مقایسه پژوهش های ایرانی اسلامی در سنت پترزبورگ و مسکو
تاریخ انتشار: ۱۳۹۶/۸/۲۱ - ۱۱:۳:۰
آخرین تاریخ بروزرسانی: ۱۳۹۶/۸/۲۱ - ۱۱:۶:۲
دهمين نشست علمي گروه پژوهش های اسلام شناسی و ايران شناسی در سال 94، با سخنراني دكتر مرتضي رزم آرا در باب مقايسه پژوهش های ايرانی- اسلامی در سن پترزبورگ و مسكو در تاريخ 94/8/30 در انديشگاه فرهنگي برگزار شد.
رزم آرا در ابتدا به پيشينه مطالعات روس ها در حوزه های اسلام شناسی و ايران شناسی اشاره كرد و گفت: روسیه از مهم‌ترین و تأثيرگذارترين پایگاه‌هاي مرجع ایران‌شناسی در دنيا به شمار می رود و كارنامه‌ای پربار و پر برگ در ايران‌شناسي دارد؛ صدها ایران‌شناس صاحب‌نظر در تاریخ ايران، ادبيات ايران، فرهنگ ايران و هنر ایران، اقتصاد ايران و زبان‌های ايراني به تحقیق و پژوهش در این حوزه مشغول بوده و صدها اثر ارزش‌مند در این زمینه پدید آورده اند كه در مواردی، بي نظير هستند. شناختِ به روز ما از روسيه و راه و رسم پژوهش‌هاي روس‌ها به ما كمك خواهد كرد كه در پژوهش‌های خود از آن بهره بگيريم. كاملا تنگ‌نظرانه است كه پژوهش‌های ايران‌شناسی و اسلام‌شناسی را در حوزه كتاب‌داری بي¬فايده بدانيم. دست كم، طيف وسيعي از مدخل‌های «دايره المعارف كتاب‌داری» در ارتباط با پژوهش‌های ايران‌شناسی و اسلام‌شناسی است.
وی سپس به ضرورت اتخاذ ديدگاهي منتقدانه درباره اين پژوهش ها اشاره كرد و ادامه داد: ممكن است اين پژوهش ها نيز مانند هر پژوهشي كه در خارج از ايران از آسيا و اروپا تا آمريكا، در باب ايران و اسلام انجام شده است، نقاط قوت و ضعف داشته باشند كه طبعاً بايد بدون حب و بغض راجع به آن‌ها داوري كرد. در عين حال لازم است توجه داشته باشيم كه مراكز شناخت ايران و اسلام در روسيه از فرهنگستان علوم تا موزه‌ها و مراكز، وابسته به شماري از وزارت‌خانه‌ها هستند و از اين رو درخشش روس‌ها در پژوهش‌های اسنادی و تحقيق در نسخه‌هاي خطي به عنوان موضوعات مهم ايران‌شناسي چشمگير است.
رزم آرا در ادامه به توصيف دو حوزه مسكو و سن پترزبورگ پرداخت و گفت: مهم‌ترين و تأثيرگذارترين مراكز شناخت ايران در سن پترزبورگ واقع شده‌اند كه هم به لحاظ قدمت و هم از نظر جايگاه جهاني زبان‌زدند. حضور سن پترزبورگ و نقش آن را در شكل گيري و پيدايش مراكز پژوهشي و انجمن‌ها در روسيه را به خوبي مي توان درك كرد، همچون شكل گيري «بنياد پژوهش‌هاي فرهنگ اسلامي» كه در فارسي به بنياد مطالعات اسلامي موسوم است و وظيفه آن جهت‌دهي پژوهش‌های اسلامی در روسيه است و آثار زيادی هم در اين رابطه منتشر كرده است، و نيز «انجمن ایران‌شناسی اوراسیا». طبق نقشه راه پژوهش و شناخت ايران و اسلام در روسيه، پژوهش‌های بنيادی، آثار مرجع و بررسی متون كهن و مانندِ اين‌ها عمدتاً در سن پترزبورگ دنبال مي شود و پژوهش‌های معاصر بيش‌تر در مسكو صورت مي پذيرند. اين تقسيم كار و تفكيك وظايف پژوهشي در گذشته هم وجود داشت. بيانيه‌های سالانه فرهنگستان علوم روسيه كه قدمتي چند صد ساله دارد، گواه اين مطلب است. اين كه چه تعداد پژوهشگر ايران‌شناسی و اسلام‌شناسي دارند، و چه تعداد بايد كتاب يا مقاله در طول سال، منتشر كنند و حاصل پژوهش آنان تا چه درجه در قالب كتاب و مقاله و نشست‌های علمي و تخصصي نمود پيدا مي كند، و چه ناشرانی با آنان تعامل دارند، از مسائل قابل تأمل در كار روس‌ها است كه اطلاعات دقيق آن و چند و چون كارشان قابل دسترسی است. اين نشست با پرسش و پاسخ حضار و طرح برخی ديدگاه ها در خصوص بازتاب مطالعات روس ها در ايران جلسه خاتمه يافت.
