قرآن

قرآن

این مصحف رقم ندارد اما به سبک نسخه های ساخته و پرداخته شده در سالهای نخستین قرن چهاردهم هجری در شهر شیرازاست. از تصاویری که پشت جلد کار شده و نیز از دو یادداشت تاریخ تولد به خط نصیرالملک مشخص می شود که نسخه برای او تهیه شده است. میرزا ابوالقاسم نصیرالملک شیرازی از اعیان شیراز بود و مناصب چندی در فارس داشت؛از جمله پیشکاری حاکم فارس و نیابت ایالت فارس و وزارت فارس. در ربیع الاول 1311ق با درگذشت دایی و پدرزنش میرزا حسنعلی نصیرالملک (1237-1311ق) لقب نصیرالملک و تمامی ابواب جمعی اش به وی رسید. او در سالهای 1319-1320ق متولی باشی آستان قدس رضوی بود.[1] تاریخ ساخت جلد این قرآن، ربیع  الاول 1320ق، نشان می دهد نسخه در همین ایام ساخته یا به احتمالی کمتر فقط تجلید شده است. نصیرالملک در سالهای اقامت در شیراز حامی فعالیتهای هنری بود و علاقه وافری به تهیه نسخه های مزین و نفیس برای خود داشت. از جمله محمدشفیع بن علی عسکر ارسنجانی در 1316ق به سفارش او صحیفه سجادیه ای تهیه کرد.[2] یک سال بعد علی نقی بن میرزا یوسف مذهب باشی شیرازی نسخه ای از دیوان حافظ به خواستاری او نوشت.[3] در جمادی الثانی همان سال علی اکبر بن میرزا عبدالله شیرازی نسخه ای از منشآت فرهاد میرزا برای او فراهم آورد.[4] یک نسخه از زاد المعاد به خط عبدالله بن محمدحسین ارسنجانی مورخ صفر 1309ق نیز که برای او نوشته شده در همین دفتر معرفی خواهد شد. این مصحف هم با آنکه رقم ندارد اما به لحاظ ویژگیهای سبکی و تزئینی و کتابتی محتمل است به یکی از افراد خاندان وصال شیرازی متعلق باشد. لذا نصیرالملک با افراد هر سه خاندان هنری و مهم شیراز در ابتدای قرن چهاردهم هجری در شیراز مرتبط بوده و به آنها سفارش کتابت و تذهیب و تجلید می داده است.

دو صفحه نخست قرآن تمام تذهیب با دعای قبل از تلاوت قرآن که در دو ترنج زمینه سرخ وسط به زر نوشته شده است. دو صفحه افتتاحیه قرآن کاملا مذهب و مرصع بسیار نفیس با چهار کتیبه در صدر و ذیل و نقوش پرکار فاخر.

سرسوره ها همه درون کتیبه های مذهب و مرصع به زر نوشته شده است. رنگ زمینه کتیبه ها به ترتیب شنگرف و لاجوردی است. همه صفحات جدول کشی شده با طلای محرر و شنگرف و لاجورد و آبی و زنگار، کمنداندازی شده با طلای محرر. بین سطور در همه نسخه طلااندازی شده. فواصل آیات گلهای شش پر مذهب و مرصع. در گوشه بالایی همه برگها گل گوشه های مزین زمینه طلایی کشیده شده است. در گل گوشه های سمت راست حروف اختصاری استخاره آن صفحه و در سمت چپ نام سوره ها به قلم شنگرف رنگ نوشته شده است. علائم وقف و مدها به شنگرف. تقسیمات قرآن (شامل جزء و نصف جزء و حزب و سجده ها) درون شمسه های مذهب و مرصع زمینه لاجورد یا سرخ به زر نوشته شده است. خواص سور به خط شکسته نستعلیق با طلااندازی بین سطور در حاشیه برگها نوشته شده است.

در نخستین صفحه نسخه ابوالقاسم نصیرالملک تاریخ تولد دو تن از فرزندانش را به خط خودش نوشته است: تولد میرزا عبدالله خان در پنجشنبه 26 ذیقعده 1324 در باغ ارم و تولد خجسته در سه شنبه 26 صفر 1325ق.

در پایان پنج دعای مختلف بعد از تلاوت قرآن و سه صلواتیه نوشته شده است.

نخستین دوازده امام سروده ملا مختار اعمی اصفهانی (زنده در 949ق) است[5] با آغاز:

صل یا رب علی خیر الوری

احمد المحمود ختم المرسلین

دومین آنها یک قصیده از مجموعه قصایدی است که قوام الدین محمد بن محمد مهدی سیفی قزوینی (1149ق) در مدح یامبر اسلام و ائمه اطهار(ع) سروده و به الصلوات العالیات (التحیات الطیبات و التسلیمات الفائحات علی محمد وآله الهادین للحسنات) نامبردار کرده است.[6] با مطلع:

صل یا رب علی شمس الضحی

احمد المختار نور الثقلین

و سومین دوازده امام که سراینده اش مجهول است:

بنبی عربی و رسول مدنی

و اخیه اسد الله مسمی بعلی

به جز برگهایی محدود که نوشتن رکابه در آنها فراموش شده (مانند گ 115، 122، 162) بیشترینه نسخه رکابه نویسی دارد. کراسه ها 8 برگی.

23 سطر.  14*7/7.

دو، 197، دو برگ.

جلد روغنی نفیس. با گل و بوته های رنگین و مزین در وسط. در کتیبه دور تا دور آن حدیثی از پیامبر اسلام(ص) در توصیف قرآن و سوره یس نوشته شده است. تاریخ تحریر این کتیبه ربیع الاول 1320ق است. درون هر دو طبله جلد تصویر نصیرالملک همراه با نقش و نگارهای اسلیمی زرین در زمینه زرد و دور تا دور سرخ چسبانده شده است. اندازه جلد: 186*115.

قطر: 25.

ش 38770