برگزاری رونمایی کتاب تازه‌ترین اثر «محمدرضا شفیعی کدکنی»
توجه دکتر شفیعی کدکنی به تحول فکری خود در خلق اثر
در ابتدای این جلسه، «فرهاد طاهری» ویراستار، دانشنامه نگار و پژوهشگر ادبیات فارسی در سخنانی با اشاره به قوت علمی اثر جدید شفیعی کدکنی گفت: عرفان و تصوف در طول تاریخ طرفداران و مخالفان خود را داشته است. گروهی از دیدگاه مذهبی آن را بدعت در شریعت می شمارند و گروه دیگر از دیدگاه سیاسی و اجتماعی با آن مخالف هستند و آن را مایه عقب ماندگی جوامع مسلمین بر می شمارند. گروه اول نیازی به نمونه ندارد اما نمونه گروه دوم در عصرما بایدبه احمد کسروی اشاره کنیم.
وی افزود: حتی جاهایی که دکتر شفیعی کدکنی می خواهد از خودش انتقاد کند یا زمینه این را فراهم کند که به لحاظ تفکری، تحولات اندیشه اش دچار تحول شده است، از نظر تاریخی به این بحث می نگرد. برای نمونه می نویسد وقتی نمونه های متنی را برای اجازه چاپ می خواندم تحولات فکری خود را در آن می دیدم. ترجیح دادم که تغییر ندهم و اگر تناقضی وجود دارد نشان دهنده نمود تحول فکری نویسنده در طول زمان بر جا باشد.
طاهری سپس به بیان خاطراتی از یادداشت های روزانه شخصی خود در ملاقات با دکتر شفیعی کدکنی پرداخت. خاطراتی که در پس آن، وسعت نظر و عمق مطالعات شاعر «به کجا چنین شتابان» چهره ماندگار و استاد فرزانه ادبیات ایران دیده می شد.
شفیعی کدکنی؛ جهانی با جهان های بسیار
در ادامه مراسم، دکتر هادی خانیکی عنوان کرد: من شفیعی را از همان دوران تحصیل می‌شناختم. وقتی در ابتدای دهه۵۰ شمسی به سراغ شفیعی رفتم، هم نسلان من او را با «در کوچه باغ های نیشابور» می‌شناخت. در زمان تحصیل در دانشگاه شیراز، شاهد بودم که دانشجویان به صورت مخفی اشعار این کتاب را دست نویس و پخش می‌کردند.
عضو هیأت علمی گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی گفت: به خاطر دارم که پیش از انقلاب و در روزی که در جریان زندگی مخفی مجبور به ترک ایران به صورت غیررسمی شدم، ساک کوچکی را هم همراه خودم داشتم. در این ساک، غیر از یک جلد قرآن کریم دارای «کشف الایات»، «گزیده غزلیات شمس» به انتخاب شفیعی کدکنی و یک نوارکاست از «محمدرضا شجریان» همراه برده بودم. خانیکی افزود: البته برای یک چریک خیلی سنت‌شکنی بود که دنبال غزلیات شمس باشد، چون این شاعر مروج غزلیات غیر انقلابی بود، اما احساس می‌کردم شاید در دوران دوری از وطن، این عناصر مرا زنده نگه دارد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی درباره شفیعی کدکنی اظهارکرد: من اگر بخواهم به بهانه معرفی این کتاب از شیفعی کدکنی در دنیای امروز حرف بزنم، فکر می‌کنم بهتر است این تعبیر را از «اکتاویو پاز» وام بگیرم که در توصیف جهان معاصر می‌گفت«جهانی با جهان‌های بسیار در درونش» ؛ من هم فکر می‌کنم بدون هیچ غلوی باید گفت که شفیعی کدکنی یک جهانی است با جهان‌های بسیار درونش، همان‌گونه که شفیعی عاشق ایران است، همان پیچیدگی‌های ایران را در دنیای او می‌توان دید.
وی با اشاره به این که برای درک دنیای شفیعی کدکنی و مواجه او با جهان پیرامونش، باید به این نکته اشاره کرد که در درون ذهن وی، ساحت‌ها و اندیشه‌ها و تجارب مختلف به خوبی با هم گفتگو کرده‌اند.
