نگاهی به شیعیان نیجریه و رهبری شیخ ابراهیم زکزکی

هفدهمین نشست گروه پژوهش های اسلام شناسی و ایران شناسی در سال 1394، با عنوان «نگاهی به شیعیان نیجریه و رهبری شیخ ابراهیم زكزكی» در تاريخ 94/11/7 در اندیشگاه فرهنگی برگزار شد.

سخنران این نشست، آیت الله محمدحسین ملك زاده، رایزن فرهنگی پیشین ایران در نیجریه و استاد مدعو در بعضی دانشگاه های آفریقایی بود كه صحبت های خود را با ذكر مقدماتی در باب نگرش كلی مردم ایران به آفریقا و مسلمانان این كشور آغاز كرد و در ضمن مطالب مقدماتی خود گفت: به طور كلی اطلاعات عموم مردم ایران نسبت به آفریقا اندك و بسیار كلی است و حتی مراكز مطالعاتی ما مثل بعضی از مؤسسات ناشر نقشه های جغرافیایی جهان، اطلاعاتی كه از كشورهای آفریقایی ارائه می دهند، بعضاً متعلق به 30 سال پیش است. وی ابتدا توضیحاتی در مورد كشور و مردم نیجریه ارائه داد و گفت: جمهوری فدرال نیجریه به پایتختی اَبوجا، در غرب قاره آفریقا و در ساحل خلیج گینه و اقیانوس اطلس قرار دارد و با بیش از 170 میلیون نفر جمعیت، پر جمعیت‌ترین کشور آفریقایی است. این کشور، بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت در قاره آفریقا و هشتمین کشور صادرکننده نفت در سطح جهان است.

بیش از پنجاه درصد از مردم نیجریه مسلمان و نزدیک به چهل درصد مسیحی هستند. جریان دو رود «نیجر» و «بنوئه» با شکلی شبیه به حرف انگلیسیِ «Y» کشور نیجریه را به سه بخش شمالی (محل زندگی قبایل هوسا و فولانی)، شرقی (محل زندگی قبیله ایبو) و غربی (محل زندگی قبیله یوروبا) تقسیم کرده است. شمال نیجریه عمدتاً محل سکونت مسلمانان است و شهرهای مسلمان‌نشین مهمی همچون کانو، کادونا و زاریا در آن قرار دارند.

. اگرچه در گذشته‌ای نه چندان دور (قرن هجده میلادی) نیجریه شاهد یک حکومت مقتدر و گسترده اسلامی به رهبری عثمان بن فودی بوده است ولی اینک حکومت و ریاست جمهوری نیجریه در اختیار مسیحیان است و حکومت این کشور دارای روابط بسیار مستحکمی با آمریکا و رژیم صهیونیستی می‌باشد. مضافاً این که نیجریه یکی از متحدان استراتژیک و از تأمین کنندگان اصلیِ نفت برای کشور آمریکا نیز به شمار می‌آید..

وی افزود: به طور كلی اسلام رایج در آفریقا عمدتاً اسلامی با رنگ و روی صوفیانه است و به همین دلیل غالب مسلمانان آفریقایی دوستدار اهل بیت هستند و درست از همین روی تفكرات سلفی- وهابی و ضد حب اهل بیت در این قاره چندان خریداری ندارد و گروه هایی همچون بوكو حرام نیز كاملاً مصنوعی و حاصل سرمایه گذاری های آمریكایی- صهیونیستی هستند. البته  تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تشیّع در میان بومیان نیجریه وجود نداشته است اما هم‌ اکنون شمار شیعیان این کشور تا ده میلیون نفر برآورد می‌شود. این تعداد شیعه بیشترین شمار شیعیان ساکن در یک کشور آفریقایی است

وی در بخش دیگر سخنان خود به موضوع رهبری شیخ ابراهیم زكزكی پرداخت و گفت: رهبر اکثریت قریب به اتفاق شیعیان نیجریه، آقای شیخ ابراهیم یعقوب زکزکی است. آقای زکزکی (متولد 1953 م)، در سال 1975 م در دانشگاه شهر زاریا مشغول به تحصیل در رشته اقتصاد شد. او و دوستانش به منظور ادامه راه شخصیت‌هایی مانند عثمان بن فودیو و با الگوگیری از حرکت‌ها و گروه‌هایی نظیر الاخوان المسلمون در مصر، یک انجمن و حرکت اسلامیِ دانشجویی به راه انداختند که آرام آرام فعالیت آن به بیرون از دانشگاه نیز گسترش یافت. یک سال پس از پیروزی انقلاب در ایران، زکزکی که به مقام دوم حرکت و انجمن اسلامی رسیده بود به نمایندگی از آن به ایران اعزام شد تا با انقلاب اسلامی ایران و رهبر آن آشنا شود و تجربه قیام و انقلابی که به نام اسلام در ایران به انجام رسیده و موفق به تشکیل حکومت اسلامی در قرن بیستم میلادی نیز شده بود را به نیجریه منتقل نماید. وی و دوستانش پیشاپیش قرار می‌گذارند که هر مذهبی که رهبر مسلمان ایران داشت بپذیرند چون معتقد بودند مذهبی که ایرانیان و رهبر روحانی‌شان پیرو آن هستند، تنها مذهب اسلامی است که آموزه‌های آن چنین قدرت، عزت و حرکتی به پیروان خود می‌دهد.

