عهدنامه ورسای تصویب شد. با این وجود به دلیل آنکه میثاق بخشی از معاهده ورسای بود اجرای رسمی آن تا زمان اجرای معاهدة در 10 ژانویه 1920 به طول کشید و این روز به عنوان تاریخ رسمی تولد جامعه ملل ثبت شد.

   جامعه ملل اولین سازمان فراگیر سیاسی و اجتماعی در سطح جهانی بود که انقلابی در روابط بین ­الملل را پدید آورد. دو وظیفه اصلی آن حفظ صلح و امنیت بین المللی و ترویج همکاری­ های بین المللی و ساختار آن دارای سه رکن اصلی مجمع، شورا و دبیرخانه بود. در ادامه تعدادی مؤسسات فرعی نیز برای اجرای تصمیمات ارکان اصلی و اجرای تعهدات عهدنامه ورسای به صورت مکمل ساختار مرکزی آن به وجود آمدند.

   آغاز جنگ جهانی دوم نشان داد که جامعه ملل، با وجود هدف خود برای جلوگیری از جنگ موفق نبوده است. همچنین غیبت آمریکا از جامعه ملل، تجاوز ژاپن به منچوری در 1931م.، تجاوز ایتالیا به اتیوپی در 1934م. و عدم توانایی قدرت­ های بزرگ جامعه ملل در ایجاد جبه ه­ای برای مقابله با تجاوزات باعث شد ضربات مهلکی بر پیکره آن وارد شود. تا جائیکه در 18 آوریل 1946 آخرین پردة از مجمع جامعه ملل به نمایش در آمد تا با تصویب چند قطع نامه برای واگذاری اختیارات و وظایف خود به سازمان جدید التأسیس سازمان ملل و تسویه تعهدات مالی با اتفاق رأی 34 عضو حاضر اعلام شود که 19 آوریل 1946 جامعه ملل

دیگر موجودیت نخواهد داشت.

  شایان گفتن است که پس از تشکیل جامعه ملل، ایران نخستین کشور اسلامی بود که به سبب اعلام بی‌ طرفی در جنگ جهانی اول در 21 نوامبر 1919 به عنوان عضو اصلی پذیرفته شد. همچنین ایران توانست در سپتامبر 1928م. به عنوان اولین کشور خاورمیانه به مدت یک سال یکی از کرسی­ های غیردائمی شورا را به دست آورد.

   دولت ایران با پایان جنگ جهانی اول از فضای به وجود آمده در کنفرانس صلح پاریس استفاده و از آن برای طرح مشکلات و خواسته‌ های خود بهره گرفت. موضوع تجاوز ارتش سرخ شوروی به مناطق شمالی ایران در 1920، اختلافات ایران و انگلیس بر سر مسائلی نظیر حاکمیت ایران بر جزایر بحرین و لغو امتیاز دارسی و اختلافات مرزی ایران و عراق از مسائلی بودند که ایران در جامعه ملل مطرح کرد.

جامعه ملل پس از جنگ جهانی اول زاده شد و پس از پایان جنگ دوم جهانی منحل شد. گرچه عمر آن بسیار کوتاه بود و در همین مدت نیز با کارشکنی ­ها و عدم همکاری ­های جهانی مواجه شد. اما اولین نهادی بود که در سطح جهانی و برای حل مشکلات بین ­المللی ایجاد شد و توانست تغییرات مثبتی در روابط بین­ الملل شکل دهد.

اداره‌ کل خدمات آرشیوی (گروه ارتباطات آرشیوی)، به مناسبت 19 آوریل 1946 / 30 فروردین 1325 سالروز انحلال جامعه ملل، نمایشگاهی مجازی در این خصوص، شامل 7 عنوان با معرفی 15 برگ سندآماده‌ سازی و در وبگاه سازمان تقدیم علاقه ­مندان کرده است.