نشست تخصصی "ساختارشناسی کاغذهای دست ساز تاریخی"

این نشست به همت گروه مطالعات حفظ و نگهداری پژوهشکده اسناد، با سخنراني سرکار خانم سمیه محسنیان برگزار گرديد. 

در ابتدای این نشست تخصصی خانم محسنیان به صحبت در خصوص اهميت علم نسخه شناسی و اینکه امروز دیگر مبتنی بر حدس و شمّ نسخه شناسان نیست، بلکه بر پایه مقادیر کمی است.معتقد بودند مقادیر کمی را می شود با هم مقایسه کرد و می توان این مقادیر را به عنوان معیار برای استانداردسازی و شاخص سازی و برای مقایسه با دیگر پدیده ها استفاده کرد. همچنین به منابع کهن نظیر: الفهرست ابن ندیم، تاریخ یعقوبی، کتاب الوزراء و الکتاب جهشیاری، الانساب سمعانی، مسالک الممالک اصطخری، عیون الأنباء از ابن ابی اصیبعه و غیره اشاره کردند و عنوان کردند که از انواع کاغذها در کارگاه های کاغذسازی و نیز کاغذسازان و کاغذ فروشان (الکاغذی/ القراطیسی) سخن رفته است و نیز رساله هایی که از سده نهم ه.ق. به بعد در خصوص مرکب سازی و مهره زدن کاغذ و تهیه کاغذهای الوان (الفهرست) نوشته شده اطلاعاتی درباره انواع کاغذ آمده است. در هیچ یک از منابع مذکور در زمینه موادی که برای ساختن انواع کاغذها به کار رفته و نیز درباره ی ویژگی هایی که انواع کاغذها را در تاریخ کاغذسازی در جهان اسلام از یکدیگر متمایز می کرده دیده نمی شود (مايل هروی، 1369). از این رو ساختارشناسی کاغذهای دست ساز قدم بزرگی در تکنولوژی ساخت کاغذهای دست ساز تاریخی می باشد. علاوه بر شناخت تکنولوژی ساخت کاغذهای تاریخی، ساختار شناسی کاغذهای دست ساز در پروسه حفاظت و مرمت بهینه کاغذهای تاریخی، معیاری در اصالت اثر کاغذ (تعیین جعل و اصالت  نسخه ها)؛ اطلاعات نسخه شناسی (تعیین نوع کاغذ)؛ مطالعه تاریخچه و پیشینه کاغذ (حافظه کاغذ)، بررسی شیوه و مواد مورد استفاده در ساخت کاغذ؛ تاریخ گذاری نوشته های بی تاریخ؛ حوزه ی کاغذشناسی کاربرد دارد و در ادامه به مباحث پیرامون سیر تاریخی پژوهش های مربوط به ساختار شناسی پرداختند و به نکته اشاره کردند که پژوهش های انجام شده در این حوزه از اواخر قرن نوزدهم شروع شد. در آخر قرن نوزدهم، متخصصان آزمایشگاهی فیزیک و شیمی به تحقیق درباره مواد سازنده نسخه‌های خطی علاقه مند شدند، مثل بررسی جنس کاغذها یا مواد متشکله مرکب ها و بخصوص به شناخت نوع الیاف و رنگ‌دانه ها علاقه‌ داشتند. البته در اواخر قرن نوزدهم آزمایش ها عمدتاً مبتنی بر روش های شیمیایی و در نتیجه تخریبی بوده است. این امر مستلزم این بوده که بخش زیادی از نسخه تخریب شود یا نمونه برداری های وسیعی صورت بگیرد. به تدریج در قرن بیستم با پیشرفت علم، دستگاه هایی ساخته شدند که به نمونه کمتری نیاز داشتند. در اواخر قرن بیستم پیشرفت های عظیمی در این کار حاصل شد، یعنی دستگاه هایی ساخته شدند که بدون نمونه برداری کار می کنند و غیرتخریبی محسوب می شوند.