عضو هیأت علمی گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی گفت: محمدرضا شفیعی کدکنی در فرهنگ ایرانی نوعی گشودگی بین سنت و تجدد، شعر و سیاست و عناصر دیگری که به ظاهر جمع نقیضین هستند ایجاد کرد.
وی افزود: به عنوان کسی که دغدغه و علائق ارتباطاتی دارد باید بگویم شفیعی کدکنی معتقد است اگر کسی در ایران شعر را نشناسد، قادر به ایجاد ارتباط با جامعه و فرهنگ و تاریخ نخواهد بود. از نظر خانیکی شخصیت اولیه شفیعی کدکنی، شخصیت شاعرانه اوست و از این مسیر است که به نقد اجتماع و پژوهش رفته است.
دکتر خانیکی با بیان اینکه حتی می‌توانم بگویم شفیعی کدکنی از جامعه شناس‌ترین جامعه شناسان ایرانی است؛ به ذکر خاطرهای در این باره پرداخت و گفت:ایشان چند سال پیش مقاله کوتاهی در روزنامه اطلاعات درباره تحول نامگذاری در تاریخ ایران و چگونگی رواج یافتن برخی نام‌های ایرانی در مقاطع تاریخی گوناگون نوشتند. خاطرم هست یکی از محققان جامعه شناسی می‌گفت من در این موضوع کاری از این عمیق‌تر سراغ ندارم. خانیکی همچنین اظهار کرد: فکر می‌کنم اگر بتوانیم شفیعی کدکنی را معیار استاد بودن قرار دهیم، می‌توانیم ادعا کنیم فرهنگ ایرانی را ارتقا داده‌ایم.
کتابی مملو از رسوم و فرهنگ ایرانی
مدیر کتابخانه دائره المعارف اسلامی سخنران بعدی این نشست بود. دکتر علی بهرامیان در ابتدا گفت: جای بسیار خوشوقتی است که پس از سال‌ها انتظار کتاب ترجمه «رسوم دارالخلافه» به ترجمه استاد معظم شفیعی کدکنی به دست دوستداران فرهنگ و علوم اسلامی رسید. او همچنین در ادامه از زنده یاد «محمد زهرایی» مدیر نشر کارنامه نیز یاد کرد و افزود: زنده‌یاد زهرایی سهم عمده‌ای در ارتقای فرهنگ نشر کتاب و همچنین در انتشار این اثر داشت.
بهرامیان سپس با بیان تاریخچه‌ای از سیاستنامه‌ها و نقش آنها در روایت فرهنگ وتاریخ ایرانی به اهمیت اثر جدید شفیعی کدکنی در حوزه تاریخ و فرهنگ ایران پرداخت. وی بر این اساس قسمت عمده اطلاعات درباره تاریخ ساسانی را متکی به مآخذی به نام تاج‌نامه یا آیین‌نامه دانست که در چارچوب سیاست‌نامه‌نویسی جای می‌گیرند. از نظر او دامنه این کتب به قرون اول اسلامی می‌رسید. آنچه می‌تواند نشان دهنده ساختار حکومت و اطلاعاتی درباره فرهنگ و تاریخ جامعه در آن عهد باشد.
بهرامیان همچنین افزود: کتاب‌های سیاست نامه قبل از اسلام تا زمان قاجاریه وجود داشتند و یک خط سیری طی میکنند که ورای درک تاریخ ایران از آنها می‌توان با عمیق شدن در آنها به عوامل انحطاط سیاسی ایرانیان پی برد. چون این آثار تنها نحوه رفتار با پادشاه وقت را به رعیت توصیه می‌کردند تا پادشاه خشمگین نشود و حکم به قتل و غارت ندهد. از منظر او گر چه این آثار توصیه‌هایی نیز به پادشاه داشتند اما مشخص نیست پادشاهان آنها را رعایت می‌کردند یا خیر. کتاب «رسوم دارالخلافه» نیز در همان دسته قرار می‌گیرد و مورخش نیز از همان دسته دیوانسالاران ایرانی است که در نظام خلفا راه یافته است و در این کتاب قصد دارد تا چگونگی رفتار با خلفا را نشان دهد.