رزم آرا در ابتدا به پيشينه مطالعات روس ها در حوزه های اسلام شناسی و ايران شناسی اشاره كرد و گفت: روسیه از مهم‌ترین و تأثيرگذارترين پایگاه‌هاي مرجع ایران‌شناسی در دنيا به شمار می رود و كارنامه‌ای پربار و پر برگ در ايران‌شناسي دارد؛ صدها ایران‌شناس صاحب‌نظر در تاریخ ايران، ادبيات ايران، فرهنگ ايران و هنر ایران، اقتصاد ايران و زبان‌های ايراني به تحقیق و پژوهش در این حوزه مشغول بوده و صدها اثر ارزش‌مند در این زمینه پدید آورده اند كه در مواردی، بي نظير هستند. شناختِ به روز ما از روسيه و راه و رسم پژوهش‌هاي روس‌ها به ما كمك خواهد كرد كه در پژوهش‌های خود از آن بهره بگيريم. كاملا تنگ‌نظرانه است كه پژوهش‌های ايران‌شناسی و اسلام‌شناسی را در حوزه كتاب‌داری بي¬فايده بدانيم. دست كم، طيف وسيعي از مدخل‌های «دايره المعارف كتاب‌داری» در ارتباط با پژوهش‌های ايران‌شناسی و اسلام‌شناسی است.
وی سپس به ضرورت اتخاذ ديدگاهي منتقدانه درباره اين پژوهش ها اشاره كرد و ادامه داد: ممكن است اين پژوهش ها نيز مانند هر پژوهشي كه در خارج از ايران از آسيا و اروپا تا آمريكا، در باب ايران و اسلام انجام شده است، نقاط قوت و ضعف داشته باشند كه طبعاً بايد بدون حب و بغض راجع به آن‌ها داوري كرد. در عين حال لازم است توجه داشته باشيم كه مراكز شناخت ايران و اسلام در روسيه از فرهنگستان علوم تا موزه‌ها و مراكز، وابسته به شماري از وزارت‌خانه‌ها هستند و از اين رو درخشش روس‌ها در پژوهش‌های اسنادی و تحقيق در نسخه‌هاي خطي به عنوان موضوعات مهم ايران‌شناسي چشمگير است.
رزم آرا در ادامه به توصيف دو حوزه مسكو و سن پترزبورگ پرداخت و گفت: مهم‌ترين و تأثيرگذارترين مراكز شناخت ايران در سن پترزبورگ واقع شده‌اند كه هم به لحاظ قدمت و هم از نظر جايگاه جهاني زبان‌زدند. حضور سن پترزبورگ و نقش آن را در شكل گيري و پيدايش مراكز پژوهشي و انجمن‌ها در روسيه را به خوبي مي توان درك كرد، همچون شكل گيري «بنياد پژوهش‌هاي فرهنگ اسلامي» كه در فارسي به بنياد مطالعات اسلامي موسوم است و وظيفه آن جهت‌دهي پژوهش‌های اسلامی در روسيه است و آثار زيادی هم در اين رابطه منتشر كرده است، و نيز «انجمن ایران‌شناسی اوراسیا». طبق نقشه راه پژوهش و شناخت ايران و اسلام در روسيه، پژوهش‌های بنيادی، آثار مرجع و بررسی متون كهن و مانندِ اين‌ها عمدتاً در سن پترزبورگ دنبال مي شود و پژوهش‌های معاصر بيش‌تر در مسكو صورت مي پذيرند. اين تقسيم كار و تفكيك وظايف پژوهشي در گذشته هم وجود داشت. بيانيه‌های سالانه فرهنگستان علوم روسيه كه قدمتي چند صد ساله دارد، گواه اين مطلب است. اين كه چه تعداد پژوهشگر ايران‌شناسی و اسلام‌شناسي دارند، و چه تعداد بايد كتاب يا مقاله در طول سال، منتشر كنند و حاصل پژوهش آنان تا چه درجه در قالب كتاب و مقاله و نشست‌های علمي و تخصصي نمود پيدا مي كند، و چه ناشرانی با آنان تعامل دارند، از مسائل قابل تأمل در كار روس‌ها است كه اطلاعات دقيق آن و چند و چون كارشان قابل دسترسی است. اين نشست با پرسش و پاسخ حضار و طرح برخی ديدگاه ها در خصوص بازتاب مطالعات روس ها در ايران جلسه خاتمه يافت.