مهمترین سندهای سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران را بشناسید

به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، در روند پیش رو برای شناخت بیشتر آحاد جامعه از جمله برای محققان تاریخ، پژوهشگران و اساتید دانشگاه در حوزه‌های فرهنگی و سیاسی، دانشجویان و ... درباره اهمیت اسنادی که در سازمان اسناد و کتابخانه ملی مرمت، آرشیو و نگهداری می‌شود، به فراخور ارزش فرهنگی و هویتی به معرفی این اسناد می‌پردازیم و در گام نخست آلبوم شماره 1 "بیوتات" به عنوان منبع دست اول در حوزه­ کمتر توجه شده تاریخ تشریح می‌شود.

اهمیت این آلبوم بدین سبب است که علاوه بر تاریخ سیاسی، مسائل اجتماعی و اقتصادی فراوانی را پوشش می­ دهد و می ­تواند به عنوان یک منبع دست اول در حوزه ­های کمتر توجه شده تاریخ مورد رجوع قرار گیرد.

در ادامه با توضیحات نادر پروانه - کارشناس خدمات آرشیوی سازمان اسناد و کتابخانه ملی همراه می‌شویم که در تشریح آلبوم شماره 1 "بیوتات" سلطنتی آورده است: آلبوم شماره 1 بیوتات سلطنتی مربوط به دوره زمانی 1278ق تا 1290ق است که دوره ناصرالدین شاه قاجار را شامل می­ شود. یک نامه هم به تاریخ 1255ق وجود دارد که مربوط به دوره محمدشاه است.

این آلبوم در ربیع­ الاول 1330 با امضای موسی مرآت­ الممالک از کتابخانه اندرون به دفتر اسناد دولتی منتقل شده است و با توجه به اسناد و محتوای آنها، تمامی نوشتجات به نظر ناصرالدین شاه رسیده است. خط اسناد آن شکسته نستعلیق تحریری است و در بعضی موارد سیاق هم دارد. این آلبوم 189 برگ و 258 صفحه دارد.

آلبوم شماره 1 بیوتات سلطنتی یک مقدمه و 25 جزء دارد که در مقدمة آن چنین بیان شده است: «این کتاب مستطاب که مجموعة عرایض و نوشتجاتی است که از لحاظ انور اقدس شاهنشاهی روحی و روح­ العالمین فداه، گذشته و هر جزئی به دستخط همایون موشح گردیده» است.

هرکدام از این 25 جزء در هنگام حضور ناصرالدین شاه در جایی خاص بوده است. این مکان ها در دارالخلافه طهران شامل؛ سلطنت ­آباد، شمیران، دوشان­ تپه و عمارت خاصه مبارک و در شهرهای انزلی، رشت، امام­زاده هاشم گیلان، خراسان و جاجرود شامل می‌شود. این عرایض و نوشتجات از برخی صاحب‌منصبان به ناصرالدین‌شاه است که در چند بخش قابل بررسی است.

اطلاعات ارزشمند درباره روابط سیاسی و خارجی دوره ناصری

از لحاظ اقتصادی؛ وصول و درخواست تخفیف مالیات‌های دیوانی ولایات، تسعیر جنس مازندران، برات­های وصول مالیات، پرداخت جیره و مواجب قشون و ملتزمین رکاب ناصرالدین شاه در سفرهای خراسان و عتبات عالیات، کمبود نان در قزوین، خلاصه جمع و خرج ممالک محروسه و صورت تخفیف مالیاتی توپچیان بهادرلو، خرید غله در بسطام و شاهرود، تنخواه قسط ولایات، مخارج اتفاقیه، تقسیم قسط خزانه فارس، واگذاری گمرک گیلان به قوام­الدوله وغیره را می ­توان اشاره کرد. روابط سیاسی و خارجی از جمله موضوعاتی است که به خوبی می ­توان اطلاعات ارزشمندی از آنها بدست آورد.

گزارش فعالیت‌های اتباع خارجی مستخدم ایران، تعیین سفیر برای سفارت روسیه، فرستادن سفیر به پاریس یا لندن، سرقت از تجار ایرانی توسط رعایای روس، ورود غفاربیگ آدم وزیر مختار پطرزبورغ، احضار اسماعیل پاشای عثمانی، پیگیری زوار ایرانی توقیف شده، تهیه کرجی روسی در دریای مازندران، تلگراف وزیر امور خارجه در مورد لزوم دقت در انتخاب مامور دولت از دیگر موضوعات آلبوم شماره 1 بیوتات سلطنتی است.