بهرامیان ترجمه این کتاب را کاری بسیار سخت شمرد. چون پیشینه دیوانسالاری در خانواده مورخ و آشنایی او به فن بلاغت باعث نگارش متن تاریخی سخت و پیچیده شده بود. بهرامیان در این باره افزود: این کتاب از جمله آثار تاریخی است که ادبیات را در تاریخ نویسی به اوج خود رسانده است.
بهرامیان با اشاره به اینکه این کتاب مملو از رسوم و فرهنگ ایرانی است هر چند زبانش عربی است؛ افزود شفیعی کدکنی در چاپ دوم به درستی نام «نقش آیینهای ایرانی در نظام خلافت اسلامی» را برای اینکتاب انتخاب کردند.وی همچنین گفت با مطالعه این کتاب می‌توان به نفوذ و رسوخ فرهنگ ایراین در اجتماع آن زمان بغداد پی برد.
کتابخانه ملی، خانه ی همه اهل علم و فرهنگ است
در انتهای این برنامه، رئیس مرکز اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران سخنان کوتاهی ایراد کرد. دکتر اشرف بروجردی با اعلام این که در جریان برگزاری نشست «پنج شب، پنج کتاب، پنج شخصیت» در طول این پنج شب، شاهد حضور تعدادی از بزرگان اندیشه، هنر و فرهنگ ایران به بهانه هفته کتاب در کتابخانه ملی بودیم گفت: قصد داریم تا این برنامه‌های علمی و فرهنگی را در سایر ایام سال نیز ادامه دهیم.
وی با اشاره به پایان سلسله نشست های«پنج شب، پنج کتاب، پنج شخصیت» از دست اندرکاران،مهمانان و حاضران در این جلسات تشکرکرد. وی گفت: بر این باوریم که در عرصه بین الملل، دیپلماسی فرهنگی می تواند جایگزین دیپلماسی سیاسی شود؛ در عرصه داخلی هم، زبان فرهنگی می تواند زبان مشترک مردم ایران باشد.
دکتر بروجردی اظهار کرد:باید بر این نکته تأکید کنم که به پایان آمد این دفتر حکایت همچنان باقی است. این پنج شب که به بهانه هفته کتاب شاهد گردهمایی تعدادی از برزگان علم و فرهنگ و اندیشه ایران اسلامی بودیم، ادامه خواهد یافت.اگرچه محور اصلی جلسات رونمایی از کتاب های این بزرگان بود، اما هدف اصلی ارتباط بیشتر و عمیق تر با مباحثات علمی بین اصحاب فکر و مخاطبان آنها بود تا بتوانند نکته نظرات خود را با یکدیگر به مباحثه و محاجه بگذارند.
رئیس مرکز اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران افزود: این جلسات بحث گفتگو پس از هفته کتاب نیز در محل اندیشگاه فرهنگی کتابخانه ملی ادامه خواهد داشت.ضمن این که به موازات آن،جلسات رونمایی ازکتاب را هم در اندیشگاه و یا در همین محل یعنی موزه کتاب و میراث مستند ادامه خواهیم داد.در هر صورت سازمان اسناد وکتابخانه ملی،خانه ی تک تک شما عزیزان، همه اهالی اندیشه و کسانی است که دغدغه فرهنگی داشته و تمایل دارند که بیشتر و بهتر بدانند.
دکتر بروجردی گفت: دانسته ها و افکار اگردر قالب کتاب و نوشته مدون شود، لازم است که در جامعه انتشار پیدا کند وانتشار آن باید توسط کسانی صورت بگیرد که درک مناسبی از آن مباحث دارند و می توانند آن را در معرض دید و شنید عموم قرار بدهند. ان شاالله ما و همکارانمان در کتابخانه ملی را تنها نگذارید. همان گونه که اشاره کردم، این خانه، خانه خودتان است. امیدوارم همه با هم و دست در دست هم بتوانیم آزاداندیشی و باورهای صحیح را به جامعه ارائه دهیم .
مستندی زندگی و اندیشه‌ی دکتر »محمدرضا شفیعی کدکنی» آخرین برنامه از آخرین نشست«پنج شب، پنج کتاب، پنج شخصیت» بود. این مستند که با عنوان «آیینهای برای صداها» توسط سید جواد میرهاشمی تهیه شده بود، برای حاضران این نشست به نمایش درآمد.