زکزکی در ملاقات با امام خمینی به شدت شیفته شخصیت و افکار وی می‌گردد. امام نیز یک جلد قرآن به او هدیه می‌کند و به او می‌گوید به کشورت برو و این کتاب را در میان مردمان نیجریه تبلیغ کن. شیخ زکزکی پس از بازگشت به نیجریه و با معرفی مکتب اهل بیت (ع)، انقلاب اسلامی ایران و امام خمینی به اعضای پر شمار گروه و انجمن شان، سنگ بنای بزرگ‌ترین جمعیت شیعیان بومی آفریقا را می‌گذارد. میزان تاثیرگذاری انقلاب اسلامی بر مسلمانان آفریقا به حدی بود كه شیعیان نیجریه در حقیقت همه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی جذب تشیع 12 امامی شدند و تا قبل از آن شیعه به مفهوم اثنی عشری چندان در غرب آفریقا یافت نمی شد. روند گسترش تشیّع در نیجریه به رهبری شیخ زکزکی و در قالب حرکت و نهضت اسلامی (Islamic Movement) ادامه یافت تا آن که در سال 1994م دوستان و همراهان زکزکی به دو گروه تقسیم شدند؛ گروهی که نمی‌خواستند شیعه شوند لذا از زکزکی جدا شدند و گروهی که با پذیرش تشیع، در كنار زکزکی  به عنوان رهبر حرکت اسلامی نیجریه باقی ماندند. ایمان و فداکاری زکزکی و یارانش در راه هدف، مدیرت قوی زکزکی و نیز ساختار تشکیلاتی مستحکمی که حرکت اسلامی نیجریه دارد از جمله عوامل مؤثر در موفقیت کم‌نظیر آنان بوده است.

ملك زاده شیخ زكزكی را رهبری بسیار توانا، فهیم، شجاع و دوستدار رهبری نظام جمهوری اسلامی ایران دانست كه همواره در مسیر وحدت مسلمین در نیجریه و آفریقا گام برداشته و از این رو از دست زدن به خشونت به طور جدی پرهیز كرده است. وی در خاتمه به این نكته اشاره كرد كه به دلیل نفوذ گسترده انقلاب اسلامی ایران و تشیع در غرب آفریقا، حكومت نیجریه كه حكومتی مسیحی و كاملاً آمریكایی- صهیونیستی است، با ایجاد و تقویت گروه بوكو حرام درصدد تخریب چهره اسلام و مقابله با تشیع برآمده است. وی افزود: شیخ ابراهیم زکزکی و یارانش به جرم پیروی از مکتب اهل بیت (ع) و تقلید از امام خمینی و آیت الله خامنه‌ای و نیز اعلام انزجار از جنایات اسرائیل، با بهره‌مندی از مواهب حقوق بشر آمریکایی، بارها و سال‌ها در زندان به سر برده و سخت‌ترین فشارها و شکنجه‌ها را متحمّل شده‌اند. همچنین جمعی از اعضای حرکت اسلامی در طیّ سه دهه فعالیت این جریان، به شهادت رسیده‌اند، امّا در عین حال شدت عمل و خشونتی که در دو سال اخیر علیه شیخ و همراهان و یارانش به انجام رسیده است بی‌سابقه می‌باشد.

نخستین اقدام مربوط به روز قدس سال 1393 شمسی است که ارتشیانی که در میان شان افسران و نظامیان غربی(و نه ارتش نیجریه) نیز حضور چشمگیری داشتند به راهپیمایی مسالمت‌آمیز شیعیان حمله کردند و سی نفر از آنان و از جمله سه نفر از پسران زکزکی را به شهادت رساندند. پس از آن در روز عاشورای سال 93 ش نیز به عزادارن حسینی هجوم آوردند و عدّه‌ای را کشتند. در اربعین سال 1394 (امسال) در مسیر حرکت مردم به سمت شهر زاریا با عملیات انتحاری بیش از سی نفر را شهید و تعداد زیادی را زخمی و مجروح کردند. چند روز پس از اربعین نیز در شهر گاباری (در نزدیکی زاریا) به جمعی از شیعیان حمله نمودند.

اما از همه دلخراش‌تر و وحشیانه‌تر، کشتار بیش از دو هزار نفر و مجروح ساختن جمع زیادی از شیعیان در اواخر ماه صفر(21 و 22 آذر 1394) است که با حمله ارتش نیجریه به حسینیه بقیة الله در شهر زاریا (مرکز شیعیان نیجریه و محل اقامت رهبرشان) صورت گرفت. در این ماجرا شیخ زکزکی و همسرش زخمی و دستگیر شدند و علی از پسران زکزکی و نیز یار نزدیک، جانشین و معاون شیخ زکزکی- شیخ محمد محمود توری- و دکتر مصطفی سعید، ابراهیم عثمان و جمی گلیما از رهبران حرکت اسلامی در میان دو هزار نفر دیگر از شیعیان به شهادت رسیدند؛ شهدایی که جمعی از آنان را در اتاقی محبوس کرده، آتش زدند و زنده زنده سوزاندند. همچنین حدود هشتصد نفر هم مفقود شده‌اند که تاکنون هیچ خبری از سرنوشت شان به دست نیامده است. مردم نیجریه بعد از این حادثه دست به راهپیمائی های گسترده زدند كه ادامه هم پیدا كرده است و مسئولین دولتی نتوانسته اند این شعله را خاموش كنند. این نشست با پرسش و پاسخ حضار به پایان رسید.