تاریخ سیاسی طولانی‌ترین پادشاه دودمان قاجار  

همچنین موضوعاتی مانند ویژگی ­های تعیین سفیر در روسیه، لزوم پاسخ به نامه سفیر انگلیس در باب سیستان و بلوچستان، ملاقات با ناظم افندی شارژ دافر عثمانی، ورود چاپار اسلامبول و آوردن عریضه مشیرالدوله در باب تشریفات قسطنطین، بی‌نظمی در قزوین در پی عزل حاکم آن شهر، تاریخ تولد شاه، اوضاع نابسامان کردستان، بررسی اوضاع گیلان، اغتشاش در ساوه، قم و گلپایگان و بسیاری موضوع­ های دیگر می ­توانند در تدوین تاریخ سیاسی این دوره مورد استفاده قرار گیرند.

اسناد مفاسد اخلاقی محلات در دوره ناصری

اوضاع اجتماعی ایران دوره ناصری از موضوعات منعکس شده در اسناد این آلبوم است. موضوعاتی همانند اخباری از مفاسد اخلاقی محلات مختلف، تجمع فقرا در جلوی ارگ، تقسیم پانصد خروار گندم بین فقرا، بیکاری و درخواست شغل و منصب، قحطی در طوایف ترکمان و گرانی اجناس، کمبود آذوقه و نان وغیره برای روشن شدن گوشه­ هایی از تاریخ اجتماعی این دوره بسیار موثر خواهند بود.

وضعیت سیم ­های تلگراف‌ ولایات در دوران سلطنت چهارمین شاه دودمان قاجار

امور زیربنایی و آبادانی شهرها مانند تعمیرات عمارت‌های سلطنتی و دیوانی، وضعیت سیم ­های تلگراف‌ ولایات، خرابی راه مازندران و تعمیر راه‌ها، هزینه­ های اشجار خیابان اقدسیه، تعمیر دریاچه سلطنت­ آباد، کشیدن راه از قزل­سو به ترکستان وغیره نیز در این اسناد منعکس شده است.

 وضعیت اجتماعی- اقتصادی زنان در محلات مختلف تهران

رویکردهای جدید به تاریخ از جمله بررسی وضعیت زنان در ادوار تاریخی بسیار با اهمیت است. اسناد این آلبوم در این راستا دارای اهمیت دوچندان هستند. درخواست پول توسط زنان حرم برای تهیه لباس مناسب، درخواست ملاقات از شاه توسط یکی از زنان از بهبهان، انتظام اندرونی ناصرالدین شاه در هنگام مسافرت، وضعیت اجتماعی- اقتصادی زنان در محلات مختلف تهران، مرخصی شکوه ­السلطنه جهت ملاقلات با شعاع ­السلطنه که در بستر بیماری بوده است، از نمونه­ های اسناد زنان در این آلبوم است.

امور نظامی و قشون در این دوره بسیار مورد توجه بوده است و بسیاری از این اسناد به این موضوع می ­پردازند. انتظام امور قشون و پرداخت جیره و مواجب آنها، قراسورانی شوارع و طرق ساوه و زرند، شرارت برخی ایلات، اخبار نظامی و سرحدات شرقی، اخبار طوایف بلوچ، واگذاری منصب سرتیپی اول به بویوک­خان، جابجایی افواج نظامی و بی­قاعدگی و بی ­ترتیبی امور افواج از جمله موضوعات منعکس شده در این اسناد هستند.

تشریح روزنامچه های مخفی دارالخلافه تهران

موضوعاتی مانند دستور تدوین کتابچه‌های دستورالعمل، تدوین تقویم توسط نجم‌الملک و مطالعه کتابچه میرزایان نیز در این اسناد مشاهده می­شود. علاوه بر این موارد چندین روزنامچه مخفی در این اسناد وجود دارد که مهم­ترین آن­ها روزنامچه مخفی دارالخلافه تهران است که به اخبار محله­ های عودلاجان، چالمیدان، بازار، سنگلج، و یهود می ­پردازد. روزنامچه حساب شاهرود و بسطام و کاشان نیز از دیگر روزنامچه­ های این آلبوم است.

همچنین یک نقاشی در پشت یکی از اسناد این آلبوم وجود دارد که منتسب به ناصرالدین شاه است؛ اما هیچ مشخصه ­ای برای اثبات آن وجود ندارد.

پایان مطلب/